ANKARA – ‘Asya’nın pirinç kasesi’ olarak bilinen Tayland sokakları yaklaşık bir yıldır protesto sesleriyle inliyor. Ülkenin gün geçtikçe öbür kentlerinde de karşılık bulan şovların temelinde ekonomik memnuniyetsizlik ve monarşiye karşı tükenen sabır var. Yaklaşık bir yıldır pek çok kentte üniversite öğrencilerinin öncülüğünü üstlendiği protestolar, yargının yozlaşması, cuntanın sivil hayatı askıya alması ve kral-ordu işbirliği ile ilan edilen OHAL’e karşın geri adım atmıyor.
MONARŞİ VE CUNTA BASKISI ALTINDA SİYASAL KARMAŞA
Tayland, şovlar sebebiyle memleketler arası gündemde yer etmeye başlasa da aslında idarenin yarattığı meseleler anayasal monarşinin ilan edildiği 1932’ye kadar uzanıyor. Yaklaşık 90 yıldır Tayland halkı ülkenin idaresinde kral, ordu ve öteki siyasi figürlerin dahil olduğu bir karmaşa yaşıyor. Parlamenter monarşi ülkenin idare biçimi olsa da sayısız darbe teşebbüsü, gerçekleşen darbeler, toplum açısından vaka-î adiyeden sayılıyor.
Tayland’da son darbe 22 Mayıs 2014 tarihinde General Prayuth Chan-o-cha’nın idaresindeki silahlı kuvvetlerin, idareye el koymasıyla yaşandı. Darbeden 2 ay sonra Süreksiz Anayasa kabul edildi ve atama yoluyla oluşturulan 220 üyeli Ulusal Yasama Meclisi General Prayut Chan-o-cha liderliğinde vazifeye başladı.
Prayut darbeden sonra başbakanlığını sürdürecek bir adım atarak kendisinin atadığı komiteye yeni bir anayasa hazırlatmaya başladı. 2019’da iştirak düşük olduğu bir referandumla kabul edilen yeni anayasa ile 220 üyeli Ulusal Yasama Meclisi’nin yerini Senato ve Temsilciler Meclisi’nden oluşan iki kanatlı meclis aldı. Dahası, 250 üyeden oluşan senato önemli bir siyasi yüke sahipken üyeleri seçimle değil, atamayla geliyor. 500 üyeli Temsilciler Meclisi ise 4 yıllığına halk tarafından seçilmişlerden oluşuyor.
2019’da kabul edilen yeni anayasa, ülkenin çağdaş tarihinin başlangıcı kabul edilen 1932 yılında monarşiye karşı girişilen birinci darbeden bugüne kadar kabul edilen yirminci anayasa oldu. Her darbeden sonra gelen cuntanın kendi hasretlerine uygun bir anayasa hazırlaması ülkenin içinde bulunduğu siyasi karmaşanın kaynağını ve halkın neden öfkelendiğini de gösteriyor.
ORDUNUN POSTALLARINA KARŞI TAKSİN HAREKETİ
Ordu her kritik dönemeçte siyasi hayatı askıya alsa da güçlü muhalif önderler de var. Örneğin Taksin Şinavatra, ülkenin siyasi hayatında demokratik çabanın sembollerinden biri. 2001-2006 ortasında başbakanlığı üstlenen Taksin, Ekim 2006’daki darbeyle misyonundan oldu ve şu ana kadar da sürgünde. Lakin orduya karşı örgütlenen halk, 2007’de Taksin yanlısı Halkın Gücü Partisi’ni altı partili siyasi koalisyonun büyük ortağı olarak tekrar iktidara taşıdı.
