Taliban’ın Afganistan’daki idaresi ele geçirmesinin akabinde 3 ay geçti. Taliban, Afganistan’ın neredeyse tamamında denetimi yine ele geçirirken bayan hakları konusunda birçok kelam vermiş, bayan haklarına hürmet duyacağını söylemişti. Taliban bayan hakları konusunda verdiği kelamları tuttu mu? Taliban idaresi altındaki Afgan bayanlar son 3 ayda ne kazandı ne kaybetti?

İslam İşbirliği Teşkilatı Bağımsız İnsan Hakları Komitesi üyeliğine seçilen birinci Afgan bayan ve insan ve bayan hakları aktivisti, Afgan Eski Bayan diplomat Asila Wardak, “Son üç ayda Afgan bayanları her şeyini kaybetti” yorumunu yaptı. Agnes Scott College İnsan Hakları ve Ortadoğu Çalışmaları Programlarını yöneten, Milletlerarası İlgiler ve Bayan, Toplumsal Cinsiyet ve Cinsellik Çalışmaları Bölümü’nden Doç. Dr. Mona Tajali, “Bölgede kilit bir güç olarak Türkiye, bayan haklarına hürmetin Afganistan’ın geleceği için temel bir problem olmasını sağlamak açısından iyi bir pozisyona sahiptir” dedi.

‘SON 3 AYDA AFGAN BAYANLAR HER ŞEYİNİ KAYBETTİ’

Asila Wardak

Bir devir Afganistan’ın Birleşmiş Milletler Daimi Misyonu’nda Danışman olarak da misyon yapan Asila Wardak, “Taliban vaatlerini tam olarak yerine getirmedi. Doha’da Taliban ile yapılan birinci müzakerenin parçasıydım ve kızların eğitimi ve bayan istihdamı hakkında uzun uzun konuştuk. İslami Hejab ile kızların okullara ve üniversiteye gitmelerine müsaade vereceklerini ve bayanların da ofislere gitmesine müsaade vereceklerini söylediler. Fakat ne yazık ki Kabil’e girdiklerinde birinci olarak kızları okullardan ve bayanları da işlerden geri çektiler” dedi.

Kızların yalnızca 12 yaşına kadar okula gidebildiğini belirten Wardak, ‘’Son üç ayda Afgan bayanlar her şeyini kaybetti, biz hiçbir şey kazanamadık’’ dedi.

Vilayetlerde güvenliğin daha iyi olduğunu belirten Wardak, “Üç ay evvel her gün ordudan, polisten ve sivillerden 150-250 kişiyi kaybediyorduk. Tüm sistemimizi ve yapılarımızı kaybettik, artık ulusal ordumuz yok, yok oldu. İki haftadan beri ülkenin farklı yerlerinde birçok patlama meydana geldi. Taliban bir sefer daha tüm ülkede dövmeye, öldürmeye ve başka vahşetlere başladı” dedi.

‘MÜLTECİ AKINI HEM KOMŞU ÜLKELER HEM AVRUPA İÇİN BÜYÜK SORUN OLACAK’

Şii ve azınlık kümeleri birçok vilayette maksat alındığına değinen Wardak, ‘‘Birçok başarımız oldu lakin her şeyimizi kaybettik. Çok sayıda eğitimli bayan ve erkek ülkeyi terk etti ya da ayrılmak istiyor, bu beyin göçüdür. Taliban bu halde devam ederse, bayanların gitmesine müsaade vermezse ve Afganlara maaş ödemezse, mülteci akını hem komşu ülkeler hem de Avrupa için büyük sorun olacaktır ve ekledi:

‘‘Taliban bayanlara hürmet duymuyor. İslam çok nettir, İslam’da eşitlik ve barış vardır. Bayana hürmet ve hürmet vardır.’’

‘TALİBAN, AFGAN BAYANLARIN YABANCI KÜLTÜRLERİ BENİMSEYECEĞİNDEN KORKUYOR’

Wardak, ‘Taliban, bayanların çalışmasına müsaade verirsek, yabancı kültür ve davranışları benimseyeceklerini düşünüyor, fakat bu gerçek değil’’ dedi ve kelamlarını şu formda sürdürdü:

‘’Afgan bayanları çok güçlü bayanlardır. Çocuk yetiştirerek ve çocukları eğiterek tüm hayatlarını topluma adadılar ve daha da değerlisi ülkenin iktisadına katkıda bulundular. Son 40 yıllık savaşta milyonlarca dul bayanımız var. 12 yaşında evlenip 3-4 çocuk doğuran, 20 yaşında eşini kaybeden, çocuklarını büyütüp hiç evlenmeyen, bütün hayatını çocuklarına adayan dul bayanlarımız var.’’

‘‘Uluslararası toplum bizi unutmamalı’’ davetinde bulunan Wardak, ‘’Özellikle Türkiye, Endonezya, İran, Pakistan üzere İslam ülkeleri Taliban için iyi bir rol model olabilir. Yalnızca haklarımız için savaşıyorlar. Aşırılıklarla da savaşmalılar. Aksi takdirde bu ateş kısa müddette ülkelerine de sıçrayacaktır’’ dedi.

