ANKARA – CHP, adil yargılanma prensibinin güçlendirilmesi için 12 kanunda değişiklik öngören 189 unsurluk 12 farklı kanun teklifi hazırladı. “Hak, Hukuk, Adalet Islahat Paketi” başlığı altında hazırlanan teklifler ile adil yargılanma hakkı, niyet ve söz özgürlüğünün güçlendirilmesi hedefleniyor.

Birinci imzacılarının CHP Küme Başkanvekilleri Engin Altay, Özgür Özel, Engin Özkoç, CHP Hukuk Siyasetlerinden sorumlu Genel Lider Yardımcısı Muharrem Erkek, Anayasa Kurulu ismine İbrahim Kaboğlu, Adalet Komitesi ismine Zeynel Emre ve İnsan Hakları Kurulu ismine Sezgin Tanrıkulu’nun olduğu ve 12 kanunda değişiklik öngören 12 başka kanun teklifi TBMM Başkanlığı’na sunuldu.

“Hak, Hukuk, Adalet Islahat Paketi” olarak isimlendirilen ve toplam 189 unsur içeren teklifler ile adil yargılanma hakkını ortadan kaldıran, zedeleyen ögeleri mevzuattan ayıklanması ve gerekli yeni kararları eklenmesi öngörülüyor. “Torba yasa” tekniği yerine her kanunda öngörülen değişikliklerin, ilgili kanunda yapılması tercih edilirken, teklifler ile, “adil yargılanma hakkı, söz özgürlüğü, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı, hapishanelerdeki durum, OHAL hukukundan olağan hukuka geçiş” alanlarında tahliller öneriliyor. Tekliflerin münasebetinde şu değerlendirmelere yer verildi:

‘MONOKRASİ GEÇERLİ OLDU’

AKP’NİN EVRAKI PROBLEMLERİ GÖRMÜYOR: “AKP’nin, Mayıs 2019 tarihli Yargı Islahatı Stratejisi Evrakı (YRSB) ve Mart 2021’de açıklanan İnsan Hakları Hareket Planı (İHEP), daima olarak geleceğe yönelik ‘niyet açıklamaları’ yapılıp, içi boş bir ıslahat söylemi tutturulurken; sıkıntıların üzerinin örtülmesi eforundan öteye geçememiştir. Evrak; Türkiye’de yargının en büyük sorunu olarak görülmesi gereken, yargının yürütmeye bağımlı olması olgusunu gizlemektedir. Türkiye’de yargının en büyük sorunu, adil yargılamanın temelini oluşturan bağımsızlık ve tarafsızlık niteliklerine gerektiği biçimde sahip olmaması, değerli ölçüde, Cumhurbaşkanı’nın başkanlığını yaptığı Adalet ve Kalkınma Partisi’nin (AKP) bir organı üzere faaliyet göstermesi, muhalefeti sindirmenin otoriter bir aracı olarak kullanılmasıdır. Kuşkusuz vazifelerini Anayasa’ya ve vicdanlarına bağlılıkla yapan, hiçbir kişi ya da topluluğun adamı olmadan vazife yapan çok sayıda yargı işçisi de vardır. Lakin yargı içindeki çürümenin yaygınlığı da aşikâr bir gerçektir. 2017 Anayasa değişikliğinin yürürlüğe girmesi ile, erkler ayrılığı yerine, yürütmeyi elinde tutan ‘tek kişi” üstünlüğü (monokrasi) geçerli olmuştur. Bu çerçevede, yargının, hukuku bu monokratik iktidarın lehine ve muhalefetin aleyhine eğip bükmesiyle ilgili pek çok örnek bulunmaktadır. Doküman, Türkiye’deki insan hakkı ihlallerini yok saymak suretiyle, yanlış bir algı yaratmak çabasındadır. Evrakta, 15 Temmuz darbe teşebbüsü sonrası ilan edilmiş harika hal (OHAL) sonucu ortaya çıkan derin ve yaygın hak ihlalleri, hukuk devletine uygunmuş üzere sunulup, bu açıdan da açık bir çarpıtma yapılmaktadır. Doküman, Anayasa’nın daima olarak ihlal edilmesi olgusunu, çözümlenmesi gereken bir sorun olarak işlememiştir.

