Çabucak her lisanda savaş periyotlarında yazılmış müzikler, o lisanı konuşanların yaşadığı trajedilerin boyutuyla orantılı olarak yaşamaya, söylenmeye devam ediyor. Geride bıraktığımız yüzyıl bu manada çok geniş bir ‘çalma listesi’ne sahip diyebiliriz. Bize kendi periyotlarını epey yalın bir halde sunan bu müziklerin ‘anti faşist’ gayret yakasına uzanıyoruz. İkinci Dünya Savaşı sırasında Nazi işgali altındaki bölgelerde örgütlenen komünist partizanların müziklerinden en çok ‘Çav Bella’yı biliyoruz. Bu tanınan müziğin öyküsünü daha evvel anlattığımız için, bugün pek bilmediğimiz partizan müziklerine kulak vereceğiz.

Lakin tekrar de daha bildik bir giriş yapalım. ‘Partizan Şarkısı’ olarak bilinen beste, bugün Türkçe olarak Küme Yorum başta olmak üzere çeşitli defalar yorumlandı. Hatta ‘Enternasyonal’i ve ‘Çav Bella’yı bir kenara bırakacak olursak başka lisanlara en çok çevrilmiş komünist müziklerden biri olduğunu söyleyebiliriz. Hatta kimi halklar, Rusya çıkışlı bu müziğin orjinal kelamlarını bir yana atıp, kendi öykülerini yazıyor. Örneğin Arapça’da Partizan Müziği, “Ey doğunun halkları, gaspçıları püskürtmenin vakti geldi” formunda başlıyor.

Rusça orijinalinin izini sürdüğümüzde aslında 1917 Ekim İhtilali’nden daha öncelere gidiyoruz. Beste, Birinci Dünya Savaşı sırasında karşımıza “Sibirya Tüfekçilerinin Marşı” olarak çıkıyor.

İhtilalden sonra patlak veren İç Savaş’ta öbür kimi Rus besteleri üzere tekrar yorumlandığını görüyoruz. Türkçe’de Küme Yorum ile tanıdığımız versiyon da bu periyoda referanslar veriyor. Lakin bestenin ‘zirve’ yaptığı periyot İkinci Dünya Savaşı. Yavaştan hızlıya hakikat akan ritmiyle dinleyen herkese soğuğu ve yürüyüşü hissettiren bir müzik bu. Hasebiyle savaşı iliklere kadar hissettiren bir beste olduğu düşünüldüğünde tekrar yorumlanışa ve öteki lisanlara tekrar bu devirde geçişine şaşmamak gerek.

BEKTAŞİ PARTİZAN ÖNDERİNİN MÜZİKLERİ VE RAKI

İkinci Dünya Savaşı yıllarında bestelenen partizan marşlarının değerli kısmı devrin Sovyet askeri müziklerinden etkileniyor. Bununla birlikte en akılda kalıcı olanları o coğrafyanın kendi melodilerinden alınan örnekler. Ne de olsa bunlar merkez komite kararıyla laboratuvarda yazılan, bestelenen eserler değil! Tıpkı cephede ya da birebir partizan yerleşkelerinde yeniden o partizanlar tarafından söylenerek yaygınlaşan müzikler. Böylesi durumlarda kendi müziğinden beslenmek en akılda kalıcı ve en etkileyici sistem. Sovyetlerin biriktirdiklerini de külliyen bu marşlardan ibaret görmemeliyiz. Muhtemelen Belaruslu, Ukraynalı ya da Rus partizanların mırıldandığı müziklerin büyük çoğunluğu halk türkülerinin türevleriydi.

Arnavutluk, en geniş partizan müzikleri havuzuna sahip ülkelerden biri. Hem klasik müziklerin hem de askeri marşların kayda geçirildiğini biliyoruz. Bununla birlikte bölge partizan müziklerine dair tutkulu kıssalara de konut sahipliği yapıyor. Vaktinde Arnavutluk’ta bulunmuş İngiliz istihbaratçı David Smiley, Bektaşi partizan başkanlardan Baba Faja hakkında enteresan bir yorum yapıyor. Enver Hoca liderliğinde faşist güçlere karşı verilen savaşta Arnavut Ulusal Kurtuluş Ordusu kurucularından olan Faja’dan bahsederken yer yer ağır ithamlarda bulunsa da Smiley, Faja’nın ‘Özellikle rakı şişelerini devirdikten sonra derin bas sesiyle partizan müzikleri söylemekten büyük zevk aldığını’ belirtiyor.

