ANKARA- Türk Tabipleri Birliği (TTB) İnsan Hakları Kolu, ‘Cezaevinde İnsan Olmak’ başlığıyla insan hakları aktivistlerinin iştirakiyle online panel düzenledi. Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) Lideri Dr. Metin Bakkalcı’nın moderatörlüğünde gerçekleşen panelde konuşan insan hakları aktivisti Zafer Kıraç, “Hepimiz için artık, ne vakit hapishaneye alınabilirim, hangi tweetimden, hangi protesto gösterisine katıldığım içi tutuklanabilirim diyerek hapishane sendromu başladı. O yüzden Türkiye’de hapishaneler bir halk sıhhati sorunu haline gelmiştir” dedi.
‘HAK İHLALLERİ ÇOK DERİN’
“Cezaevinde insan olmak” başlığının çok yakıcı bir başlık olduğunu belirterek panelin açılışında konuşan TTB Merkez Kurul Lideri Şebnem Korur Fincancı, Türkiye’de fabrikada, okulda, konutta insan olmanın da zorlukları ortada. Hele ki pandemiyle birlikte insan olarak, bir hak öznesi kimliğimizi ortadan kaldırmaya dönük periyotlardan geçiyoruz. Bütün alanlarda önemli problemlerle Türkiye karşı karşıya. Bilhassa son günlerde hak öznesi olarak insanların görülmediğini AKP kongrelerinde gördük. Bu pandemide maske ara telaffuzlarıyla konuşurlarken kongrelerinde kendi seçmeninin dahi sağlıklı yaşama hakkını gözetmeyen bir yerden lebalep dolu salonlar övünç kaynağı olabildi. Hasebiyle hak ihlalleri çok derin. Fakat en derini cezaevlerinde yaşadıklarımız. Pandemide sıhhat hizmeti alabilmenin bedeli tecrite dönüştü. Hak ihlallerinin görünür kılınması hepimiz için çok önemli” dedi.
Devletlerin cezaevlerindeki insanların haklarını korumakla mükellef olduğunu ve buna dönük adımların atılması gerektiğini belirten Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) Lideri Dr. Metin Bakkalcı ise son yıllarda cezaevlerinde tutuklu sayısındaki artışa dikkat çekerek, “Bu ülkede 2005 yılında yaklaşık 55 bin insan hapishanelerdeydi. 31 Ocak 2021 itibariyle 271 bin insan cezaevinde. On beş yıllık müddette beş mislinden fazla bir artış var. Bu bütün toplumsal öykümüzün de okuması. Cezaevleri denen sıkıntıyı donuk sayılarda sınırlamayın. Bu ülkede her yıl yaklaşık 290 bin civarı insan cezaevinden çıkıyor 280 bin küsur insan cezaevine giriyor. Fevkalâde bir makine bu. Toplumların aynası denilen şey gelinen noktada Türkiye açısından bu boyutlarda” tabirlerini kullandı.
‘SON BEŞ YIL İÇİNDE EN ÇOK YAPILAN ŞEY CEZAEVİ OLDU’
Cezaevinde tutuklu bulunan binlerce kişinin hak ihlalleriyle karşılaştığını belirten HDP Kocaeli Milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu, buralarda yaşanan hak ihlallerine dair örnekleri panelde anlattı. Cezaevlerinde insan kalabilmenin gayretinin verildiğini belirten Gergerlioğlu, “İnsan kalabilmek değerli zira sıhhatiniz gidiyor. İnsanlıktan sıhhatinizi kaybederek uzaklaşıyorsunuz. İnsanların kanser olma ihtimali artıyor. Savunma sistemleriniz zayıfladığınız vakit cezaevinde insan olmak güç oluyor” dedi.
Türkiye’nin siyasal durumuyla cezaevlerinin durumunun çok bağlı olduğunu belirten Gergerlioğlu, “Son beş yıl içerisinde planlanan cezaevi sayısı 225 idi. Devlet büyüklerimiz 193 tane yapabildiler. Hâlâ yapıyorlar. Son beş yıl içerisinde en çok yapılan şey cezaevi oldu. Devlet o kadar fabrika yaptı mı? Bu sormak lazım. Lakin biz bol ölçüde cezaevi yapıldığını görüyoruz. Bu cezaevleri devlete ve topluma yük. Adaleti sağlamadan istediğiniz kadar cezaevi yapın. 225 değil beş yıl içerisinde bir 225 daha yaparsınız. Bu işler bu türlü masraf. Yaptıkça zirve tepe doluyor. İnsan haklarından uzaklaşıyorlar ve adalete dönme niyetleri yok” tabirlerini kullandı.
