1976 yılında, Adana’dan üniversite öğrencisi olarak geldiğim Ankara’da, 2004 yılına kadar, yirmi sekiz yıl kalacak; on kitap ve bir askeri darbe yaşayacaktım. Ankara’ya geldiğim günler, bu kentin kendine mahsus sonbahar günleriydi. Bakanlıklar’daki at kestaneleri parlak, pırıl pırıl, kahverengi meyvelerini döküyorlardı kaldırımlara. 2004’de, genç emekli bir öğretim üyesi olarak ayrıldığım ve İstanbul’a taşındığım günlerde ise Ankara’nın kendine has ilkbahar günleriydi. Otogara gerçek giderken, Emek Mahallesi’nde bir meskenin bahçesindeki tek badem ağacını unutamam. Bütün hücrelerine kadar çiçek açmış bu badem ağacı, güya nahoşluk abidesi üzere önünüze çıkan alt ve üst geçitlere, bir tehdit üzere yükselen siren seslerine, yağmalanan yeşil alanlara bir misilleme üzereydi.

Caption

Ankara-İstanbul ikilemi üzerine, bilhassa entelektüeller ortasında bir tartışmanın öteden beri süregeldiği bilinir. Örneğin, Yahya Kemal’e “Ankara’nın nesini seviyorsunuz?” diye sorulduğunda, “İstanbul’a dönüşünü” diye karşılık verdiği, en bilinen rivayetlerden biridir. Ankara’da nasıl şiir yazılabildiğini anlamadığını söyleyen kimi İstanbullu şairlere de rastlamışımdır. Hele fotoğraf yapmak, Ankara’da olacak şey değildir. Aslında bu türlü düşünenler pek haksız da sayılmazlar. Bir defa Ankara, beşere kaybolma, yitip gitme talihini pek vermeyen bir kenttir. Gerçi edebiyatımızın en fantastik müelliflerinden Nazlı Eray’ın, günün muhakkak saatlerinde kaybolduğu, nereye gittiğinin bilinmediği söylense de, Ankara için bu türlü bir genelleme yapamayız. Zati insanların akşam saatlerinden sonra buharlaştığı sokaklarında, dertle yürürken, yalnızlığınızla birlikte bir kafede biraz vakit geçirmek istediğinizde, kesinlikle tanıdığınız kimi yüzlerle karşılaşırsınız. Bohem yaşantıya pek uygun olmayan bir kentte şiir, roman ya da hikaye yazıp da geleneğin pek fazla dışına çıkmış, ferdi ya da mistik bir hassaslığı yapıtlarında yansıtmış sanatkarlara rastlamak biraz sıkıntı. Diyebilirsiniz ki, “İkinci Yeni Şiiri’nin çıkış yeri Ankara değil mi? Bundan daha “avangart” bir anlayış olabilir mi?” Evet, hakikat. Ancak tekrar de Ankara çoklukla önemli, toplumsal, politik bir hassaslığın merkezidir. Pekala nasıl oluyor da bu denizi olmayan, gri, “insafsızca kravatlı”, güneşin eskort eşliğinde doğduğu kentte şiir, roman, hikaye yazılabiliyor? O denli ya, Türk edebiyatının birçok nitelikli şairinin ve müellifinin Ankara’da yaşadığı görülüyor: Nazlı Eray, Hasan Ali Toptaş, Cemil Kavukçu, Erhan Bener, Mehmet Eroğlu, Sevgi Özel, Ayla Kutlu, Ahmet Telli, Metin Altıok, Ahmet Erhan, Şükrü Erbaş, bu devirde, daha birçok yazar-şair üzere dostluğum olan, çabucak aklıma gelen isimler. Demek ki sanatsal yaratıcılığı besleyen dinamikler, daha farklı gelişiyor. Burada aklıma çabucak Freud’un, “mutlu insan sanat yapamaz” yaklaşımı geliyor. Zira Freud’a nazaran memnun insan düş kuramaz. Sanat ise gündüz, uyanık görülen düşten öbür bir şey değildir. Bu yaklaşım, ismini saydığım ve saymadığım sanatkarlar için de geçerli olabilir mi?

.

