Almanya, korona virüsü salgınında 3. dalganın tesiri altına girdi. Günlerdir sayılar yükseliyor, ağır bakım üniteleri doluluk nedeniyle alarm veriyor ve kapanma tedbirleri devam ediyor.
Başbakan Angela Merkel, pandeminin başında birinci sefer halka seslendiğinde, “Bugün, daha evvelce alışık olmadığımız bir metotla sizlere sesleniyorum. Durum önemli. Sizler de durumu ciddiye alın” diyerekAlmanya’nın İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana en büyük sınamayla karşı karşıya olduğunu vurgulamış, “Bu boyutta, birlik içerisinde dayanışma göstermemizin kaçınılmaz olduğu bir zorlukla karşı karşıya kalmamıştık” sözlerini kullanmıştı.
Hükümet, korona virüsü salgınının iktisada, toplumsal ve kültürel hayata vereceği ziyanların sonlandırılması içinönlemler alırken Merkel, “Tüm yurttaşların, kendilerine düşen sorumluluğu tümüyle kavramaları halinde, bugün karşı karşıya olduğumuz sınamadan muvaffakiyetle çıkabileceğimize inanıyorum” demişti. O günden bugüne bir yıl geçti. Almanya’da da vakit zaman sert tedbirler alındı, bazen bu tedbirler bulaşma sayısında düşüş yaşanınca gevşetildi. Pandeminin başından itibaren iki defa Merkel hükümeti, küçük ve orta işletmecileri yahut tek ve özgür çalışan şahısları desteklemek hedefiyle ekonomik yardım paketi açıkladı. Almanya hükümeti, ekonomik yardımın finans hacmini 2020’de 10 milyar euro olarak belirledi. İkinci yardım paketi ise 25 milyar euro olarak açıklandı.
Ülkede korona virüsü salgını da, kapanma da devam ediyor. Bu süreçte Almanya’da Türkiyeli olan işletme sahibi olan çok sayıda esnaf, sanatçı da salgının beraberinde getirdiği güç şartlardan etkileniyor. Korona virüsü yardımlarının ne derece tesirli olduğunu, Alman hükümetinin bu süreci yanlışsız yönetip yönetmediğini Tiyatro Ulüm’ün kurucusu, sanat direktörü ve oyuncu Atilla Cansever ile Gazete Duvar için konuştuk. Cansever, korona virüsü salgınında sanatkarların, tiyatroların nasıl ayakta kaldığını, neler yaşadıklarını anlattı.
Atilla CanseverUlüm Tiyatrosu ne vakit kuruldu?
Ulüm Tiyatrosu, 1998 yılında Almanya‘nın Ulm kentinde kuruldu. Tiyatronun isminde ki “ü” harfi Ulm kentine Türklerin “ulüm” demesinden kaynaklanıyor. Oyunlarımızı gazeteci Aydın Engin yazıyor. Almanca oynamaya birkaç yıldır başladık. Almanca oynamaya başladığımızdan beri ben de hem Aydın Engin ile birlikte yazmaya başladım hem de onun yazdıklarını Almancaya çevirip, Alman seyircilere uyarlamaya çalışıyorum. Aydın abinin son devir Cumhuriyet gazetesi davasından ötürü yedi buçuk yıl katılaşmış cezası var. Dava Yargıtay’a gitti. Bu nedenle de yurt dışına çıkış yasağı var. Biz de bu süreçte lakin uzaktan birlikte çalışabiliyoruz.
Pandemi, tüm dünyada olduğu üzere Almanya’da da her alandan sanatkarların çalışma hayatını olumsuz etkiledi. Kimi ülkeler pandemiyi sert yaşadıkları için o ülkelerdeki sanatkarlar da ekonomik ve üretim açısından güç vakitler geçirdi yahut geçiriyor. Pandeminin üçüncü dalgası Almanya’yı tesiri altına aldı ve kapanma uzadı, tedbirler sertleşti. Almanya’da tiyatroda bir oyuncu ve sanat direktörü olarak bu süreci nasıl geçiriyorsunuz?
