Bu hafta Arap dünyası değerli bir müellifini ve bayan hakları savunucusunu kaybetti. Mısırlı feminist muharrir ve aktivist Neval Es Saadavi, Arap dünyasında ‘anneler günü’nün kutlandığı 21 Mart’ta 90 yaşındayken ve gerisinde bayan uğraşıyla dolu bir tarih bırakarak hayata veda etti. Birtakım Arap müelliflerin belirttiği üzere Es Saadavi, hayatta olduğu üzere vefatından sonra da büyük tartışmalara neden oldu.
Türkiye’de bilhassa de “Sıfır Noktasındaki Kadın” kitabıyla bilinen Es Saadavi, Mısır’ın kırsal bölümlerinde doktorluk yaparken toplumu daha iyi gözlemleme fırsatı bulmuş ve çalışmalarını bilhassa bayan sünneti, küçük yaşta evlilik başta olmak üzere bayan üzerine ağırlaştırmıştı. Lakin tek parti idaresi ve radikal dini hareketlere karşı da savaş açtı. Birinci büyük gürültüyü ise 1960’lı yıllarda yayımlanan “Kadın ve Cinsellik” isimli kitabıyla kopardı.
Ardında onlarca kitap bırakan Es Saadavi, hem Enver Sedat hem de Mübarek idarelerinin ve hem de radikal İslamcı kesitlerin daima amacı oldu. Arap Baharı ismi verilen süreçte takındığı tavır münasebetiyle kimi kesitler tarafından eleştirildi. Müslüman Kardeşler ve Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi idaresini deviren 2013 askeri darbesini destekleyen Es Saadavi daha sonra yaptığı bir açıklamada “Sisi periyodunun Enver Sedat ve Hüsnü Mübarek periyodundan daha iyi olduğu” üzere çıkışlarıyla da dikkat çekti.
Feminist muharrir, vasiyetine uygun olarak yalnızca sonlu sayıda aile bireylerinin katıldığı bir cenaze merasimiyle Kahire’de toprağa verildi.
‘İNSANI ÖZGÜRLEŞTİRMEYE ÇALIŞAN BİR KADIN’
“Bütün dünyada tanınan Neval Saadavi, roman muharriri ve psikiyatrist. Edebiyat ve bilim alanında 40’tan fazla kitap yazdı. Çalışmalarının birçok bayan ve insan aklının özgürleştirilmesini hedeflemiştir. Birbirini izleyen son elli yılda genç erkek ve bayan jenerasyonlar üzerinde büyük bir tesir bırakmıştır.
Edebiyat ve bilim kitaplarından ötürü birçok zorlukla da karşılaştı. Hatta hayatı tehlikeye girdi. ‘Kadın ve Cinsellik’ kitabı yüzünden 1972 yılında Sıhhat Bakanlığı’ndaki işini kaybetti. Şahsen kendisi tarafından kurulan Sıhhat mecmuası 1973 yılında kapatıldı ve hükümet tarafından toplatıldı. Enver Sedat tarafından 1981 yılında hapsedildi. Sedat’ın suikastla ölmesinden iki ay sonra özgür bırakıldı. ‘Kadın Koğuşundaki Hatıralarım’ isimli kitabını fahişeler koğuşunda kalan genç bir bayan yardımıyla odasına soktuğu kalem ve tuvalet kağıdı rulosu üzerine yazdı. 1988-1993 yılında radikal dini örgütler tarafından yayınlanan listelerde ismi daima ‘idam edilecekler’ ortasında kaldı.
1995 yılında başkanlığını yaptığı ‘Arap Bayanları Dayanışma Derneği’ hükümetin çıkardığı bir kanunla kapatıldı. Bu derneğin malvarlığı ise ‘İslam’da Kadın’ isimli bir derneğe devredildi.
Çalışmaları sayesinde 2008 yılında yeni doğan çocuklarla ilgili kanunlarda kıymetli değişiklikler yapıldı. Evlilik dışı doğan çocukların annelerinin ismini (soyad olarak) taşımaları kararlaştırıldı. 50’den fazla yıl boyunca bayan sünneti uygulamasıyla savaştı.” (Fevziye El Aşmavi / Mısr Al Youm gazetesi)
‘KENDİ BAŞINA BİR BAYAN HAREKETİYDİ’
“İnsanların Neval Saadavi’nin akabinde tıpkı hayattayken olduğu üzere onunla olarak ilgili ikiye bölünmesi beklenen bir durumdu. Keskin kişiliği, gözü pek lisanı ve 70 yıl birebir çizgide durması ondan orta bir yol beklenmemesini beraberinde getirdi. Kesin olan şu ki feminist hareketler içinde onun gibisine rastlanmadı. Ne Mısır’da ne de öbür bir yerde. Arap dünyasındaki feminist hareketler toplumsal çizgiden hiç sapmadı ve kimi yüzeysel haklar için erkeğe ayak uydurdu.
