Günsu Durak
ANKARA – Tüm dünyayı tesiri altına alan korona virüsü salgınından kurtuluşun reçetesi olarak görülen aşı 13 Ocak itibariyle Türkiye’de de uygulanmaya başlandı. Birinci etapta sıhhat çalışanlarına yapılacak aşının daha sonra risk kümelerine nazaran kademli olarak toplumun büyük kısmına uygulanması bekleniyor. Lakin aşının çok süratli geliştirilmesi, farklı üretim ve tesirlilik oranları kimi tereddütleri de beraberinde getiriyor. Hacettepe Üniversitesi Halk Sıhhati Enstitüsü’nde 2014’ten bu yana Halk Sıhhati Anabilim Kolu Lideri olarak vazife yapan Prof. Dr. Sarp Üner ile aşı tereddüdünün nedenlerini ve aşılama planı kapsamında neler yapılabileceğini konuştuk.
‘ZORUNLU AŞI DA TAHLİL DEĞİL’
2019’da Dünya Sıhhat Örgütü sıhhate global tehdit olarak 10 unsur yayınladı ve listeye aşı tereddüdünü de ekledi. Bu Türkiye’de de son yıllarda çok tartışılıyor. COVID-19 bağlamında düşününce insanların kararsızlıklarını etkileyen sebepler neler olabilir?
Öncelikle, aşı tereddüdüyle aşı karşıtlığı/reddi farklı. Aşı tereddüdü, kimi aşılara, birtakım aşıların doz aralıklarına, yapılma yaşına karşı gelişen bir reaksiyon. Tereddüt duyanlar da homojen bir küme değil. Kümeler çok farklı yapıda olabiliyor, kümelerin sosyo-demografik özellikleri, eğitim seviyeleri ve nedenleri çok farklı olabiliyor.
Bu tereddüdü yaşayanları nasıl ele alacağız?
Temelde bunları 3 kümede toplayabiliriz. Birincisi, ‘böyle bir hastalık yok, ben risk altında değilim, münasebetiyle aşı olmama da gerek yok’ diyenler. İkincisi, aşının güvenliğinden kaygı edenler, bununla ilgili birtakım soru işaretleri olanlar. Bence bugünkü yaşanan aşı tereddüdü çok büyük oranda bununla ilgili, zira yeni bir aşı. Son kümeyse dini ya da felsefi nedenlerden ya da komplo teorilerinden ötürü kararsızlık yaşayanlar. Mevcut bütün bilimsel delilleri yok farz edip, bilimsel destekten uzak, kendi inandıkları yahut inanmak istedikleri şeylere nazaran itiraz edenler. Natürel, aşı aykırısı lobiler, yasal boşluklar da sıralanabilir lakin şunu vurgulayayım: Aşının mecburî olması da bir tahlil değil. Beşerler, ailesinin, etrafının aşıya karşı tecrübelerinden ve tavırlarından etkileniyor. Komşuya bu ilaç iyi/kötü gelmiş, ben de kullanayım/kullanmayayım diyebiliyor. Öte yandan, uygulama biçimi (ağızdan yahut enjeksiyonla) kararı zorlaştırabiliyor. Bunların yanı sıra aşının yapıldığı yer kıymetli, ekipmanlara olan güvenilirlikle ya da bunların nereden ve nasıl geldiğiyle ilgili tereddütler olabiliyor.
Prof. Dr. Sarp Üner‘TÜRKİYE’NİN ŞEFFAFLIK SORUNU PANDEMİ BAŞLADIĞINDAN BERİ SÜRÜYOR’
IPSOS’un düzenlediği 37. periyot anketine nazaran Türkiye’de ekim ayında “Aşı olurum” diyenler yüzde 51 iken, aralık ortasında bu yüzde 38’e düşüyor, aralık sonunda yüzde 44’e çıkıyor. Bu yüzde değişimleri dikkat alımlı değil mi?
Olağan. Kamuoyunda aşının güvenilirliğiyle ilgili şeyler paylaşıldıkça insanların yaklaşımı değişiyor. Son devirdeki hafif bir artışa karşın, ‘yaptırırım’ diyenlerde nispeten düşme var. Bahsettiğiniz çalışmada “kararsızlar” kısmen birebir kalmış, ‘aşı yaptırmam’ diyenlerin sayısı birebir devirde yüzde 18’den yüzde 24’e çıkmış. Kıymetli bir artış bu.
