Byung-Chul Han
Japon Maliye Bakanı Taro Aso, Japonya’nın salgınla nasıl Batı’dan çok daha başarılı bir halde başa çıktığı sorulduğunda, tek bir sözle yanıtlıyor: ‘mindo.’ Bu kelam, sözün tam manasıyla ‘halk standartları’ manasına geliyor. Karmaşık bir terim olan mindo, Japonya’da ulusal üstünlüğü vurgulamak emeliyle da kullanılır ve ‘kültür seviyesi’ diye çeviri edilebilir.
Aso’nun yorumu, Japonya’da bile tartışmalara neden oldu ve global dayanışmanın kıymet taşıdığı bir devirde ulusal şovenizmi yaymakla itham edildi. Aso, kendisini eleştirenlere cevaben, hükümetin para cezası uygulama üzere bir niyeti olmamasına rağmen, Japonların katı hijyen önlemlerine sıkı sıkıya bağlı olduğunu tabir etti. Bakan, kelamlarına, öbür ülkelerde önlemler uygulansa bile insanların bu türlü davranamayacaklarını da ekledi.
Çin, Güney Kore, Tayvan, Singapur ve Hong Kong üzere öteki Asya ülkelerinin de salgını denetim altında tutmayı başardığının altını çizmek gerek. Aslında, Asya’da, çabucak hemen hiç tekrarlayan enfeksiyon olayı görülmedi ve mevcut enfeksiyon oranları da ziyadesiyle düşük; buna rağmen, Avrupa ve ABD şu anda virüsün ikinci dalgası tarafından eziliyor.
Tam olarak bu Asya ülkeleri, bir aşının yokluğunda bile global salgınla başarılı bir biçimde gayret edilebileceğini gösteriyor. Bu ortada Asyalılar, virüsün insafına terk edilmiş üzere görünen Avrupalıların çaresizliğini ve Avrupa hükümetlerinin salgınla çabadaki yetersizliğini şaşkınlıkla izliyorlar.
Enfeksiyon oranlarındaki çarpıcı tezat göz önünde bulundurulduğunda, Asya’nın yaptığı fakat Avrupa’nın yapamadığı şeyin ne olduğunu sormamız kaçınılmazdır. Çin’in salgını başarılı bir formda kontrol altına alabildiği gerçeği, kısmen bireylerin maruz kaldığı -Batı’da tasavvur edilemez olan- sıkı nezaretten kaynaklanıyor. Lakin, Güney Kore ve Japonya demokratik ülkelerdir. Bu ülkelerde Çin’de var olan dijital totaliterlik mümkün değildir. Buna karşın, Kore’de, temaslılar amansız bir dijital takibe tabi tutuluyor ve bu vazife sıhhat yetkililerinden çok polisin sorumluluğunda; temas takibi, isimli kriminoloji uzmanları tarafından kullanılan teknikler uygulanarak gerçekleştiriliyor.
ASYA’DAKİ DÜŞÜK ENFEKSİYON ORANLARINI NASIL AÇIKLAYABİLİRİZ?
Bu ortada, istisnasız biçimde herkesin istekli olarak indirdiği taşınabilir korona uygulaması yanlışsız ve muteber bir araç. Temas takibi yetersiz kaldığında, kredi kartı ödemeleri ve sayısız kamusal güvenlik kamerası tarafından çekilen imajlar de inceleniyor.
Asya’nın salgını başarılı bir formda denetim altına alması, Batı’daki pek çok insanın varsaydığı üzere, dijital nezarete dayanan ve titizlikle uygulanan bir hijyen rejimine mi bağlı? Aslında o denli değil. Bildiğimiz kadarıyla, bulaşma, yakın temas sırasında gerçekleşir ve bunlar dijital nezarete gereksinim duyulmaksızın, enfekte olan rastgele bir kişi tarafından tespit edilebilir. Enfeksiyon zincirlerinin meydana gelmesi için, kimin ne vakit ve nerede -hangi sokaklarda- bulunduğunun özel bir değeri olmadığını aslında biliyoruz. Hâl böyleyken, her bir ülkenin siyasal sistemi ne olursa olsun, Asya’da görülen düşük enfeksiyon oranlarını nasıl açıklayabiliriz? Çin’i Japonya yahut Güney Kore’ye bağlayan nedir? Tayvan, Hong Kong yahut Singapur, Avrupa ülkelerinden farklı olarak ne yapıyor? Birçok virolog bu soruların yanıtları üzerinde spekülasyonlar yürütürken, Nobel Tıp Mükafatı sahibi Japon Shinya Yamanaka, tanımlanması güç bir ‘X faktöründen’ bahsediyor.
Liberal Batı’nın, Çin’de yapılan üzere bireylere nezareti dayatamayacağı aşikar.Ve bu, alışılmış ki olması gereken şeydir. Virüs, özgürlüklerimizi baltalamamalı. Fakat birebir vakitte, Batı’da, kelam konusu toplumsal ağlar olunca mahremiyet hakkı konusundaki dertlerimizin yok olup gittiği de doğrudur. Ansızın herkesin her şeyi ortalığa dökülür. Google ya da Facebook üzere dijital platformlar özel yaşama sınırsız bir erişime sahip. Google, hiçbir şikayetle müsabakadan e-postaları okuyor ve inceliyor. Yani, Çin, onları kontrol altında tutmak ve disiplini korumak için vatandaşlarından data toplayan yegâne ülke değil. Örneğin, bir kişinin Çin’deki kredi notu, ABD’deki ‘FICO’ ya da Almanya’daki ‘Schufa’ üzere Batılı kredi kıymetlendirme sistemleriyle tıpkı algoritmalara dayanır. Bu açıdan bakıldığında, panoptik nezaret sadece Çin’e has bir olgu değil. Zati dijital bir nezarete tabi olduğumuz gerçeğinin ışığında, korona uygulaması üzerinden herkese açık bir temas takibi çok zararsız olarak kabul edilebilir. Buna rağmen, dijital temas takibinin, Asyalıların salgınla uğraşta bu kadar başarılı olmasının temel nedeni olması da mümkün değil.