Birinci olarak 2020’nin Mart ayının ortalarında kapanma başladı. Bizim de en ağır turne dönemimize denk geldi. Hamburg, Bremen, Landshut üzere birçok kentte ülkenin güneyinden kuzeyine art geriye tüm oyunlarımız anında iptal oldu. Birtakım oyunlarımız, pandeminin ne kadar süreceğini anlayamadığımız için iki ay yahut üç ay sonraya ertelendi. Sonra görüldü ki süreç uzuyor ve daima yeni tedbir paketleri açıklanıyor… Bu tedbirler açıklandıkça daima olarak oyunlarımız iptal oldu. 2020 yazı sonrasında Eylül ayı ortasından itibaren durum düzeldi ve tekrar başladık. Ulm’de belediyenin her yıl yapılan tiyatro şenliğinde oyunumuzu oynadık. Ama oyunumuz pandemi şartlarında sahnelendiği için her koltuk ortasına 1,5 m ara bırakarak, seyircilerin oyunu maskeyle izlediği, hijyen kurallarına harfi harfine uyarak oynadık. Bunun dışında Rüsselsheim’da Kent Tiyatrosu’nda bir oyunumuz oldu. 865 kişilik salona yalnızca 126 kişi aldılar. Landshut’ta Alman sendikalarının düzenlediği bir tertipte 500 kişilik salona yalnızca 70 kişi aldılar. Bu oyunlardan bir iki gün sonra, Ekim ayında enfekte olan kişi sayısı yükselince oyunlarımız yeniden iptal oldu. O günden bu güne kadar da oyun oynayamadık.
Devlet, tüm dallara kapanmadan kaynaklı mali yardımda bulundu. Siz de sanatçı olarak bu yardımlardan yararlanabildiniz mi?
Geçen sene Mart ayında pandemi nedeniyle kapanma başlar başlamaz çabucak bir hafta sonra birinci acil yardım paketi devreye girdi ve çabucak bakanlıktan haber geldi. Tiyatromuz, Ulm belediyesinin desteklediği bir tiyatro olduğu için oradan zati bir proje dayanağımız var. Fakat onun dışında oyunlarımız iptal olduğu için, tiyatrodan kazandığımız bütün gelirler ortadan kalkmış oldu. Yalnızca belediyeden aldığımız yardımla tüm sarfiyatları karşılamamıza imkân yok. O nedenle birinci yardımdan biz de faydalandık. Bizim üzere tüm küçük işletmelere dokuz bin euro yardımda bulundular. Yardımın gerisinden da iş ve emekçi bulma kurumundan kısa devir çalışma ödeneği devreye girdi. Maaşların yüzde yetmişe yakın bir kısmı bu kurum tarafından karşılandı. Pandemi bitmeyip, olay sayıları da yükselmeye devam edince, yeni tedbir paketleri devreye girdi.
Ne vakit Angela Merkel, eyalet başbakanlarıyla toplantı yapsa, toplantı biter bitmez çabucak ardından Eyalet Kültür Bakanlığı’ndan bize bilgilendirme geliyor. Kısa bir mühlet içerisinde yeni yardım paketinin açılacağını ve bir hafta sonra müracaat dokümanlarının yollanacağını söylüyorlar. Muhasebeci yahut mali müşavir aracılığıyla çabucak müracaat yapabilirsiniz deniliyor. Biz de onlar aracılığıyla müracaatımızı yapıyoruz. Biz 2020 Mart ayından itibaren Almanya’da birinci olarak gerçek manada toplumsal devleti gördük, toplumsal devleti yaşıyoruz diyebilirim. Açık yüreklilikle söylüyorum, Angela Merkel ve partisine hiç oy vermediğimiz halde birçok arkadaşımızla oturup konuştuğumuzda Merkel’e, bu kadar vicdanlı, bu kadar ahlaklı davranışlarından ötürü şapka çıkardık. Bizim üzere küçük işletme olan tüm tiyatroların, tüm öbür dallardaki işletmelerin de, şayet hiç gelirleri yoksa her ay nizamlı ödenmesi gereken masraflarının yüzde doksanı devlet tarafından karşılanıyor. Fakat belli bir gelir kazanıyorsa işletmeniz o gelir düşülüp, ona nazaran hesaplanıp, geri kalan ne lazım geliyorsa o dayanak yapılıyor. Bu biçimde biz de kimseye muhtaç olmadan bugüne kadar geldik. Bundan sonra nasıl devam eder bilemiyorum lakin en azından devlete inancımız var. Devam etse de kapanma süreci, yeniden açıkta kalmayız diyoruz. Devlet daha pandemi sürecinin başında Başbakan nezdinde bu inancı bize verdi. Kendimizi yalnız hissetmiyoruz.
