David Nield
Arktik Okyanusu’nda, uzun mühlet tabiatta kalma eğilimi nedeniyle ‘yok olmayan kimyasallar’ diye isimlendirilen yaygın kimyasallar tespit edildi.
PFAS (per ve polifloroalkil maddeler) kimyasalları mesken eserlerinin birçoğunda kullanılıyor. PFAS’ın insan sıhhati üzerindeki tesirleri hala tartışılırken, geçmişte yiyecek ve içme suyumuzda ve birçok su yolunda da tespit edildi.
YİRMİ DOKUZ KİMYASAL KUZEY KUTBU’NA ULAŞTI
Araştırmacılar, Arktik sularına baktıklarında, Arktik Okyanusu’na girip çıkan 29 farklı PFAS tespit ettiler ve kaygı verici bir biçimde, bu sularda birinci kez -daha az kalıcı ve ‘HFPO-DA’ ismi verilen- bir bileşiğin bulunduğu da tespit ettiler.
HFPO-DA (hekzafloropropilen oksit-dimer asit), başlangıçta PFOA (perflorooktanoik asit) ismi verilen bir PFAS’ya daha etraf dostu bir alternatif olarak geliştirilmişti. Buna rağmen, artık hem insan sıhhati hem de doğal etraf üzerinde potansiyel açıdan yaratabileceği ziyanlar nedeniyle mercek altına alınmış durumda. Bu durum, HFPO-DA’nın uzun aralar kat ettiğini ve kuzey kutbunda ortaya çıktığını birinci sefer gösteriyor.
Araştırma için Arktik Okyanusu ile Atlantik Okyanusu ortasındaki ana irtibat olan Svalbard ve Grönland ortasında bulunan Fram Boğazı’ndan su örnekleri alındı. Eski ve yeni unsurların burada ortaya çıkması telaş verici fakat yapılan araştırma, bize bu kimyasalların nasıl dolaştığına dair yeni bir fikir verecektir.
ARKTİK OKYANUSU’NA ATMOSFERDEN TAŞINIYOR
Araştırmacıların yayınladıkları makalede, “Fram Boğazı’ndaki PFAS derinlik profilleri, okyanus sirkülasyonu, dikey ve yatay birikmenin yanı sıra, fizikî karışma süreçlerinin büyük ölçekli dağılımını ve PFAS’ın gelecekteki durumunu anlamak açısından çok değerli olduğunu gösteriyor” sözü yer alıyor.
Kuzey Atlantik’te akan suyla karşılaştırıldığında, Arktik Okyanusu’ndan alınan suda daha yüksek PFAS düzeyleri bulunduğu tespit edildi; bu bulgu, bu hususların okyanustan çok atmosferdeki kaynaklardan taşındığının bir göstergesi.
Şu anda üretilen 5 binin üzerinde PFAS var ve geçmişte bunların bir kısmının kanser ve karaciğer hastalıklarıyla kontaklı olduğu tespit edildi; bu nedenle, HFPO-DA’nın yerini alması hedeflenen kimyasallar da dahil olmak üzere, artık kademeli biçimde birçoğunun üretimine son veriliyor.
Buna rağmen, en zehirli PFAS yasaklansa dahi, kimilerinin tabiatta parçalanması binlerce yıl alacak; işte bu nedenle Arktik Okyanusu’nda sürdürülen araştırmalar riskleri ve bu unsurların yayılışını pahalandırmak bağlamında çok değerli.
Araştırmacılar, yayınladıkları makalede, “PFAS’ın okyanuslardaki dikey dağılımı hakkında edinilecek daha fazla bilgi, global PFAS kütle dengelerindeki belirsizlikleri azaltmak ve bir PFAS çukuru haline gelen okyanusların rolünü kıymetlendirmek için şart” diyorlar.
Yazının aslı Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