HİJYEN KURALLARINA İSTEKLİ OLARAK UYAN ASYALILAR DAHA FAZLA ÖZGÜRLÜĞE SAHİP
Bununla birlikte, şanssız milliyetçi tonunu yok saydığımız durumda, Japon maliye bakanı tarafından kullanılan ‘mindo’ sözü, tartışmasız bir gerçeği, yani bir salgın esnasında kolektif aksiyondaki nezaketin ehemmiyetini vurgular. Beşerler istekli biçimde hijyen kurallarına uydukları vakit işçi ve vakit açısından çok maliyetli olan kontrollere ya da mecburî önlemlere gerek kalmaz.
Bir öyküye nazaran, 1962’de yaşanan sel felaketi sırasında, o dönemki Hamburg polis departmanının lideri olan Helmut Schmidt’in şunları söylemiş: “Kriz sırasında karakter ortaya çıkar.” O denli görünüyor ki, Avrupa bu kriz karşısında karakterini göstermede başarısız oluyor. Tersine, Batı liberalizminin gösterdiği şey acizliktir. Gençlerden oluşan kümelerin salgının ortasında yasadışı partiler düzenlemesi, bu partileri dağıtmaya çalışan polislerin taciz edilmesi, üzerlerine tükürülmesi ya da öksürülmesi gerçeğinde açıkça görüldüğü üzere, liberalizm nezaketin azalmasına neden oluyor ve beşerler artık devlete güvenmiyor.
Bununla çelişkili biçimde, istekli olarak hijyen kurallarına uyan Asyalı toplumlar aslında daha fazla özgürlüğe sahipler. Ne Japonya ne de Kore’de tam bir karantina uygulanmadı. Ayrıyeten ekonomik sarsıntı Avrupa’dakinden çok daha az şiddetli. Salgının paradoksu, kişinin kendi isteğiyle kendisine kısıtlamalar getirmesi halinde daha fazla özgürlüğe sahip olmasıdır. Mesela, özgürlüğe taarruz olarak gördükleri maske kullanımını reddeden şahıslar daha az özgürlüğe sahip oluyor.
Liberalizm Asya ülkelerinin en güçlü niteliklerinden biri değil; bu nedenle, bilhassa de ferdi farklılıklara karşı anlayış ya da müsamaha göstermezler ve toplumsal zorunlulukların bu derece ağır olmasının sebebi budur. Bu, birebir vakitte doğuştan bir Koreli olarak, her ne kadar virüsten arınmış olsa da Seul’den çok Berlin üzere bir enfeksiyon merkezinde yaşamaya devam etmeyi tercih etmemin sebebidir. Bununla birlikte, salgın sırasında görülen yüksek enfeksiyon oranlarının liberal bir hayat üslubunun kaçınılmaz sonucu olmadığını da vurgulamak gerekir. Nezaket ve sorumluluk sahibi olmak, liberal bir ortamda virüse karşı tesirli araçlardır. Farklı bir formda söylersek, liberalizmin, mutlak manada virüs lehine çalışan kaba bireyciliğe ve bencilliğe neden olduğu gerçek değildir.
Yeni Zelanda, hâlihazırda salgını ikinci defa alt eden liberal bir ülke. Yeni Zelandalıların başarısı da uygar tavırla alakalı. Yeni Zelanda Başbakanı Jacinda Ardern, tutkuyla ‘beş milyon kişilik bir takımdan’ bahsediyor. Kolektif sorumluluğa ait samimi daveti halk tarafından olumlu karşılandı. Buna karşılık, Amerika’da yaşanan felaket, saf bencillik ve güç dileğiyle yönlendirilen Trump’ın nezaketi baltalaması ve ülkeyi bölmesi gerçeğiyle açıklanabilir. Onun siyaseti, kolektif bir ‘biz’in modülü olduğunu hissetmeyi büsbütün imkânsız hale getiriyor.
Liberalizm ve nezaket birbirini dışlamazken, nezaket ve sorumluluk liberal bir toplumun başarısı için değerli ön şartlardır. Bir toplum ne kadar liberalse, birebir oranda da uygar fikirlere sahip olması gerekir. Global bir salgın bizlere dayanışmanın ne olduğunu öğretir. Liberal bir toplum güçlü bir ‘bize’ gereksinim duyar. Aksi takdirde bir egolar topluluğu halinde parçalanır. Ve bu durum, virüsün daha da serpileceği bir senaryodur.
Şayet Batı’da da -virüsün yayılmasını engelleyen ve tıbbi bağlamda açıklanamayan bir öge olan- ‘X faktörü’ hakkında konuşmak isteseydik, bahsedeceğimiz şeyler diğerlerine karşı nezaket, kolektif hareket ve sorumluluktan öteki bir şey olmazdı.
Yazının orjinali El Pais sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