Bu değişimde sanıyorum ülkelerin uyguladıkları siyaset da tesirli.
Evet mutlaka. Örneğin dünyada bağımsız COVID Bilgi Şeffaflığı Endeksi geliştirildi. Burada dört değişken var. Ülkelerin pandemi sırasında paylaştıkları, pandemiyi nasıl yönettikleri ve bilgi paylaşımlarındaki şeffaflıkla ilgili bir indeks.
Biz ülke olarak nasıl bir yerdeyiz?
Türkiye yüz ülke içinde 97’nci sırada. 10 aylık mühletin sonunda bu indeksi oluşturanlar şöyle düşünmüşler: Bir ülke yeteri kadar şeffaflıkla datalarını paylaşıyorsa 10 aylık devir sonunda yüzde 70’e ulaşması gerekir. Türkiye’ninki yüzde 20’nin altında. Artık bu milletlerarası kıyaslama yapılan bir indeksti. Bizim şeffaflıkla meselemiz pandemi başladığından bu yana sürüyor. Kamuoyuyla çok az, kısıtlı bilgi paylaşıyorlar. Yani güvensizliğin nedeni şeffaf olunmaması.
En baştan şunu söylemem gerek: şu anda herkesin aşı olması lazım. Pandemiyle gayret edebilmek için ilacımız yok. COVID-19, vefat nedenleri ortasında 2020 yılında birinci 10 neden ortasına rahatlıkla giriyor. Elimizde toplumsal bağışıklığı sağlamak için bir tek aşı var. Aşı olma konusunda hemfikiriz lakin inançlı, tesirli aşı olmamız lazım. Bunun önünde hiçbir ekonomik, toplumsal pürüzün ve ortaya konmamış sonuçlar mahzurunun olmaması lazım.
Aşı olma konusunda haklısınız, fakat aşı tereddüdü var.
Bizdeki bir kahır Sinovac’ın, Çin’den getirilen aşının şimdi sonuçlarının açıklanmamış olması. Bu aşı adayının bilimsel süreçleri geçirmesi, sonuçlarının bilimsel olarak ortaya konması, kıymetlendirilmesi ve raporlanması sonrasında başlanması gerekir. Zira bu durum, tereddüt yaratıyor.
‘CORONAVAC FAZ-3 ÇALIŞMASI 0-14 GÜN ARALIĞINDA’
Endonezya’da Coronavac’ın 65 yaş üstüne uygulanması tartışma konusu, İngiltere’de de ikinci dozun vurulma mühletinin uzatılacağı açıklandı. Türkiye’de önümüzdeki devirde bunların tartışıldığını görür müyüz?
Sinovac’ın 5 ülkede (Endonezya, Brezilya, Şili, Türkiye, Çin) faz-3 çalışması var. Hepsinde 0-14 gün uygulanmış. Prosedür bu. Birebir şey İngiltere’deki için de geçerli. Birincisi, faz-3 için 5 ülke başka farklı değil, bütün olarak değerlendirilmeli. 5 ülkedeki toplam çalışmaya bakarsanız farklı yaş kümelerinden 18 yaş altı, 60 yaş üstü, sıhhat işçisi var, öbürleri var. Hepsinin sonucunu bir ortada ortaya koyup ondan sonra kimlerin nasıl aşılanacağına karar vermek lazım.
Pekala ülkelerin dozları deneylerden farklı bir vakte yayması durumu etkiliyor mu?
Elbette. Bir sefer Sinovac’ta faz-3 çalışmaları 0-14 olduğu için bunu 0-28 üzere uzatmak çok gerçek değil. Bu türlü bir kararda; 0-28 gün için yeni bir faz-3 çalışması yapılması gerek. Faz-1 ve faz-2’deki 0-28 günle ilgili iyi sonuçların faz-3’ünü yapmadan genel uygulamaya geçilmesi gerçek değil. Bu hakikat olsaydı bizim hiç faz-3 çalışması yapmamıza gerek olmazdı. Zira biz 10 binlerce kişiyi farklı bir sistemde aşılıyoruz. Öte yandan, bizdeki inaktif aşı için tek dozda bir koruyuculuk aslında yok. Yani hangi parametrelerle acil kullanım onayı alınıyorsa o formda uygulanması lazım.