Öte yandan ‘merkez siyaset’ olarak bilinen ordu, krallık ve politikler ortasındaki ittifak Taksin yanlısı olarak nam salan Halkın Gücü Partisi’ni 2011’de yasakladı. Lakin halk, tercihinden vazgeçmedi. Bangkok merkezli askeri ittifak 2011’de Demokratik Parti’yi işaret ederken halk bir kere daha Taksin yanlısı Pheu Thai Partisi’ni iktidara taşıdı. Ülkenin liderliğine bu kere Taksin’in kardeşi Yingluck Şinavatra geldi. Yingluck iktidarına da tıpkı ağabeyine yapıldığı üzere tekrar bir ordu darbesi son verdi.
2014’ten bu yana ülkenin başbakanlığını cunta önderi Prayut Chan-o-cha yürütüyor. Prayut’un ismi ön plana çıksa da aslında bu fotoğraf ülkedeki siyasi damarlardan yalnızca birini gösteriyor. Tayland’da ana akım siyasette başat rolü oynayan monarşi-ordu-siyasi parti ittifakının ismi Demokrat Parti. Kelam konusu parti yeni anayasayla gücünü perçinlendi ve siyasette tek özne haline geldi. Tıpkı anayasa referandumu üzere 2019 seçimleri de şaibelere ve büyük tartışmalara neden oldu. Lakin dehşet ikliminde yapılan seçimi de darbe önderi ve değinilen üçlü ittifak kazandı.
‘LESE MAJESTE’ YASASI VE PROTESTOLAR
Tayland’da darbeler kadar protestolar da yaygın. Ordunun 2014’teki darbesi, peşi sıra demokratik pek çok unsurdan feragat içeren kararlara sahip postallı anayasa ve 2019’da cunta başkanının başbakan olarak vazifesine devam etmesine neden olan seçim nedeniyle halk sokaklarda. 2019’un Aralık ayından bu yana monarşinin dokunulmazlığı, ordunun siyasetinin ana öznesi haline gelmesine karşı sokaklarda protesto sesleri yükseliyor. Protestolar genel olarak bu taleplere sahip, fakat yargı cephesinde alınan kararlar adeta ateşi körüklüyor. Anayasa mahkemesinin 20 Kasım 2019’da muhalefetteki Gelecek Partisi başkanı Thanathron Juangroongruangkit’in milletvekilliğini düşürmesi, 21 Şubat’ta Gelecek Partisi’ni kapatması, protestoların yargıya karşı da yükselmesine neden oldu.
Ülkede askerlerin her fırsatta siyasete müdahale etmesinin yanında monarşinin yasal bir zırhla korunması göstericilerin gayesinde. Tayland’da ‘lese majeste’ olarak bilinen ‘krala ihanet’ yasası, kraliyet ailesine yönelik her çeşit eleştiriyi yasaklıyor. Lese majeste, kraliyet ailesi mensubu rastgele birine hakarette ya da tehditte bulunanları 15 yıla kadar mahpusla cezalandırmaya imkan veriyor.
Monarşiye karşı seslerin yükselmesinde Kral Maha Vajiralongkorn’un krallık perdesinin ardına saklanamayan skandalları, Covid tedbirlerinin yarattığı darboğaza karşı lükslerinden geri durmaması, liyakattan uzak keyfi atamaları, köpeğine dahi askeri unvan veren aşırılıkları, ekonomik olarak çıkmaza düşen halkın sessizliğini bozmasına neden oluyor.
Ülkede neredeyse bir yıldır devam eden protestolardaki net taleplere hükümet harikulâde hal ilan ederek ve beş bireyden fazla insanın bir ortaya gelmesini engelleyen maddelerle karşılık verdi. Fakat yasaklar halkın geri adım atmasını sağlamadığı üzere daha da öfkelenmesine neden oluyor. Tayland halkının daha demokratik bir ülke, özgür tenkit hakkı ve ekonomik kederlerine deva arayışı devam ediyor. Öte yandan kral ve cuntayla ele ele yürüyen global sermaye sömürüye dayalı işçiliğin sürmesini talep ederken halkın çığlıklarını beklendiği üzere ‘gürültü’ olarak görüyor.
Gazete Duvar