Müslüman ülkelerin Taliban ile bağ kurması ve Taliban ve Afgan bayanlarıyla konuşup tahlil bulmak için daha fazla diyalog kurması gerektiğine dikkat çeken Wardak kelamlarını şu formda tamamladı:

‘’Kadınlar tüm insani yardım projelerinin bir modülü olmalı, tüm projelerin planlanmasında, izlenmesinde yer almalı. Kızların okullara yahut üniversitelere gitmesine müsaade vermeyeceklerse, bayan öğretmenlerimiz ve tabiplerimiz olmayacağını bir düşünün. Bekar bir bayan öğretmenin olması bile sıkıntı. İslam ülkelerinden pek çok iyi model var ve Taliban bu modelleri Afganistan’da benimseyebilir. Afgan bayanları mücahitlerin vaktinden Taliban’a kadar çok acı çekti ve her rejimde birinci gaye ve kurban biz olduk. Bence bu kâfi ve daha iyi bir dünyayı ve çevreyi hak ediyoruz.”

‘KADINLAR, TALİBAN’IN İKTİDARDAN İNDİRİLMESİNDEN BU YANA DEĞİŞMEDİĞİ GERÇEĞİ İLE TEHDİT EDİLDİĞİNİ HİSSETTİ’

Mona Tajali

Agnes Scott College Memleketler arası Münasebetler ve Bayan, Toplumsal Cinsiyet ve Cinsellik Çalışmaları Bölümü’nden Doç. Dr. Mona Tajali, ‘’Taliban’ın vaatleri, bayan ve insan hakları konusundaki tavırlarını yumuşattıklarına dair davette bulunmaları milletlerarası topluma yönelik yeni halkla ilgiler kampanyalarının bir parçasıydı’’ dedi.

Tajali, “Ağustos 2021’de ülke idaresini devralmalarından evvel bile, Afganistan’daki ve bölgedeki birçok bayan hakları aktivisti, bunların sırf boş vaatler olduğundan endişeliydi” dedi ve ekledi:

“Bunun nedeni, Taliban’ın geçtiğimiz yıllarda denetim ettiği bölge ve vilayetlerin bayan haklarına büyük kısıtlamalar getirmesidir. Örneğin, ben ve Homa Hoodfar’ın bu yılın temmuz ayında The Conversation’da, Taliban’ın bir bölgeyi denetim altına alır almaz kız okullarını kapatacağını, bilgisayar laboratuvarlarını yakacağını ve hatta erkek refakatçisi olmayan bayanların konutlarından çıkmalarına müsaade verilmeyeceğini alenen ilan ederek bayan hareketini kısıtlayacağını söylemiştik. Bölgedeki bayanlar, Taliban’ın temsil ettiği köktencilik ve 2001’de iktidardan indirilmelerinden bu yana değişmedikleri gerçeği tarafından tehdit edildiğini hissettiler. Bu nedenle, Afgan bayanları ve yürütmenin bir üyesi olduğum üzere başka ulusötesi feminist örgütler – Müslüman Kanunları Altında Yaşayan Bayanlar (WLUML) konseyi, Afgan bayanlarının seslerini milletlerarası toplumda yükseltmeleri için bir platform sağlamaya çalıştı. 2020 ve 2021’in büyük kısmında Doha’da Taliban temsilcisiyle görüşen bayan müzakereciler bile, bu militan kümenin bayanlar hakkındaki görüşlerini güzelleştirmediği konusunda telaşlarını lisana getirdiler. Ne yazık ki bunların birden fazla duyulmadı.”

‘KADINLARIN GAYELİ OLARAK ÖLDÜRÜLDÜĞÜNE DAİR RAPORLAR DUYUYORUZ’

Ağustos’ta Taliban’ın iktidarı ele geçirmesinden bu yana, bayan haklarının büyük ölçüde kısıtlandığını ve daha fazla kısıtlama getirilebileceğini belirten Tajali, ‘’Kadınların bankacılık, gazetecilik, üniversiteler, mahkeme salonları ve daha pek çok alanda istihdama erişiminin engellendiğini biliyoruz. Resmi yasaklar olmasa bile, birtakım bayanlar güvenlik ve güvenlik kaygıları nedeniyle işe gitmekten yahut faaliyetlerine devam etmekten korkuyor. Hakikaten, failleri tutuklamak ve cezalandırmak için rastgele bir yasal süreç yahut prosedür olmaksızın Afganistan’ın büyük kısmında bayanların gayeli olarak öldürüldüğüne dair birçok rapor duyuyoruz’’ dedi.

