Arap dünyası bu hafta, gazeteci Cemal Kaşıkçı cinayetinden, Suriye’ye yapılan üst seviye Rus heyetinin ziyaretine, Amerika Birleşik Devletleri’nin Irak ve Afganistan’da mevcut asker sayısını düşürme kararından Doğu Akdeniz’deki tansiyona, Bahreyn’in Birleşik Arap Emirlikleri’nden sonra İsrail ile olağanlaşma kararına kadar birçok bahisle çalkalandı.
Fakat 4 Eylül 2020 tarihinde Sudan hükümetinin uzun müddettir çekişme halinde olduğu Sudan Halk Kurtuluş Hareketi kuzey fraksiyonu (SPLM-N) ile yaptığı “prensip anlaşmasında” din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasını öngören hususun yer almasının yankıları bu hafta da geniş bir formda devam etti.
Hükümet ve SPLM-N örgütü ortasındaki prensipler ve unsurlar uzlaşmasında din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasının anayasa ile teminat alınması aksi takdirde buna alternatif olarak “toplumların bahtını tayin hakkının” tanınması üzerinde “prensipte” uzlaşıldı.
Sudanlı müellif Züheyr El Serrac, El Taghyeer gazetesinde mevzuyu ele aldığı yazısında değerli bir noktaya değindi ve birçok kesitin bu “ilkeler beyanı uzlaşmasını” kesin bir muahede zannettiğini lisana getirdi ve bunun yalnızca diyaloğun hangi tabanda devam edeceği üzerinde bir “prensipler” uzlaşması olduğuna vurgu yaptı.
Başbakan Abdullah Hamduk da kelam konusu “ilkeler beyanı deklarasyonundan” sonra yaptığı açıklamada, bunun kesin bir mutabakat olmadığını ve bu mevzudaki son kararın yetkili mercilerin onayından sonra verileceğini belirtti.
Sudan hükümetinin bu adımı ülke içinde birçok kesim tarafından desteklenirken İslamcı çizgideki hareketler “din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması” karşı çıkıyor. İslamcı çizgideki siyasi partiler, bunun ülkede barışı tesis etmek yerine yeni bir fitne yaratabileceğini savunuyor.
‘SUDAN’DA DİN VE DEVLET İŞLERİ AYRILACAK MI?’
“Birçok kesim başbakan Abdullah Hamduk ile Sudan Halk Kurtuluş Hareketi-Kuzey örgütü önderi Abdülaziz El Halo ortasındaki “ilkeler beyanı sözleşmesini” güya en son bir anlaşmaymış üzere yanlış anladı. Ve din işlerinin devlet işlerinden ayrılması hususu üzerinden çok gürültü kopardılar. Esasen bu yalnızca kelam konusu örgüt ve hükümet ortasında devam edecek olan görüşmelerin hangi unsurlar üzerinde devam edeceğinin beyanıdır.
Hamduk ve El Halo ortasındaki uzlaşmada dikkat çeken bir detay da, din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasının anayasada teminat altına alınmaması durumunda, kendi yazgısını tayin hakkının buna alternatif seçenek olarak belirlenmesi oldu.
Bunun yanı sıra, ulusal problemler muahedesi, dini kurumlar ile devlet kurumlarının birbirinden ayrılmasını öngörse de, muahedenin 9. bendi, din ve devlet alakası tartışmasının anayasa kongresine ertelenmesini öngörmektedir. (Züheyr El Serrac/Sudan El Taghyeer gazetesi)
SUDAN’DA LAİKLİK UĞRAŞININ TARİHİ
“Sudan’da alışılagelmişin bilakis hükümetin Sudan Halk Kurtuluş Cephesi kuzey kanadı ile imzaladığı mutabakatta, din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması prensibinin garanti altına alınacağı belirtildi. Bu adım Sudan’ın mevcut gerçekliğinde radikal bir adım niteliğinde. Ayrıyeten bu adım demokratik bir devlete ulaşmanın da yolu. Yeniden iç savaşın sona erdirilmesi, kaynaklarının izole edilmesi ve nedenlerinin ortadan kaldırılması için bir gereklilik. Bu adım, Sudan’da istikrarın ve kalkınmanın sağlanabilmesi için temel koşul niteliğinde.