‘PANDEMİ ORTAMINDA İŞLER YETERLİCE ÇIĞRINDAN ÇIKTI’
Cezaevlerindeki en büyük ihlal sorununun “mahpusların sıhhat hakkının ihlali” olduğunu belirten Gergerlioğlu, bilhassa pandemi periyodunda mahpusların sıhhat hakkı ihlallerinin arttığını söz ederek şunları söyledi: “Pandemi ortamında işler iyice çığırından çıktı. Sıhhat hakkına erişmek daha da zorlaştı. Beşerler aslında revirlere gitmekte zorlanıyordu. Gecikme oluyordu. Pandemide hastalar hastaneye gitmiyor. Zira dönüşte karantina koğuşlarına koyacaklar. Karantina koğuşları olağan koğuşlardan berbat koğuşlar. ‘Lanet olsun neden gittim bu hastaneye’ diyorsun. Birisi gidince hastaneye karantina koğuşunun akabinde olağan koğuşa geliyor, ‘Aman arkadaşlar ölseniz gitmeyin’ diyor. Hiçbiri gitmemeye başlıyor. Cezaevi yöneticileri de pek mutlu. Hastalar nasıl gitsin? O berbat şartlardaki karantina nedeniyle mahpuslar gitmek istemiyor.”
Cezaevinde bayan ve çocuk olmanın bilhassa sıkıntı olduğunu belirten Gergerlioğlu kelamlarını şu sözlerle sürdürdü: “Cezaevi ziyaretlerinde bebek ve çocukların psikolojisini makûs gördük. Bir tanesi bile bize ‘iyi bakıyorlar’ demedi. Hangi cezaevinde bebeklerin çocukların durumunu görmüşsek bizim için en unutulmayacak anlar oldu. Çocuk, beşerlerle alakasını koparmış. Gerçek dürüst oyuncağı yok. Oyuncağı elinden alınan çocukların öykülerini biliyorum. Bir biçimde oyuncak cezaevine girmiş lakin sonradan alınıyor. Cezaevleri çocuklar için bir yer değil. Cezaevinde çocuk olamaz. Cezaevinde çocuk kalınmaz, çocuklukla alakanız kalmaz. Cezaevinden çıktıktan sonra kediden, ağaçtan, topraktan, kuştan korkan çocuklar var.”
‘ÇOCUKLARIN ÜZERİ KREŞE GİDERKEN DÖRT SEFER ARANIYOR’
“Cezaevinde çocukların beslenmelerinin de çok berbat olduğunu gördük. Dışarıdan bakmakla içeriden bakmak başka oluyor. O anneleri dinlemek gerekiyor. Çocukların üzerleri kreşe giderken dört kere aranıyor. Bir anne, ‘Günde dört kere üzeri aranan çocuğun psikoloji nasıl olur Ömer Bey’ diye mektup yazmıştı. Bu mevzuda yasa teklifleri verdik. Altı aya kadar infaz erteme yapılıyordu 18 ayda karar kıldılar. Olması gereken bu çocuklu anneler, bayanlar apart dairelerde kalmalı. Onlar için cezaevinde farklı yerler yapılmalı. İktidar bu hususta çok acımasız.”
‘SAKIN MİLİM GERİ ADIM ATMAYIN’
Son periyotta cezaevlerinde yaşanan çıplak arama olaylarını gündeme getirdiği için amaç alındığını belirten Gergerlioğlu şöyle devam etti: “Bakıyorsunuz zirvelerden bir iktidar sesi geliyor. ‘Çıplak arama yoktur’ diye. Biz bunları söylediğimiz vakit bizi yalancılıkla, teröristlikle suçlayan bir devlet lisanı var orada. İki aydır bu hususta büyük bir çaba verdim. Tahminen de bize bir fatura ödettiler. Çıplak aramalarda menstrüasyon periyodundaki bayanların pedlerinin çıkarılıp incelenmesi, onların utanç içerisinde bırakılması, onların cezaevi girişlerinde, hastaneye giderken çıplak aranması üzere ne kadar iğrenç olaylar yaşandı. Ben bunu gündeme getirdikten sonra bana cezaevlerinden mektuplar yağdı. ‘Sakın milim geri adım atmayın’ diyenler var.