Her kent bir caddeler ve sokaklar kentidir lakin Ankara kendine has bir caddeler, sokaklar ve parklar kentidir. Ankara’nın sokak ve cadde isimleri, Türkiye’nin yakın siyasal tarihinin bir göstergesidir neredeyse. Cumhuriyetin başlangıcından bu yana, ülkenin içinde yaşadığı uluslaşma süreci, gerek dış münasebetler bağlamında gerek lokal idarelerin ideolojileri bağlamında, gerekse yurttaşların siyasal tercihleri bağlamında bir gösterge oluşturabiliyor. Örneğin kentin Kızılay bölgesinde yer alan sokakların ve caddelerin isimlerine baktığımızda, İnkılap Sokak, Bayındır Sokak, Sakarya Caddesi, Yüksel Caddesi üzere, ilerlemeye ve yakın tarihe göndermeler yer alırken; Çankaya bölgesindeki sokak ve cadde isimlerine baktığımızda Arjantin Caddesi, Paris caddesi, Kennedy Caddesi üzere Batı ülkeleriyle bağlantılarda gösterilen hassaslığın vurgulandığına şahit oluyoruz. Birden fazla sokak ismi da, bozkırın bir gün bağlarla ve bahçelerle kaplanacağı hasretini lisana getirmektedir: Portakal Çiçeği Sokak, Karanfil Sokak, Menekşe Sokak, Ballıbaba Sokak üzere. Kentin kuzeyinde yer alan Kavacık semtinin hem kendi ismi hem de bu semtteki sokakların isimleri, adeta bir İstanbul hasretini yansıtmaktadır. Üsküdar Sokak, Aşiyan Sokak üzere. Evet, Ankara’da lokal idarelerin sağ partilere kaymasıyla birlikte, sokak ve cadde isimlerinin da sağ çağrışımlar içerdiğini görüyoruz. Bilhassa kentin Bahçelievler üzere vaktinde çağdaş kentleşmeye örnek gösterilebilecek semtinin numaralarla belirtilmiş sokak ve cadde isimleri da bu gelişmelerden hissesini alıyor. Örneğin, semtin en merkezi ve tanınan caddesi olan 1. Cadde’nin ismi, Bişkek Caddesi olarak değiştirilmiş. Yeniden, Hasköy semtindeki bir parkın ismi, değişen lokal idarelere uygun olarak, evvel toplumsal demokrat Zülfikar Ali Butto iken, sonra darbeyle idareye gelen Ziya Ül Hak olmuş ve en son Alparslan Türkeş olarak değiştirilmiş. Buna rağmen, kent merkezinin kuzeyinde bulunan Cemal Süreya Parkı, Ahmed Arif Parkı üzere park isimlerinin, ülkenin aydınlanma sürecinde değerli yeri olan şairlere gönderme yaptığını görüyoruz. Bu gelişme ve değişme, bir bakıma ülkenin siyasal açıdan istikrarsızlığını da yansıtıyor. Ankara’da gerek şiirlere girmeleri açısından gerek taşıdıkları his bedeli açısından epey şiirsel sokak isimlerinin da çokça bulunduğunu belirtmeliyim: Akşam Sokağı, Kedi Seven Sokağı, Güvercin Sokak manalı sokaklardır. Örneğin konutunuza bir avize almayı düşünüyorsanız, Güvercin Sokak’a gitmelisiniz; çim biçme makinası almayı düşünüyorsanız, Kedi Seven Sokak’a uğramalısınız. Kumrular Sokak da şiirsel manada altı çizilmesi gereken bir sokaktır. Ne var ki, iki yanında yer alan dev çınarlarla, yaşadığı ağır kent trafiği yüzünden lirizmini giderek yitirmiştir. Çınarların gövdelerine, mahallî idare tarafından, korunduklarına dair tabelaların çakılması, bir bakıma anılarımızın da korunmaya alındığının belirtisi olarak bizi az da olsa teselli etmektedir.

Karanfil Sokak, Ahmed Arif’in ünlü bir şiirinin ismini oluşturur:

“…

Karanfil Sokağı’nda bir camlı bahçe

Camlı bahçe içre bir çini saksı

Bir kol süzülür mavide

Al-al bir yangın mavisi

Bakmayın saksıda uzunluk verdiğine

Kökü Altındağ’da, İncesu’dadır.”

Bu şiirde Ahmed Arif, Karanfil Sokağı’nı burjuvazinin yaşadığı, Altındağ ve İncesu’yu da emekçi sınıfının yaşadığı bölgeler olarak simgeler. Halbuki bugün bilhassa bürokratik burjuvazinin yaygın olarak yaşadığı yerler Korukent, Beysukent, Angora Konutları, Gölbaşı etrafları üzere kent merkezinin dışında toplanmıştır.

Metin Altıok’un Sivas Katliamı’nda ömrünü yitirmeden evvel oturduğu sokağın ismi Nimet Sokak’tı. Ancak onun en çok sevdiği sokak ismi, Nimet Sokak’la kesişen Ninni Sokak’tı. Metin Altıok’la sık sık bir ortaya geldiğimiz Mülkiyeliler Lokali’nin bulunduğu Konur Sokak, birebir vakitte Ceyhun Atuf Kansu’nun yaşamış olduğu en hassas sokaktır. Bu sokağın iki yanında yer alan akasya ağaçlarını da Ceyhun Atuf Kansu diktirmiştir. Bu sokağın başında yer alan İnsan Hakları Anıtı, çeşitli muhalif kümelerin sık sık protesto şovları yaptıkları bir merkezdir birebir vakitte.

.