Sudan’da din, lisan, ırk ayırımı gözetilmeyecek çağdaş bir devletin kurulması için verilen çaba birinci bağımsızlık devrine kadar uzanmaktadır. 1958 yılında bağımsızlıktan sonra Sudan Devlet Lideri, güney kısmını ortadaki farklılıkları hesaba katmadan ülke içinde eritmek istedi. Bu da güney kesitteki halkın bağımsızlık talep etmesine ve bunun için silahlı uğraşa başlamasına neden oldu. Bunun sonucunda da buraya özerklik verildi. Lakin 1983 yılında Devlet Lideri Cafer El Numeyri muahedeyi feshedince çekişmenin tekrar başlamadı ve Sudan’da laik bir sistemi hedefleyen Sudan Halk Kurtuluş Hareketi kuruldu. 1985 yılında Numeyri’nin düşürülmesinden sonra Sudan idaresi, Halk Kurtuluş Hareketi’yle tekrar mutabakatın yürürlüğe girmesi ve şeriat kanunlarının yürürlüğünün durdurulması konusunda uzlaştı.
Fakat 1989 yılında Ömer El Beşir darbesi geldi ve bu bütün mutabakatlara da bir darbe indirdi. Şeriat kanunlarını tekrar yürürlüğe soktu. İslami Kurtuluş Ihtilali ismini verdiği idaresinin din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasını kabul etmediğini ve bu hususun tartışmaya açık olmadığını belirtti. El Beşir vaktinde silahlı çekişmeler daha da arttı ve iç savaş başladı. Milletlerarası alandaki arabuluculuk teşebbüsleri sonucu 2005 yılında yapılan mutabakat sonucunda güneye 2011 yılında kendi mukadderatını tayin hakkı verildi. Bu da Sudan’ın ikiye bölünmesiyle neticelendi.” (Malik Vennus/Lübnan Daraj haber sitesi)
‘LAİKLİK ADIMI SUDAN’DA FİKİRSEL BİR DÖNÜŞÜMÜN SONUCU MU?’
“Bugün Sudan’da laiklik tartışmalarının tekrar başlamasının nedeni, bunun toplumu birleştirmenin ve birbirine bağlamanın yolu olmasından kaynaklanmaktadır. Sudan bugün hâlâ çağdaş çağa geçmek için çekilen sancılarla boğuşmaktadır.
Sudan özelinde bakıldığında Müslüman olmayan topluluklar Ömer El Beşir periyodunda birçok bahiste eşitsizliğe maruz kalıyordu. Bu yüzden Sudan toplumundaki tarafların birbirine karşı mütevazı olması gerekir.
Başbakan Abdullah Hamdok ve Abdülaziz El Halo’nun barışın sağlanabilmesi için laiklik konusundaki olumlu adımlarına karşın, laiklik kavramının anlatılması konusunda hazırlıklar yapılmalıydı. Çünkü kelam konusu toplumun büyük bir bölümü hala laikliği din aykırılığı olarak görmektedir. Artık ise asıl sorun verilen bu odunların hududunun ne olacağıyla ilgili. Bunlar taktiksel ve süreksiz mi? Ve bu ödünler mevcut durumun dayatmasından kaynaklı olarak mı verildi? Yoksa fikirsel dönüşümün bir sonucu mu? (Usame Ahmed El Mustafa/BAE Elaph internet gazetesi)
‘ÖMER EL BEŞİR PERIYODUNUN EN BÜYÜK TABULARINDAN BİRİ’
“Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması sorunu uzun mühlet boyunca kıymetli bir tartışma konusu. Sudan üzere dini ve ulusal olarak farklı toplulukların bir ortada yaşadığı ülkede daima gündemde olması da aslında çok doğal. Fakat gelişmelere bağlı olarak bazen soğudu bazen de yeniden farklı gelişmelerle ısınıp tekrar gündeme geldi.
Geçtiğimiz günlerde laiklik konusu, Abdullah Hamduk ile Sudan Halk Kurtuluş Hareketi önderinin uzlaşmasındaki din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması hususuyla tekrar gündeme geldi. Evvel bu mevzu gizlice tartışılmaya başlandı lakin daha sonra duyuru edildi.
Bu unsur, El Halo liderliğindeki Sudan Halk Kurutuluş Hareketi-kuzey kanadının en kıymetli unsurlarından biri. Örgüt bu unsurdan vazgeçmemesi hasebiyle daha evvelki hükümetlerle bir türlü uzlaşamadı. Ayrıyeten öteki örgütlere de aralıklı yaklaşmasının en kıymetli nedeni de bu unsurdur.
El Halo, taleplerinin pek de kolay olmadığının farkında. Ve bunun kıymetli ölçüde cüret gerektirdiğini biliyor.
Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması sorunu önemli ölçüde tartışmalara neden olan-olacak hususlardan biri. Birçok Sudanlı siyasi yapı bu prensibe yaklaşmaktan ve siyasi yankılarından çekinmekte ve uzak durmaya çalışmaktadır. Çünkü eski devlet lideri Ömer El Beşir devrinde bu, ülkedeki tabulardan birisi haline gelmişti. (Muhammed Ebu Remman/El Arab gazetesi)
Gazete Duvar