‘TALİMATLA GEBE KALIYORLAR DİYEN’ VİCDANSIZ DEVLET DİLİ’
İzmir Cezaevi’nde bana mektup yazan bir mahpus vardı. Çıplak aramaya maruz kalmamak için cezaevinden hastaneye gitmiyoruz diyordu bu mahpuslar. Genel heyette tekraren gündeme getirdik. Baskılar sonrasında bir teşekkür mektubu geldi ve artık çıplak arama olmaksızın hastaneye gidebildiklerini söylediler. Fakat onlar hasta oldukları halde çıplak arama olduğu için hastaneye gitmiyorlardı. Bakın kaç hasta kaybı var burada. En son yükseklerden bir devlet lisanı geliyor. ‘Çıplak arama diyen teröristtir, çıplak aranan neden bunu bir yıl sonra söylüyor onursuzlar’ diyor. Cezaevindeki bebekleri hatırlatıp vicdanlarını sızlattığınız anda sana en vicdansızca karşılığı verebilen bir devlet lisanı var. ‘Efendim talimatla gebe kalıyorlar’ diyen bir vicdansız devlet lisanı. İnsanı kalbinden vuran şeyler bunlar. “
‘SÜREKLİ BİR İNŞAAT VE HAPSETME HALİ VAR’
Gergerlioğlu’nun akabinde panelde, yıllardır cezaevlerindeki hak ihlallerine ait çalışmalar üreten insan hakları aktivisti Zafer Kıraç konuştu. Cezaevlerinde çalışanlara seslenen Kıraç, “İnsan hakları herkes içindir. Onun hangi cürümle alakalı olarak olduğu sizin sorununuz değildir. Siz orada insan haklarına uygun davranmak zorundasınız. Arkadaş dost olmak zorunda değilsiniz lakin temel insan hakları kurallarını uygulamak zorundasınız” dedi.
Bu vakte dek ülkeyi yönetenlerden artan mahpus sayısına ait, “Biz bu durumu sorun olarak görüyoruz. Bunu çözmek için de devalar arıyoruz” dediklerinin duyulmadığını tabir eden Kıraç, “O kadar olağan görünüyor ki. 2005 yılında mahpus sayısı 56 bindi. Bugün geldiği sayıda 300 bin civarından konuşuyorsak bu fecî. Pekala bunu niçin tartışmıyoruz? Daima bir inşaat hali var. Daima yerleşke hapishaneleri denen dağ başlarında insan erişimine uzak yerler yapılıyor. Daima bir inşaat ve hapsetme hali var. Bunu çok tehlikeli görüyorum. Tartışılmamasını anlayamıyorum. Devletin bu türlü bir sorunu yok. Bu başlı başına maksadı, emeli, formülü göstermiyor mu bize? Üstteki iradenin bu türlü bir sıkıntısı yok. Mahpus sayısının artmasıyla ilgili bir sıkıntısı yok” tabirlerini kullandı.
‘ÇIPLAK ARAMA YILLARDIR VAR’
Hapishanelerdeki bayanların sayısının son periyotta birinci sefer 14 binlere ulaştığını belirten Kıraç, “Bunların bir kısmı bebekli anneler, gebe bayanlar. ‘Bu yok’ demek mümkün değil. Neyi gizlemeye çalışıyorsunuz bu var. Çıplak arama yıllardır var. Hasret Zengin’in bu mevzuda diretmesi enteresan. Rastgele bir hapishaneyi arasa rastgele bir gardiyan ya da hapishane müdürü çıplak arama yaptıklarını yıllardır zati söylerdi. Bu hususta diretmesine gerek yoktu” dedi.