‘İVEDİ ADIMLARIN ATILMAMASININ BAHANESİ’

NİYET EVRAKI: Açıklandığı Mayıs 2019’dan itibaren geçen yaklaşık iki yıllık mühlet, esasen kapsamı itibariyle de gerçek bir yargı ıslahatı iradesini yansıtmayan YRSB’de adil yargılanmayla ilgili belirlenen hedef ve maksatlarla ilgili olarak gerçek manada çabucak hiçbir adımın atılmadığını göstermektedir. Bu vakit zarfında ihdas edilen 7188 sayılı Kanun, adil yargılamayla ilgili yasal düzenleme kaynaklı meselelerin aşılması iradesinin bulunmadığını teyit etmiştir. Geçen müddet zarfında, ne yargı bağımsızlığını sağlama konusunda ilerleme sağlanmış ne de Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları doğrultusunda gerekli yasal adımlar atılmıştır. 2021 Mart’ında açıklanan İnsan Hakları Hareket Planı (İHEP) ise, yargı bağımsızlığı ve adil yargılanma hakkıyla ilgili olarak kanun seviyesinde acil biçimde atılması gereken adımların ısrarla atılmadığı şartlarda, geleceğe yönelik bir ‘niyet açıklaması’ olmaktan öteye gidememektedir. Siyasi iktidar için daima olarak gelecekte yapılacak reformlardan bahsetmek, içinde bulunulan günde atılması gereken tez adımların atılmamasının mazereti olarak kullanılmaktadır.

ADİL YARGILANMA YASASI: Partimizin daveti ile TBMM’de temsil edilen dört siyasal partinin ve 20 sivil toplum örgütünün iştiraki ile 2019 yazında ‘adil yargılanma hakkı’ ışığında hazırladığımız 14 yasa teklifinin 12’si, barolardan, sendikalara ve hukuk örgütlerine birçok öznenin iştirak sağladığı çalışmalar sonucunda hazırlanmış, gerçek manada yargı ıslahatı ve insan haklarına ait yasa teklifleri açısından öncü adım olarak görülmelidir. Asıl gaye, kod niteliğinde bir ‘adil yargılanma yasası’ hazırlamak olmalıdır. Fakat, tek maddede düzenleme, daha uzun soluklu ve kapsayıcı bir çalışmayı gerekli kıldığından, teklifler paketi, ‘adil yargılanma hakkı yasası’na giden yolu açan ve kolaylaştıran hazırlık çalışması ve kayda bedel bir birikim olarak görülebilir.

ZİHNİYET DEĞİŞİKLİĞİ GEREKLİ: Hukuk devleti ve hukuk toplumu, lakin bu erekte, bilgi, şuur ve inançla kurulabilir. Bu bahiste, öncelikle vazife ve sorumluluk, husus 11 gereği, Anayasa’nın direkt muhatabı kurum, organ ve bireylere düşmektedir. Bu nedenle, hukuk devleti için, öncelikle Anayasa’nın direkt muhatabı olan organlar, hukuka inanmalıdır. Hukuk kuralları, demokratik siyasetle üretilir ve yürürlüğe konur; yönetici pozisyonda olan siyasetçiler de, hukuka hürmet göstermekle yükümlüdür. Bu hukuk şuuru ve inancı oluşmadığı sürece, yürürlüğe konulan kurallar, demokratik hukuk devleti ve “adil yargılanma hakkı” gereklerini karşılasa da, uygulamada beklenen sonuçları yaratamazlar. Bu nedenle, yargı ıslahatı üzerinde çalışırken zihniyet değişikliği üzerinde çalışma gereği de ihmal edilmemelidir. Hukuk ve anayasa bilgisi, bütün yurttaşlar için yaşamsal olduğu üzere, tekrar öncelikle yöneticiler için vazgeçilmezdir. Hukuk ve anayasa bilgisinin yaşamsal özelliği, hukuk-devlet-anayasa üçlüsünde somutlaştırılabilir.