Rastgele bir tiyatroya, kuruma bağlı olmayan sanatkarlara devlet nasıl yardım etti?
Tek çalışan oyuncu, ressam, karikatürist artık sanatın hangi kısmında üretim yapıyorsa o sanatkarlara da ayrıyeten yardım paketi hazırlandı. İşletmelere yapılan yardım kadar olmasa da onlara da yardım yapılıyor. Alman devleti sahiden fevkalade bir imtihan verdi. Hiç kimseyi açıkta bırakmadı. Ben burada Berlin’de okudum. Üniversitede toplum siyaseti dersinde toplumsal devlet siyaseti da okudum. Güç bir durumda, bu kadar dayanışma içinde olunacağını hakikaten düşünememiştim. Açıkçası bu türlü bir takviye beklemiyorduk.
Bu süreci siz nasıl atlatıyorsunuz?
Birinci başlarda çok ağır gelmedi. Lakin olay uzadıkça, belirsizlik arttıkça moralimiz de olumsuz etkileniyor. Bizim yeniden de çok şükür bir işimiz var. Hiç olmazsa provalarımızı muhakkak koşullar altında olsa da yapıyoruz. Beş, altı aydır iki kişi, hiç test getirmeden birlikte prova yapabiliyoruz. Hem oynadığımız oyunları unutmamak için hem de yeni planladığımız oyunlar üzerinde ikişer kişilik kümeler halinde çalışabiliyoruz. Hepimiz birlikte prova yapacak olursak, herkesin negatif olduğuna dair test sonucu getirmesi gerekiyor. Fakat etrafımızdaki tanıdıklardan hiç işe gidemeyen, yalnızca konutta yaşamak zorunda kalan bireylerden depresyona girenler olduğunu da duyuyoruz.
Bu süreçte online ortamlarda oyunlarını sahneleyen tiyatro kümeleri yahut oyuncular oldu. Siz bunu tercih etmediniz mi?
Kendi ortamızda dijital proje tekliflerini konuştuk elbette ancak ona pek aklımız yatmadı. Biz, güldürü oynuyoruz. Tiyatroda seyirci esasen çok değerli bir enstrüman, yani işimizin olmazsa olmazı fakat güldürü oyunlarında daha da çok seyirciye muhtaçlık var. Güldürü, matematiksel yapısı olan bir oyun şeklidir. Es’ler, kahkaha ve alkışların ortaya girmesi lazım. Düz oynarsanız kimseyi güldüremezsiniz. Bunu sit-comlarda olduğu üzere kahkaha makinesiyle falan yapmamız lazım, onu da yaptık biz. Kanal D’ye on yıl evvel on beş kısımlık bir sit-com çekmiştik. Seyirci olmadığı için, tiyatroyla karşılaştırdığınızda pek tatsız tuzsuz bir şey olduğunu biliyoruz. Onun için bu işe hiç girmedik. Bir de repertuarımızda olan tüm oyunları hala oynuyoruz. Artık dijital ortama yüklersek şifreyi falan kırıp yayınlayabiliyorlar. Oyunlarımız bu biçimde yayılırsa bu sefer salgın bittiğinde nasıl oynayacağız diye kaygı ediyoruz. Ulm’de pandemiden bu yana birinci kez Perşembe akşamı insidanz kıymeti iki yüzün üstüne çıktı. Fakat bu sayı İstanbul’da 804, yani feci durumda İstanbul. Bütün ailem, akrabalarım herkes İstanbul’da çok telaş ediyoruz. Baden Württemberg eyaletinde 164 insidanz kıymeti var ve bu nedenle pazartesi günü ek tedbirler açıklanacak. İstanbul’da durum çok daha önemli lakin alınan ekstra tedbir falan yok.
Lakin tedbirlerin her eyalette farklılık göstermesi yahut ülke çapında alınan ortak tedbirler başları karıştırıyor diye eleştirenler, hatta protesto edenler de oldu.