Bilhassa bayanlarda hata tekrarının çok fazla olduğunu belirten Kıraç, bayanların hapishanede olma nedenlerine yönelik bir çalışmanın yapılmadığını söz ederek şöyle devam etti: “Bir defa kabahatle ilişkilenip hapishaneye girdikleri vakit ve tekrar dışarıya çıktıklarında çok çabuk bir formda tekrar kendilerini hapishanelerde buluyorlar. Zira kaideler girdiklerinden de ağır. Çocuklar. Bu çocuklar içeride hiçbir rehabilitasyon çalışmasına bilhassa son bir yıldır da aileleriyle görüşme imkanından da mahrumlar. Açık görüşü onlara bile yasakladık. İçerideki travmayı büyüttük. Hapishaneler konusunda çocuklar çok kıymetli. Zira çocuk geleceğin genç hatalısı olarak maalesef geri dönüyor. Cürümle ilişkilenmeye devam ediyor. Zira onlar için de tahliye sonrasına dair rastgele bir planlama yok. Onların tahliye sonrasında nasıl yaşayacaklarına ait bir program yok. Çocuklar da gözden çıkarılmış durumda.”
‘LGBTİ MAHPUSLARIN GEREKSİNİMLERİ VAR’
Siyasi partilerin hapishaneleri tartışan seminerler düzenlemeleri gerektiğini, “Bu ülkede neden mahpus sayısı artıyor” sorusunun tartışılması gerektiğini belirten Kıraç, tahlil yolları bulunması gerektiğini söz ederek hapishanelerdeki bayan ve çocuklar dışındaki başka kümelere dair şunları söyledi: “LGBTİ mahpuslar. Yıllardır özel gereksinimi olan mahpuslar diye bir tanımlama yapıyoruz. Bu bahiste Birleşmiş Milletler’in kitaplarını çevirdik, Adalet Bakanlığı’na sunduk. Bir insanı siz içeride ‘Ben bunu bir biçimde öteki mahpuslarla birebir biçimde göreceğim’ diyemezsiniz. Özel muhtaçlıkları var. Lüks gereksinimlerden bahsetmiyorum. İnsan olmaktan ve o durumuyla ilgili kendi cinselliğiyle ilgili muhtaçlıkları var. Bunları sağlamak zorundasınız. Bir başka küme yaşlı mahpuslar. Yaşlılık üzerine düşünülmesi gereken bir şey. Niçin mesken mahpusunu kullanmıyoruz? Israrla hapishanelerde tutmaya ve onu orada birilerine ya da gardiyanlara muhtaç haline getiriyorsunuz. Bunu neden yapıyorsunuz?
Bir öteki küme yabancı mahpuslar. Türkiye’de bulundukları süreçte cürümle ilişkilenmiş kümeler var. Bunların sayısı da 10 bini geçti. O kadar büyük sorunlar yaşıyorlar ki. Bir lisan sorunu yaşıyorlar. Yakalandıkları ya da ilişkilendikleri cürüm genelde fuhuş bölümü ya da uyuşturucu oluyor. Bunun üzerinden onlara hapishanelerde yaklaşım da çok sert. Çok fazla kullanılıyorlar. Bilhassa bayan hapishanelerinde yabancı asıllı mahpuslar oradaki bireylerce ucuz emek olarak kullanıyorlar. Şayet elçilikleri ilgilenmiyorsa kimseleri yok. Bir öbür küme müebbet cezası almış mahpuslar. Ömrünün sonuna kadar oradan çıkamayacak bir ceza verilmiş. Ne durumdalar? Onların oradaki günlük hayattaki hakları olabildiğince kısıtlanmış durumda. Ağırlaştırılmış müebbetle yatan mahpus kümelerini da ayrıyeten tartışmamız gerekiyor.
‘HAPİSHANE SORUNU ARTIK BİR HALK SIHHATİ SORUNU’
Hapishane meselesinin bir halk sıhhati sorunu haline geldiğini belirten Kıraç kelamlarını şu tabirlerle noktaladı:
“Hapishane sorunu bir halk sorunu artık. İçerideki 300 bin kişi için de bir sıhhat sorunu. Hepimiz için artık, ne vakit hapishaneye alınabilirim, hangi tweetimden, hangi protesto gösterisine katıldığım içi tutuklanabilirim diyerek hapishane sendromu başladı. O yüzden Türkiye’de hapishaneler bir halk sıhhati sorunu haline gelmiştir.”
Gazete Duvar