GÜÇLENDİRİLMİŞ PARLAMENTER SİSTEM: Adil yargılanma hakkı ve onunla ilintili hak ve özgürlüklerle ilgili olarak, bu mevzudaki milletlerarası standartların da dikkate alınmasıyla oluşturulan kanun tekliflerimiz, demokratik hukuk devletinin tesisini, temel hak ve özgürlükler boyutu açısından gerçekleştirmeye de hizmet edecektir. Fakat, kuşkusuz ki bu adımı tamamlayacak bir sonraki adım, işbu kanun tekliflerinin konusu olmamakla birlikte, siyasi rejimin, demokrasiyle bağdaşacak istikamette, güçlendirilmiş parlamenter sisteme dönüştürülmesidir.”

“Hak, Hukuk, Adalet Islahat Paketi” kapsamında değişiklik yapılacak kanun teklifleri ve husus sayıları şöyle:

1. Yargıçlar ve Savcılar Kanununun Değiştirilmesine Dair Kanun Teklifi
26/2/1983 tarihli ve 2802 sayılı Yargıçlar ve Savcılar Kanunu
13 husus

2. Adil Yargılanma Hakkı Prensipleri Mucibince Ceza Muhakemesi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi
4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu
69 husus

3. Mahpus Haysiyeti ve Hakları Işığında Ceza ve Güvenlik Önlemlerinin İnfazı Hakkında Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi
13/12/2004 tarihli ve 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Önlemlerinin İnfazı Hakkında Kanunu
32 unsur

4. Adil Yargılanma Hakkı Çerçevesinde Avukatlık Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi
19/3/1969 tarihli ve 1163 sayılı Avukatlık Kanunu
10 unsur

5. Devlet Memurları Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi
14/7/1965 tarihli ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu6 husus

6. Türk Ceza Kanununda Fikir ve Söz Özgürlüğünü Güvenceleyen Değişiklikler Yapılması Hakkında Kanun Teklifi
26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu
8 husus

7. Terörle Uğraş Kanununda Niyet ve Tabir Özgürlüğünü Güvenceleyen Değişiklikler Yapılması Hakkında Kanun Teklifi
12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Uğraş Kanunu
5 unsur

8. OHAL Kanun Kararında Kararnameleriyle Kamu Misyonundan İhraç Edilmiş Olup 14 Temmuz 2018 Tarihine Kadar yahut Bu Tarihten Sonra Haklarında Soruşturma yahut Kovuşturma Başlatılmamış Olanlar ile Haklarında Başlatılan Soruşturma ve Kovuşturma Süreçleri Lehlerine Sonuçlanan Kamu Vazifelileri, Yargı Organı Çalışanı ve Öbür Kurum ve Teşkilat Vazifelilerinin İadesine Ait Kanun Teklifi
11 unsur

9. İş Kanununda, Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu ve İş Mahkemeleri Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi
10/06/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu
22/6/2012 tarihli ve 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu
25/10/2017 tarihli ve 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu
10 husus

10. Toplantı ve Şov Yürüyüşleri Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi
2911 sayılı Toplantı ve Şov Yürüyüşleri Kanunu
3 husus

11. Basın Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi
9/6/2004 tarihli ve 5187 sayılı Basın Kanunu
19 unsur

12. Vilayet Yönetimi Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi
10/6/1949 tarihli ve 5442 sayılı Vilayet Yönetimi Kanunu
3 unsur

(DUVAR)

Gazete Duvar