Gizem Üstündağ

Dünya prömiyerini Venedik Sinema Şenliği’nde yapan Azra Deniz Okyay’ın birinci uzun metrajlı sineması “Hayaletler”, şenliğin Eleştirmenler Haftası kısmında Büyük Mükafata layık görüldü. Türkiye prömiyerini ise 57. Antalya Sinema Şenliği’nde yapan sinema, şenlikten 5 mükafatla ayrıldı. Şimdilerde MUBİ Türkiye’nin de kataloğuna eklenen bu sineması izlememek için artık hiçbir mazeretimiz yok.

Azra Deniz Okyay, Türkiye’nin insanı adeta bir çıkmaza sokan problemlerini dört ana karakter üzerinden ele alıyor. Okyay, bilhassa 21. yüzyıl İstanbul’unun üzerine çöken sıkıntılarını yıkıcı bir gerçeklikle işliyor. Çok katmanlı yapısı ve başarılı öykü kurgusuyla temposu düşmeyen “Hayaletler”, epeyce yürekli bir yerden isyanı lisana getiriyor.

Elektrik kesintisi nedeniyle karanlıklar içerisinde kalmış İstanbul imajlarıyla açılıyor sinema. Karanlığın esir aldığı kentte kendi öykülerinin peşinden sürüklenen karakterler ayrımcılıkla, etiketlenmeyle, fırsat eşitsizliğiyle, otorite ve toplum baskıyla uğraş veriyor.

ÇIKIŞI OLMAYAN BİR JENERASYON

Yaşadığı mahallenin gerçekliği ile özdeşleşemeyen Didem için varoluşunu manalı kılmanın tahminen de tek yolu dans etmek. Katılmaya can attığı dans yarışını yarıda bırakıp gidiyor yeniden de. Dans ile tanımladığı kimliği de yetmiyor ayrımına varamadığı meçhullüğü yok etmeye. Birileri dans provası sırasında “Ne yapıyorsunuz heriflerinde önünde?” derken, hayal ettiği şeyin gerçekliğine erişebilmek kolay olmuyor. Ötekileştiren toplumun acımasızlığına dans ederek karşı koymak da yetmiyor. Ve Didem, bir çıkış yolu aradığı dans ile çıkışı olmayan bir jenerasyonun temsilini sunuyor.

Ela ise farkındalığı yüksek, bayan haklarını savunan, zihni berrak bir bayan temsili. Fakir mahallelerde dans, sinema atölyeleri düzenliyor. İffet, kısa vadeli işlerde çalışıp günlük geçim parasını çıkarmaya çalışırken, bir yandan da mahpusta olan oğlunu koruyabilmek için çabalıyor. Verdiği bu hayat çabasında tüm güvensizliği ile yol alıyor.

Gökyüzünde durmadan dönüp duran helikopterin çıkardığı ses, inançlı alandan yoksun oluşun tedirginliğini sinema boyunca hissettiriyor. Konuşmaya bile fırsat vermeyen gürültüsü ve gökyüzündeki mevcudiyeti daim olan helikopter, güvenlik korkusunun başarılı bir metaforu ortaya konuluyor.

Tek erkek ana karakter olan Raşit ise güce tapan, sistemin her türlü açığını kendi fırsatına dönüştüren, betonlaşan kentin en büyük destekçisi, kendi iktidarını yaratmanın iktidara hizmet etmekten geçtiğine inanan, ’’yeni Türkiye’’ telaffuzunun yarattığı hayli aşina bir karakter.

KARANLIKTAN ÖTE BİR KARANLIK

Baştan sona karanlık, soğuk imajların hakim olduğu sinema, elektrik kesintisinin sebep olduğu karanlıktan öte bir karanlığa işaret ediyor. Müteahhitlerin sonu gelmeyen projeleri, bir türlü durmayan iş makineleri bir tarihi yok etmeye ant içiyor. Giderek betonlaşan bir kent, tarihi dokusunu yitiriyor. Kimliksizleştirme, bir şeyleri yıkıp yerine yeni bir şeyler koyma telaşıyla başlıyor. Bir kentin tarihi, kimliği her türlü rant için feda ediliyor. Öte yandan sıkışıp kaldığı, gerçekliğini dizayn edemediği mahalleden çıkamayan, parçalanmış hayatlarıyla varlıkları giderek silikleşen karakterlerin “hayaletler”e dönüşmesi güç olmuyor.

Sinematografinin anlatıya hizmet ettiği incelikli bir imal “Hayaletler”. Karakterleri yakından takip eden hareketli kamera kullanımıyla adeta bir belgesel estetiği yaratıyor Azra Deniz Okyay. Yer yer karşımıza çıkan cep telefonuyla çekilmiş dikey görüntüler deneysel yapıya göz kırpıyor. Çok katmanlı bir yapının çerçevesinde bayan cinayetleri, ahlaki kodlar, toplumsal tertip, durmadan işleyen ama temelden bozuk olan sistem, kentsel dönüşüm, Suriyeli göçmenlerin Türkiye’deki durumu üzere sorunlar hakkıyla işleniyor.

Arafta kalmışlığın, kentsel ‘kayboluşumun’, bir türlü yaratılamayan inançlı alanın, aşılamayan toplumsal kodların, sınıfların başarılı bir portresini ortaya koyuyor Azra Deniz Okyay. Bir elektrik kesintisi kısıtlı bir müddetliğine de olsa ulaşım, eğitim ve sıhhat sistemlerindeki fırsat eşitsizliğini ortadan kaldırıyor. Kente hakim olan karanlık bir distopyayı anımsatsa da insanlık için bir ütopyayı realize ediyor: “Şartları herkes için eşitliyor!”

Gazete Duvar