‘TALİBAN, MUHAFAZAKAR BİR CİNSİYET İDEOLOJİSİ SÜRDÜRÜYOR’

Taliban’ın, Afgan bayanların güç kazanılmış özgürlüklerini neden elinden almaya çalıştığını yorumlayan Tajali, Başka birçok köktendinci küme üzere Taliban da epey muhafazakar bir cinsiyet ideolojisini sürdürüyor. Bu ideoloji birçok Müslüman bilim adamı tarafından geniş çapta reddedilse de İslam’ın muhafazakar yorumu ile (Suudi Vahhabi okulundan çok şey alarak) ve kendi kültürel gelenekleriyle gerekçelendirilen bayanlar ve erkekler ortasında katı bir hak ve misyon ayrımına dayanıyor’’ dedi ve kelamlarını şu biçimde sürdürdü:

“Birçok Taliban önderine nazaran bayanların kamusal alana daha fazla erişimi İslami değil ve yozlaşmış toplumlarla sonuçlanmaktadır. Bu küme ortasında son derece kaygı verici olan bayanların eğitimi bile tartışılıyor. 1996-2001 yılları ortasında iktidarda oldukları devirde olduğu üzere yeniden bayanlara ikinci sınıf vatandaş muamelesi yapmayı amaçladıkları açıktır. Bununla birlikte, Afgan bayanları çok değişti ve son yirmi yılda güç kazanılmış haklarının birçoklarını geri almak kolay olmayacak. Hakikaten de 2001’den sonra bir jenerasyon Afgan bayanı doğdu ve gazetecilik, spor, siyaset ve daha fazlası üzere çeşitli alanlardaki ilerlemeler basitçe bilakis çevrilemez.”

‘TÜRKİYE, AFGANİSTAN’DA BAYAN HAKLARININ TEMEL BİR SIKINTI OLMASINI SAĞLAMAK İÇİN BİR POZİSYONA SAHİP’

Milletlerarası toplumun Afganistanlı bayanlara karşı ahlaki bir yükümlülüğü olduğunu lisana getiren Tajali, ‘’Bunun nedeni, işgalin kısmen bayan hakları ismine gerçekleşmesi ve ayrıyeten son gidişin bayan haklarına hürmet gösterilmeden yahut bayan haklarını garanti altına alan bir barış muahedesine varılmamasından kaynaklanmasıdır’’ dedi.

Dünya ülkelerinin Taliban’ı tanımakta sabırlı olması gerektiğini belirten Tajali, “Bağımsız gözlemciler yapılan muameleleri belgelemeye teşvik etmelidir” dedi ve ekledi:

“Gerçekten de Taliban insan haklarına hürmet gösterileceğini tez etse de medya, eğitim ve hür dolanıma getirilen çok sayıda hak ihlali ve kısıtlama raporu var. ICC ve BM organları da dahil olmak üzere milletlerarası insan hakları organları, ülkeye erişim sağlamak ve Afganistan’ın çeşitli bölgelerindeki durumu izlemek için baskı yapmalıdır. Ülkeye yapılan tüm dış yardımlar bayan haklarına nazaran ayrılmalıdır. Bayan hakları ve her şeye eşit erişimleri garanti altına alınmadıkça, yaptırımlar ve kaynakların dondurulması kaldırılmamalıdır. Bölgede kilit bir güç olarak Türkiye, bayan haklarına hürmetin Afganistan’ın geleceği için temel bir sorun olmasını sağlamak açısından iyi bir pozisyona sahiptir. Ülkeye yapılacak rastgele bir fon yahut yardım, cinsiyet eşitliği için ayrılmalıdır.”

‘ZORLUKLAR AFGANİSTAN’I İNSANİ KRİZİN EŞİĞİNE GETİRDİ’

Taliban’a bayan haklarını tam olarak tanımak ve hürmet duymaktan öbür seçenek verilmemesi gerektiğine dikkat çeken Tajali, ‘’2004 Afgan Anayasası’nın birçok Afgan bayanın katkısıyla kaleme alındığını ve bu türlü bir dokümanın eksiksiz olarak uygulanması ve hatta reddedilmek yerine uygunlaştırılması gerektiğini kabul etmeleri gerekiyor. Hizmet ve güvenlik talep eden bir nüfusa varken, güç ve silahla (sandıkla değil) iktidara gelmenin ülkeyi yönetmek için kâfi olmadığını artık anlıyorlar’’ dedi ve kelamlarını şu biçimde tamamladı:

‘‘Kış ve öbür zorluklar Afganistan’ı insani bir krizin eşiğine getirdi. Hasebiyle ülke için hem lokal hem de milletlerarası alanda yapılması gereken çok şey var. Afganistan’ın gelecekteki rastgele bir hükümeti, bayanların tüm kararlarda eşit iştirakçiler olmasını ve birebir vakitte siyasi karar alma sürecinin bir modülü olmalarını kural koşuyor. Sırf bu tedbirler ve sahiden kapsayıcı bir hükümetle (Taliban’ın vaatlerinden biri), uygulanabilir bir Afgan geleceği mümkündür.”

Gazete Duvar