Neval Saadavi feminist hareketi diğer bir noktaya taşıdı. O tıpkı vakitte bir hekimdi. Tıp da otopsiye dayanır. Varlığı olduğu üzere kabul eder. Ninelerimizden öğrendiklerimiz üzere değil. Bu yüzden Neval es Saadavi seçimlerde aday olma hakkıyla ilgilenmedi. O direkt bayanların sünnet edilmesi uygulamasının yasaklanmasını talep etti.
Neval es Saadavi elinden kâğıt ve kalem düşene kadar durmadı. O hiç kimse üzere değildi. Rastgele bir feminist hareketin de bir modülü olmadı. Kendi başına bir bayan hareketiydi.” (Semir Ataallah / Suudi Şark’ül Evsat Gazetesi)
‘TABULAR KARŞISINDAKİ EN YÜKSEK GÜRÜLTÜ’
“Mısırlı aktivist ve müellif Neval es Saadavi’nin vefatının Arap dünyasındaki tesiri göründüğünden daha fazladır. Bu, Saadavi’nin yaşı ve sıhhat durumuyla alakâlı değildir. Bilakis onun gidişi, otoriterliğin ve dini milislerin yükselişte olduğu bir periyotta bölgenin yaşadığı ahlaki çöküş ve derin düşünsel boşluğu göstermektedir.
Neval es Saadavi, din-erkek egemenliği-iktidar üçgeninin dayattığı tabular karşısında son ve en yüksek gürültüydü.
Neval es Saadavi’nin fikirleri açık ve netti. Gerek emperyalist fikirler, gerek bayan sünneti gerekse de din adamlarıyla ilgili. ‘En büyük cürmüm yalnızca cariye ve köle olunmasının istendiği bir devirde özgür bir bayan olmamdır. Aklı yok etmeye çalıştıkları bir periyotta aklıyla düşünen biri olarak doğdum.’ Bunlar Neval es Saadavi’nin son periyottaki en tesirli kelamlarından oldu.” (Joyce Karam / alhurra.com Arapça haber sitesi)
‘SAHRA’DA YENİ FİKİRLER EKMEYE ÇALIŞTI’
“Hafta başında Neval Saadavi’nin vefatının akabinde ona saldıranlar onun kitapları ve fikirsel mirası hakkında hiçbir şey bilmiyor. Tıpkı Necip Mahfuz’a ‘Evlad-u Haratina’ romanından ötürü suikast teşebbüsünde bulunan ve bu kitabı okumayan bilgisiz üzere.
Neval Saadavi, Mısır toplumunda bayan sünneti üzere tehlikeli toplumsal geleneklere savaş açtı. Ki bu geleneğin esasen dinle hiçbir alakası yok. Pekala bu uygulamaya (kadın sünneti) kim karar verdi? Neval Saadavi, birçok bayanın doğum yaptıktan çabucak sonra vefatına neden olan bu yabanî uygulamaya cüretle karşı çıktı.
Neval Saadavi, kırsal kesimde hekim olarak çalışırken şahit olduklarından ötürü birinci kitaplarında çocuk yaşta evliliklere savaş açtı. Gerçekten birçok güçlü Körfez ülkelerinden gelip Mısır’dan evlilik ismi altında küçük yaştaki kız çocuklarını satın alırlardı. Gerçekte ise bu uygulama fuhuş ve seks ticaretiydi. Birtakım yoksul aileler kız çocuklarını parayla satarlardı, bunlar istismar edilir ve kelam konusu güçlü ülkesine döndükten sonra boşanırlardı. Bunu Enver Sedat’ın kendisi Halk Meclisi’ndeki bir konuşmasında lisana getirmişti.
Neval Saadavi ile tıpkı fikirde oluruz yahut olmayız şu bir gerçek ki, kırsal kesimde hekim olarak vazife yaparken Mısır halkının toplumsal ömründe karanlıkta kalmış noktalara ışık tuttu. Ve içinde bir şey ekilip filizlenmesi neredeyse imkânsız olan sahrada (çöl) yeni ve cesaretli fikirler ekmeye çalıştı.” (Süheyl Kivan / Arab48.com internet haber sitesi)
Gazete Duvar