Bu duruma bizim hiç başımız karışmadı. Eyalet Kültür Bakanlığı’ndan alınan tedbirler bize bildiriliyor, biz de onlara uyuyoruz. Burada da şov yapıyorlar. Geçen hafta Ulm’de pandemi tedbirlerine karşı olan bin 500 kişi hareket yaptı. Bunu çok saçma buluyoruz. Bir de bu hareketlerde Almanya’nın çok sağcı partisi AfD’nin tesiri olduğunu da biliyoruz. Almanya’daki kurumlar ortasında bu hususta yapılan tartışmaların yerinde olduğunu da biliyoruz. Burada demokratik bir süreç işliyor. Keşke Türkiye’de de bu türlü olsa. Tüm eyalet başbakanları, şansölye, federal sıhhat bakanı falan hepsi oturup karşılıklı tartışıp, kararları o denli alıyorlar. Görüş ayrılıkları da yaşıyorlar lakin yeniden de bir uzlaşıya varıyorlar. Kararlar çok demokratik bir ortamda alınıyor.
Türkiye’deki sanatçı arkadaşlarınızla onların durumu hakkında bilgi alıyor musunuz?
Onların durumları maalesef çok makus, hiç yardım alamıyorlar. Çok güç kurallar altında yaşıyorlar, tiyatrolarını kapatanlar var. Ailelerinin yanlarına dönenler var, başka yerlere kira vermemek için konutundan çıkıp tiyatrolarında yatanlar var. Çok güç durumdalar. Küçük bir Türk-Alman tiyatrosu olarak Türkiye’deki arkadaşlarımıza maddi olarak da yardım etmeye çalışıyoruz. Kimileri örneğin oyun oynuyorlar, oyun linklerini yolluyorlar. Çabucak oyunlarına çok sayıda bilet alıyoruz vs.
Sanatçı olarak gözlemlediğinizde, sizce Türkiye ve Almanya toplumları pandemi sürecini nasıl geçirdiler yahut geçiriyorlar? Mesela Türkiye’de yaşlılar çok yıprandı. Bazen linç yaşadılar. Uzaktan eğitim de çok mağdur oldu çocuklar. Muhakkak meslek kümeleri büsbütün garantisiz ve işsiz kaldı.
Türkiye’deki toplumun epey büyük bir kısmının yöneticilerin çok daha ilerisinde olduğunu, daha fazla şeyi öngördüğünü düşünüyorum. Burada halk sıhhatinden sorumlu resmi kurum Robert Koch Enstitüsü birtakım kararlar alıyor ve hükümet de bu kararlara uymak zorunda kalıyor, keşke Türkiye’de de Türk Tabipler Birliği karar düzeneği içinde olsaydı. Kendi alanında çok başarılı bilim insanımız, profesörümüz, hekimimiz bu sürece teğe bir katılamadı. Türkiye’deki Başkanlık sisteminin iflas ettiğinin en hoş örneklerinden biri pandeminin iyi yönetilememesi oldu. Hatırlarsanız burada pandeminin başında başbakan Angela Merkel çıktı ve gerçekleri takır takır söyledi. Halkın şu kadarı bu virüse yakalanacak, şunları şunları yapmamız lazım diye anlattı. Gerçekleri bizden saklamadılar. Halk da buna karşı, durumu anladı ve “Evet demek ki tehlikeli bir süreç var. Toplumsal devlet bana yardım ediyor. Beni tek başıma bırakmıyor artık benden de koyduğu kurallara uymamı istiyor. Ben de bir vatandaş olarak bu kurallara uymak zorundayım” dedi. Türkiye’de devlet, vatandaşlarına kâfi yardımda bulunamadığı üzere, vatandaşlar da devletin kendilerinden istediği kurallara uymuyor.
Asker uğurlamaları, düğünler devam etti. Çok acayip şeyler oldu. Mesela parti kongreleri yapıldı. Bu nasıl açıklanabilir ki? Türkiye’de de işin ehli işbaşında olsaydı, TTB karar alma düzeneği içine katılsaydı, o vakit eminim ki Türkiye pandemiyi çok daha farklı yaşayacak, atlatacaktı. Bu kadar insan vefat etmeyecekti. Sağlıkçıların Allah yardımcıları olsun, süper iş yapıyorlar.
Gazete Duvar