65 YAŞ ÜSTÜNE GÖNÜL RAHATLIĞIYLA ‘ BU AŞIYI YAPTIR’ DİYEMİYORUM
Pekala Coronavac’ın 65 yaş üstüne uygulanması konusundaki tartışmalar?
Brezilya’da ve Çin’de aşikâr sayıda 60 yaş üstü, Coronavac için faz-3’e katıldı. Bilimsel mecmuadan de bu sonuçların raporlandığını görmeliyiz. Bu olmadan aşılama yapılmamalı. Sinovac firması 5 ülkenin sonucunu değerlendirip sıralarsa buna bağlı olarak 65 yaş üstü şahıslar itimatla kullanabilir. Lakin şu anda ben şunu söyleyeyim: Bana bir +65 olan bir büyüğüm ‘ben bu aşıyı yaptırayım mı?’ dediği vakit gönül rahatlığı içinde ‘yaptır’ diyemiyorum, zira dataları görmedim. Ülkede birkaç aşı seçeneği olması lazımdı.
‘AŞI YAPTIRMAYANA HAİN DİYELİM’ DİYEREK SORUN ÇÖZÜLMEZ
Halk sıhhati konusu devreye girdiğinde aşı tereddüdü hakkında ne yapılabilir(di)?
Sıhhat Bakanlığı’nın bence şunu yapması lazımdı, nasıl İPSOS ya da çeşitli araştırma kuruluşları araştırma yapıyorsa, Sıhhat Bakanlığı’nın Toplum Bilimleri Konseyi da tereddütlü kümelerle ilgili çalışma yapıp onlara yönelik ikna edici yaklaşımda bulunması lazım. Genel olarak aşı tereddüdünü alırsak insanların en çok güvendikleri kesim sıhhat çalışanı. Bunun için öncelikle sıhhat çalışanının da buna inanıyor olması ve gerekli bilgi donanımına ve irtibat marifetine sahip olması lazım.
Kullandığınız lisan çok tesirli. ‘Yaptırmayana hain diyelim’ diyerek sorunu çözemezsiniz. Düzgün irtibat kurulmalı. ‘Niye yaptırmıyorlar?’ın araştırılması lazım. Araştırıyorlarsa da bunu paylaşmadıkları için bilmiyoruz.
Uygulamada bir de gruplandırma var. Örneğin aşılamada öncelikli küme sıhhat işçisi ile 65 yaş üstü. Planlamayı nasıl değerlendiriyorsunuz?
Birinci kümedeki kişi sayısı yaklaşık 9 milyon. Şimdi o kadar aşı ülkeye gelmedi. Sıhhat işçisinin aşısının yapılması kolay. Lakin 65 yaş üstü için randevu sistemiyle aşılama yapılması çok uygulanabilir üzere gelmiyor. Sistem karışık. Planlamanın uygun yapıldığını düşünmüyorum, lakin aslında şu an o kadar aşı olmadığı için de…
‘İKİ HAFTALIK KAPATMA ARTI AŞILAMA DAHA ÂLÂ SONUÇ VEREBİLİR’
Türkiye’nin ileriki vakitlerde aşılama planlamasına dair kanılarınız nedir?
Aslında halk sıhhati altyapısı, birinci basamak sıhhat sistemi iyi olan ülkelerde (ör. İsrail) daha süratli aşılama yapıldığını görüyoruz. Birinci ve ikinci doz aşılamanın süratli gitmesi değerli. Benim gördüğüm bizde mevcut uygulama sisteminde birinci basamak çok fazla ön planda değil. Aile doktorlarının rolü daha fazla olabilir. Aile doktorlarına daha fazla sorumluluk verilebilirdi. Nereden baksanız yirmi bin üzerinde aile doktoru var. Hastanın randevu sistemiyle onlara gelmesi işi yavaşlatabilir. Daha çabuk aşılama yapılacak sistem olması gerek. Kâfi aşı olduğunda, iki haftalık kapatma artı aşılama daha iyi sonuç verebilir. Bu aşılama için grup sayısı artırılmalı. Ayrıyeten meskenlerde yahut daha rahat yapılıp izlenebileceği yerlerde üniteler kurulabilir.
Gazete Duvar
