Gizem Üstündağ

Dünya prömiyerini 72. Locarno Sinema Şenliği’nde yapan ve şimdilerde Mubi Türkiye’de gösterime açılan Lanthimos’un kısa sineması Nimic, inançlı alanından çıkamayan insanın, varoluşunun tekdüzeliğinde kaybolup giderken denetimden çıkan zihninin bir otoportresini sunuyor adeta. Lanthimos, inşa ettiğimiz toplumsal kimliklerin daha ötesinde var olan salt bir özün varlığına işaret ediyor. Bilinmeyen ve alışılmışın dışında kalana dair bir kuşku bırakarak, tekinsizlik üzerine kurduğu anlatı lisanı ile 12 dakikayı soluksuz izletiyor.

Ailesiyle sıkıntısız ve sıradan bir hayat yaşayan çello sanatkarının sorduğu sıradan bir soru, altüst olan benliğinin izdüşümü olarak beliriyor. Sinemanın dramatik yapısını belirleyen öge olan ‘Vaktin var mı?’ sorusu, sinema boyunca izleyiciyi hangi vakit sorgulamalarıyla baş başa bırakıyor.

Çello sanatkarı olan adam metroda karşılaştığı tanımadığı bir bayana ‘vaktin var mı?’ diye sorar. Adamın ses tonu, mimikleri ve vücut lisanı ile tıpkı soruyu bayan da sorar: ‘Vaktin var mı?’ ve bayan, adamı taklit etmeye devam eder. Yol boyunca adamı takip ederek, meskene onunla birlikte girer. Adam, karısı ve çocuklarından yardım istercesine dönüp sorar çocuklarına: ‘Gerçek babanızın kim olduğunu söyleyin’, olayın şaşkınlığında olan çocuklar da beklenilen yanıtı vermez: ‘Nereden bilebiliriz, biz çocuğuz’ ve bayan taklit etmeye devam eder adamı. Sabah olunca bayanın ana karakterin yerine geçtiğini ve adamın ritüellerini tıpkı halde devam ettirdiğini görürüz. Değişen karakterler ancak değişmeyen hareketler ile sinema sona erer.

Varlığın inançsız ve tekinsiz gerçekliği ile baş başa bırakır sinema. Orada olan, gerçek olan ben ile varlığı anlamdırmaya çalışan başka ben’in savaşına tanıklık ederiz. Heidegger’in dasein kavramında belirttiği üzere “insan orada olandır, gerçekliktir”. Lakin insanın ‘dünyaya fırlatılmışlığı’ bir seçme bahtı olmadığının ispatıdır ve insanın dünyaya ve hasebiyle kendine yabancılaşması olağandır. Sudan çıkmış balık olarak tanımlayabileceğimiz insan, bu nedenledir ki topluma entegre olma gereksiniminden sıyrılamamıştır. Sinemadaki ana karakterin hayat içindeki ‘sıradan’ aksiyonları ve gün içinde hiçbir anlamsal bağ kurulmadan sorulan ‘sıradan’ sorusu, varoluşun bilindışı seviyesinde değerli bir soruyu açığa çıkarır: Bir ben mi vardır benden içeri?

Dış dünyanın ‘ben’ ile varolduğunu savunan Heidegger, edilgen olanın dış dünya olduğunu söz eder. Sinemada edilgen pozisyonda olan ana karakterimizdir meğer ve karşısında oturan, ancak ta içeriden gelen bir ses sorar: Vaktin var mı?

Varoluşunun daha fazlası olan özüne ulaşabilmesi için hala vakti var mıdır, bilinmez. Ancak içinde yaşadığı toplum, yabancısı olduğu ‘ben’in yükselen sesini bastıramayacaktır, o kesin.

Boşvermişliğin karar sürdüğü, anlamsız bir çağ olarak tanımlar Nietzsche çağdaş çağı ve yalnızlıklar içinde yabancı olduğu bir varoluşla açıklar çağdaş insanı. Lanthimos ise çağdaş insanın hayat standartını, anlatım lisanına hizmet eden sinematografisiyle başarılı bir formda ortaya koymuştur. Hiçliğin ele geçirdiği insanı ve hapsolduğu dünyasını soğuk renk kullanımı, tercih ettiği soundlar üzere ögelerle desteklemiştir.

Nietzsche’ye nazaran nihilizm, geçilmesi gereken bir durak, insan aşılması gereken bir şeydir. İnsanın kendini konumlandırdığı yer ya da tanımladığı şey her ne ise onun üzerine çıkmalıdır. Böylece çağdaş insan, yalnızlığından sıyrılıp manasını bulacaktır. Edilgen nihilist tavrı aşmak, alışkanlıkların ortadan kaldırılmasıyla mümkün olacaktır. Bir türlü kıralamayan ritüel çemberi, esnemeyen kurallar Lanthimos’un tekinsiz dünyasında acımasız bir sona evrilir. Yabancısı olduğu kendisi, içinden çıkamadığı kısır döngüyü kırmaya yetmez.

Sahip olunan alışkanlıklar, idealize edilmiş kimlikler, tartışması güç paha yargıları, toplumsal normlar.. Bakmaya yürek edemediğimiz ‘ben’imizle araları çoğaltıyor kuşkusuz. Pekala sonlu bir varoluşta araları aşmak için ‘vaktimiz var mı?’

Gazete Duvar