Dünya Mirası Adalar Girişimi’nin de dayanak verdiği ahır projesi, Prens Adaları’nın her birinde atlarla insanların birlikte yaşayacağı kamusal alanların oluşturulmasını öngörüyor. Ruam karantinasının yıldönümü sebebiyle bir açıklama yayımlayan teşebbüs, Adalar’ın beşerlerle hayvanların bir arada yaşadığı bir coğrafya olduğunu vurguluyor. Faytonların kaldırılması ve atların sahiplendirilmesi süreciyle atların Adalar’daki hayat alanlarından gönderildiğini belirten açıklamada, şu sözlere yer veriliyor: “Önce eşeklerimiz yok edildi, artık atlarımız! Artık hiçbirini ömür alanlarımızda göremiyoruz. Üstelik bunların hepsi ‘Atlar özgür olacak’ denilerek bir günde gerçekleşti, distopik bir roman üzere.”
Dünya Mirası Adalar Girişimi’nin yanı sıra çok sayıda Adalı inisiyatif atların, Adalar’da kalması için tahlil arıyor. İnisiyatiflerin ortaklaştığı tahlillerin başında atların sağlıklı şartlarda barınabileceği, sürdürülebilir ahırların inşa edilmesi geliyor. Mimar Sera Tolgay ve Daniel Marshall tarafından istekli olarak hazırlanan Kolektif Ahır projesi de bu emel doğrultusunda tasarlanmış.
Burgazada’nın kızıl çam ormanlarındaki açıklıkta konuşlanan Kolektif Ahır projesi, Prens Adaları’nın farklı bölgelerine de uyarlanabiliyor. Ada sakinlerinin toplanabileceği bir toplumsal yer olarak da tasarlanan ahır binasına, çay odası ve kütüphanenin bulunduğu ikiz bir yapı eşlik ediyor. Bu iki binanın ortasında ise açık havada vakit geçirmek isteyenler için bir toplanma alanı yer alıyor. Her at için en az 9 metrekare barınma alanı sağlayan tasarım, çam ormanında belirli bir bölgede, atların serbestçe dolaşmalarına da imkan veriyor.
Projenin ayrıntılarını iklim krizi, ekolojik onarım, doğal altyapı, etraf planlama ve kentsel tasarım projelerini disiplinlerarası metodlar ile çalışan mimar ve kent plancısı Sera Tolgay ile konuştuk.
Üzerinde çalıştığınız tabiat ile tasarım akımı nedir ve neden kıymetlidir?
Aslında tabiat ile tasarım elli yıllık geçmişi olan, planlamada ekolojik dizaynın temellerini atan Ian McHarg’ın 1969 yılında yayımladığı kitabıyla yaygınlaşan bir tasarım akımı. Lakin günümüzde tabiat ile tasarım, bilhassa iklim krizi ve süratli kentleşme sürecinin beraberinde getirdiği pek çok altyapısal, çevresel ve toplumsal meseleler ile öbür bir boyuta ve önceliğe geçmiş durumda. Günümüzde dünyanın farklı yerlerinde şahsen çalıştığım pek çok kentsel tasarım ve master plan projelerinde, önümüzdeki 50 ile 100 sene içerisinde gerçekleşebilecek iklim senaryolarını ve su düzeylerinin değişimini göz önünde bulundurmamız isteniyor.
Bu değişimleri göz önünde bulundurmak için disiplinlerarası bir çalışma gerekiyor değil mi?
Alışık olduğumuz gri altyapı projelerinin yeni jenerasyon doğal ve yaşayan altyapı sistemlerine nazaran hem daha kıymetli hem de değişen şartlara daha sıkıntı adapte olacağını görüyoruz. Bu yüzden projelerimizde inşaat, ulaşım, kıyı ve liman mühendislerinin yanı sıra ekonomist, biyolog, jeolog, ekolojist ve peyzaj mimarları ile de disiplinlerarası bir biçimde çalışıyoruz. Edindiğimiz deneyimler doğal sistemlerin daima değişim içerisinde olduğunu ve geleceğin kentlerinin de bu değişimlere ayak uydurabilecek esnek ve yapan sistemler üzerine kurulması gerektiğini gösteriyor.
Bir mimar ve kent plancısı olarak Prens Adaları’na baktığınızda, atların Adalar’da nasıl bir yeri var?
Atlar Adalar’a 19. yüzyıl sonrasında gelmiş olsa da, bu mühlet içerisinde Adalar’ın kültürel peyzajının bir modülü haline geldi. Tahminen Türkiye’de araçlı trafiğin olmadığı tek yer olan Adalar, bizim tabiat ve öteki canlılar ile farklı bir bağlantı kurduğumuz bir yer. Bilhassa son 10 ila 20 sene içerisinde dünyanın en süratli büyüyen metropollerinden olan İstanbul’un gürültüsüne, trafiğine ve suratına karşılık Prens Adaları özgürlüğün, sakinliğin ve tabiat ile daha yakın bir münasebetin var olduğu özel bir pozisyona sahip. Adalar bize, hem yaşayanlara hem de ziyaret edenlere, bir yandan İstanbul’un karşı karşıya olduğu kentsel sıkıntıları tekrar yorumlama ve farklı alternatifler üretme mümkünlüğü da sunuyor.
‘ATLARLA KURULAN DUYGUSAL BAĞ TARİHSEL’
Adalar’ı tabiatla ve başka canlılarla farklı bir bağ kurduğumuz bir yer olarak tanımladınız. Bu bağlantı atlar açısından nasıl yorumlanabilir?