Baba Faja

Kısacası, savaşa ve silaha epeyce aşina Arnavut halkı, boşuna partizan müziklerinin en geniş arşivlerini yaratmamış. İleriki yıllarda bu müzikleri marş havasında yorumlamayı tercih etmiş olsalar da savaş yıllarına bakıldığında daha farklı biçimleri duymak da mümkün. Arnavutların klasik çok sesli türküleri ile yorumlanan partizan marşları üzere.

‘TÜM KADEHLER STALİN ERDEMİNE KALKSIN’

En özgün partizan marşlarından kimileri da Yidiş lisanında Yahudi komünistler tarafından seslendirilenler. Yiddish Glory’nin kısa bir müddet evvel tekrar yorumladığı “The Lost Songs of World War II” albümü bize kusursuz bir örnek sunuyor. Bu albümle birlikte daha yakından tanıdığımız Nitsokhn Lid (Zafer Şarkısı) en dikkat cazip olanlardan. ‘Izdırabın ve acının yakında sona ereceğini’ müjdeliyor… Savaşın bitişini danslarla, içkilerle kutlayan müzik, “Şimdi gel ve neşelen, bir içki daha kap. Zira Alman katiller sonsuza kadar hayatımızdan çıkacak. Bu Sovyet diyarı, Stalin’in eliyle birlikte ne yapabileceğini gösterecek. Hayata tekrar iç, Kızıl Ordu için ve onların iyiliğine ve sıhhatine kaldır tüm kadehleri ve Yoldaş Stalin’in onuruna kaldır, ömrü uzun olsun. Zira tüm bu koskocaman dünyada onun üzere biri yok. Hayata!”

Yidiş müziklerin bizim kulağımıza ‘neşeli’ gelen melodilerine fazla aldanmamak gerekli. Çekilen onca acıdan sonra kelamların de etkilenmeyeceğini düşünmek imkansız. Az evvelki müzik savaşın sonunu işaret ediyordu. Lakin kelamları çok daha sert Yidiş müzikler da mevcut. Örneğin tekrar birebir albümle birlikte tekrar yorumlanan Mayn Pulemot (Benim Makinalı Tüfeğim) müziği, isminden da anlaşıldığı üzere meramını net bir formda söz ediyor: “Ah, tüm meskenler yakıldı / Fakat Kızıl Ordu burada ve bana bir makinalı tüfek verdi / Tekrar tekrar Almanlara ateş açıyorum ki halkım özgürce yaşayabilsin.”

Bugün savaştaki tarafları nitelerken ulus isimlerindense “Naziler”, “Kızıl Ordu”, “müttefikler” üzere tanımlar yapıyoruz. ‘Alman’ dememeyi tercih ediyoruz, zira faşistlere karşı savaşan Almanlar da vardı. Aşağı üst her halk için de tıpkı şeyi söyleyebiliriz. Lakin ulus tariflerinin savaşın sıcak yıllarında sıkça kullanıldığını görüyoruz. Mesela ‘Mayn Pulemot’un anonim muharriri müziğin sonuna hakikat suratını alamıyor ve “Ey siz, Alman haydutlar / Hey makinalı tüfek, amaca nişan al / Hiçbir Alman sağ çıkmamalı” diyor. Bu yüzden ziyadesiyle sert ve yanılgılı tariflerin periyoda nazaran kıymetlendirilmesi gerektiğini de unutmamak lazım!

Partizanlar deneyimli askerler değillerdi. Bazıları daha bir kaç yıl evvel İspanya İç Savaşı’nda faşistlere karşı çarpışmıştı, bu deneyimleri oldukça işe de yarıyordu. Fakat bu, hudutlu bir küme partizan önderini ya da takımını temsil ediyordu. Genele vurulduğunda deneyimsiz savaşçılar ezici çoğunluğu oluşturuyordu. Tüm bunlara karşın faşistlerin başına bela oldular. Nazi yıkımının en müthiş biçimlerde yer aldığı, neredeyse her köşesi yangın yerine dönen Belarus partizan müziği, ‘artık harabeye dönmüş memlekette rüzgar uğuldasa da, aileler paramparça olsa da, eli kanlı katillerden intikam almak için sonbahar yağmuru altında düşmanı bekleyen savaşçıları’ anlatıyor. Bazen çekilen acılar, öfke ve hoş yarınlara dair umutlar birden fazla motivasyondan daha güçlü olabiliyor. Partizanların kıssalarını anlatılır, müziklerini dinlenir kılan büyü de aslında kimsenin kahraman olmaması tahminen de.

Gazete Duvar