Küçükesat, Kavaklıdere ve Seyranbağları semtlerinin hudut kesişmelerinde bulunan ve Ahmet Erhan, Ali Püsküllüoğlu, Ahmet Say, Abdullah Nefes, Özcan Karabulut, Vüs’at O.Bener, Gülten Akın, Salih Bolat, Hüseyin Cöntürk, Yeşim Dorman üzere birçok şair ve müellifin yaşamış olduğu sokakların ismi, değişik bir biçimde “B” harfiyle başlamaktadır: Bağış Sokak, Başak Sokak, Bülten Sokak, Büklüm Sokak vb. Ülkemizin değerli mecmualarından biri olan Oluşum mecmuasının ofisi de Bardacık Sokak’taydı. Sanırım Cemal Süreya’nın bir periyot yönettiği Papirüs mecmuası de bu sokakların birindeydi.

Ankara’da 1980’lerden sonra gelişen, çağdaş manada bar ve kafe ortamlarından da kesinlikle kelam etmeliyim. Bu yıllara kadar Ankara, hatta bu yıllardan hayli sonraya kadar da bir “lokaller kenti”ydi denebilir. Bar ve kafelerin olmadığı vakitlerde, Ulus civarında yer alan meyhanelere ve birkaç lokantaya (bunlardan en ünlüsü “Cumhuriyet Yıldız Lokantası”ydı) kıyasla daha “protokolcü”, tahminen de daha “kontrollü” lokaller vardı. Birinci ve en eski lokal, sanırım “Mülkiyeliler Lokali”ydi. Sonra çeşitli meslek odalarının mensuplarına hizmet etmekle birlikte, konukları da geniş biçimde kabul eden lokaller yaygınlaştı. Ankara’da “Ormancılar Lokali” de ünlü lokallerdendir. 1990’lı yıllardan sonra yaygınlaşan barlar ortasındaki en ünlü barlardan biri de “Nostalji”dir. Müzikçi ve kelam müellifi Naşide Göktürk ile Nalan Açıkgöz’ün işlettikleri bu bar, Ankara’daki şairlerin sık uğradıkları yerlerden biriydi. Ben de ortada bir uğrardım. Öteki barlara nazaran şiir okunması, görece kaliteli müzik yapılması, Naşide ve Nalan’ın şiirle yakın ilgileri bu özelliği kazandırıyordu. Naşide’nin kendisinin de müzik söylemesi, esasen Nostalji’nin en değerli özelliklerindendi. Çankaya yokuşunu tırmanırken, Kuğulu Park’ı biraz geçtikten sonra sol tarafta yer alan Nostalji’nin müdavimleri ortasında Ahmet Kaya ve diğer tanınmış müzisyenler de vardı. Naşide’nin tanınan müzik etrafları içindeki sevilen pozisyonu Nostalji’ye de yansıyordu. Bir gece, hiç unutmam, bir arkadaşımla Nostalji’de otururken Ahmet Kaya geldi. “Mahur Beste” müziği yeni çıkmıştı. Naşide’yle birlikte tekraren söylemişlerdi ve büyük bir keyifle dinlemiştik.

Ankara Kalesi

Hititler, Frigyalılar, Galatlar, Romalılar, Bizanslılar, Selçuklular ve Osmanlılar periyodunda daima tıpkı yerde duran tarihi Ankara, Türkiye Cumhuriyeti periyodunda devletin başşehri olarak onurlanmıştır. Ankara Kalesi’ne tırmandığınız vakit, bu yedi uygarlığa ilişkin insanların ayak izlerine rastlayamasanız bile, kulağınızı surlara dayadığınızda derinden gelen sesleri duyabilirsiniz. Bir de, surlara dikkatle baktığınızda, taşların ortasında uzunlamasına yatan heykeller, sütun modülleri ve daha öteki manalı malzemeyi görüp şaşırabilirsiniz.1071’de Selçuklular’ın eline geçen kale, 1101’de Haçlılar’ın eline geçmiş, 1227’de tekrar Selçuklular’ın eline geçmiş. Selçuklu Sultanı I.Alaeddin Keykubat’ın onarttığı kaleye, 1249’da Sultan II.Keykavus birtakım ekler yaptırmış. Buraya kadar yapılan tamiratlarda olağan dışı bir durum bulunmuyor. Ne var ki, 1832’de, Mısır Valisi M. Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa, kalenin onarılması işini üstlendiği vakit, bizi şaşırtan trajik vaka gerçekleşiyor: Roma ve Bizans devirlerinden kalan ve tarihî Ankara’nın dokusunu oluşturan antik heykeller, antik binaların sütunları da duvar gereci olarak kullanılıyor. Neyse ki bu trajik durumun oluşturduğu karamsar his, günümüzde kaleye tırmanan sevgililerin oluşturduğu romantizm sayesinde bir nebze de olsa dağılıyor. Ahmet Telli, tahminen de bu korkularla bir şiirinde şu teklifte bulunuyor:

“Bir gün kaleye çıkarsanız

Sevdiğiniz yanınızda olmalı”

Gazete Duvar