2019 İstanbul Bienali için düzenlediğimiz “Adaların Sesleri” paralel etkinliğinde bu ilişkiyi pek çok farklı tecrübesi olan iştirakçilerle gözden geçirmiştik. Ortalarında balıkçıların, orman profesörlerinin, bal üreticilerinin, deniz biyologlarının ve mimarların olduğu yuvarlak masada atçılık ile uğraşan Adalılar da vardı. Atlarını bir aile ferdi olarak gördüklerinden, hepsinin bir isminin olduğundan ve birlikte yaşadıklarından bahsettiler. Bence bu kurulan duygusal bağ da tarihi ve kültürel bağlar kadar değerli, Adalıların birçok hayvan sever ve tabiat ile birlikte yaşamayı çok bedelli buluyorlar. Birçok istikametten Adalar geçmiş bir İstanbul’u yansıtsa da, birebir vakitte gelecek hakkında düşünebileceğimiz; tabiat ve öteki canlılar ile olan bağımızı farklı bir biçimde inşa edebileceğimiz ve sürdürebileceğimiz eşsiz bir coğrafya. Atlar da bu özel coğrafyanın değerli bir modülü.
Adalar’da faytonların kaldırılması ve atların sahiplendirilmesi sürecinde, lokal iştirak unsurunun göz gerisi edildiği eleştirisi yapılıyor. Bu tenkide katılıyor musunuz?
Adalar’daki gelişmeleri uzaktan takip edebildiğim için sürecin ayrıntılarına aşina değilim. Fakat genel olarak iştirak sürecinde kıymetli bir sorun yapılan iştirak çalışmaları ile hayata geçirilen ve alınan kararlar ortasında büyük bir uyuşmazlık olması. Bu sebeple doğal olarak sürecin biraz daha göstermelik olduğuna dair pek çok tenkit oldu. Daha evvel iştirak süreçlerini organize eden bir kent plancısı olarak şeffaflığın, dataya dayanarak karar almanın ve istikrarlılığın çok kıymetli olduğunu düşünüyorum. Aslında Adalar’daki iki temel sorun ağır turizm sebebiyle gelişen, kontrolsüz bir biçimde büyüyen ve atların sıhhatini da tehlikeye atmaya başlayan bir ulaşım sistemiydi. İBB, Tarım ve Orman Bakanlığı ve İlçe Belediyesi uyum kurarak bu temel sorunları ortaklaşa çözebilirlerdi. Lakin süreç içerisinde faytonlar siyasi bir araca dönüşmüş oldu. Atların Adalar’daki yeri hakkında tutarsız kararlar beyan edildi ve kimilerinden geri dönüldü. İştirak sürecinde tutulmayacak vaatlerin verilmesini yanlış ve sürece olan itimadı zedeleyici buluyorum. Bu yüzden Adalar’ın geleceği hakkında pek çok Adalının hissettiği tasayı paylaşıyorum.
‘KUTUPLAŞMAYA ALTERNATİF YAPAN BİR PROJE ORTAYA ÇIKARMAK İSTEDİK’
İnsanların atlarla birebir alanı paylaşabileceği Kolektif Ahır projesini tasarlarken temel motivasyonunuz neydi?
Proje aslında organik bir süreç izledi, at sahibi ailelerin barınaklarının yıkılma tehlikesi olduğunu duyduğumuzda dizayncılar olarak olumlu bir yaklaşımla, gelinen duruma bir katkıda bulunmak istedik. Bilhassa gelinen politik durumdaki kutuplaşmaya bir alternatif olarak daha yapan bir proje ortaya çıkarmak istedik. Küçük sayılarla başlayarak çok fazla maliyeti olmadan kamuya açık bir biçimde atların barınabileceği bir yerin yaratılabileceğine inanıyoruz. Proje hâlâ gelişmekte, Adalıların gereksinimlerine nazaran şekilleniyor.
Kolektif Ahır, Burgazada’da yer alacak halde tasarlandı. Birebir projeyi öbür adalar için uygulamak mümkün olacak mı?
Evet, projeyi 4 metreye 4 metre olacak biçimde modüler olarak tasarladık. Farklı arazi şartlarına ve barınması gereken at sayısına nazaran çarçabuk değişebilen esnek bir tasarım yapmak istedik.
Atlar için tasarlanan 9 metrekarelik bölme, içinde neleri barındırıyor? Atlar, burada hangi şartlarda yaşayacak?
Bildiğiniz üzere Büyükada’da olan barınaklardaki en büyük sorun birçok atın sonlu bir alanda barınıyor olmasıydı. Bu türlü bir ortamda ruam hastalığının yayılması üzere önemli bir risk de oluştu. Bu sebeple ahır ince ve uzun bir dizaynla hem dilendiği vakit doğal ışığın girebileceği ve daha da değerlisi doğal hava akışının bölmelere rahatlıkla girebileceği bir halde tasarlandı. Tıpkı vakitte ahırı, at başına en az 9 metrekare olacak halde tasarladık. Dizayna başlamadan evvel yaptığımız araştırmalardan, konuştuğumuz uzmanlardan atların toplumsal canlılar olduğunu ve bilhassa annelerin ve tayların bir arada bir bölmede barınmalarının daha iyi olacağını da öğrendik. Daha yetişkin aygırların da kendi başlarına olabileceği bir bölmede olmalarının değerli olduğunu göz önünde bulundurduk.
Kolektif Ahır projesi belediye, kaymakamlık üzere kurumlarla paylaşıldı mı?
Projeyi İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ndeki plancılarla paylaştık. Şu anda maliyeti üzerine çalışıyoruz ve projenin hayata geçirilebilmesi için fizibilite çalışmaları yürütüyoruz. Bu süreçte belediye ile bağlantıdayız. Kolektif ve kamuya açık bir proje olacağı için hem belediyenin geri bildirimleri hem de Ada sakinlerinin ilgisi ve dayanağı projenin hayata geçebilmesi için çok değerli.
Gazete Duvar
