Mara Johnson-Groh

Uzayın derinliklerinde gizlenen sıra dışı bir şeyler var: Gökbilimciler, radyo dalga uzunluklarında, hudutları ziyadesiyle dairesel ve kenarları daha parlak olan dört soluk gök cismi keşfettiler. Ve bunlar, daha evvel görülen hiçbir astronomik nesneye benzemiyorlar.

Uzakta bulunan ve halka formundaki adalara benzeyen bu nesneler, formları ve umumî özellikleri nedeniyle ‘tekil radyo çemberleri’ ya da kısaca ‘ORC’ (ing. Odd Radio Circles) diye isimlendirildi. Gökbilimciler bu ORC’lerin ne kadar uzakta olduklarını şimdi tam olarak bilmiyorlar lakin uzak galaksilerle kontaklı olabileceklerini düşünüyorlar. Nesnelerin tamamının Samanyolu’nun galaktik düzleminden uzakta ve yaklaşık 1 yay dakika (karşılaştırma için, Ay’ın çapı 31 yay dakikadır) genişliğinde olduğu keşfedildi.

BİRKAÇ MÜMKÜN AÇIKLAMA MEVCUT

Gökbilimciler, keşfi ayrıntılarıyla aktaran yeni bir makalede birkaç mümkün açıklama sunuyor olsalar bile bunların hiçbiri dört yeni ORC’nin tanımına tam olarak uymuyor. Araştırmacılar öbür şeylerin yanı sıra, süpernovalar, yıldız oluşum galaksileri, gezegensel nebulalar üzere nesneleri ve yerçekimsel merceklenme (uzay-zamanın yakındaki büyük cisimler tarafından bükülmesinden kaynaklanan büyüteç etkisi) üzere olguları eledikten sonra, nesnelerin galaksi dışı bir hadiseden arta kalan şok dalgaları ya da büyük ihtimalle bir radyo galaksisinden yayılan bir aktivite olabileceğini kestirim ediyorlar.

Kanada Kraliyet Askeri Koleji ve Queen’s University’de gökbilimci olan ve yeni çalışmaya dahil olmayan Kristine Spekkens, “Nesneler, şimdi araştırmadığımız yeni bir olguya işaret ediyor olabilir” diyor ve ekliyor: “Ayrıca, bunlar daha evvel bilinen fakat ayrıntılı biçime araştırma imkânı bulamadığımız bir nesne sınıfının uzantısı da olabilirler.”

Spekkens, bu nesnelerin farklı olgulardan kaynaklanabileceğini de kelamlarına ekliyor. Dört ORC’nin tamamı da radyo dalga uzunluklarında parlak lakin görünür, kızılötesi ve X-ışını bağlamındaysa görünmez tıpta. Bununla birlikte, ORC’lerın ikisinin merkezinde görünür dalga uzunluklarında görülebilen galaksiler bulunuyor; bu durum, cisimlerin bu galaksiler tarafından oluşturulmuş olabileceğini düşündürüyor. ORC’lerin ikisinin birbirine çok yakın olduğu görülüyor ve bu durum, kökenlerinin irtibatlı olabileceğini düşündürüyor.

BİRDEN FAZLA RADYO TELESKOP AĞI KULLANILDI

Gökbilimciler, ‘Evrimsel Cihan Haritası’ (EMU) isimli yeni bir girişim kapsamında yapılan pilot araştırmanın bir kesimi olarak radyo frekanslarında gece göğünü haritalarken üç nesne fark ettiler. EMU’nun ön araştırmasında, 2019 yılının Temmuz-Kasım ayları arasında Avustralya Kilometrekare Yol Bulucu Serisi, yani kısaca ASKAP kullanıldı. Bu radyo teleskop serisi, gece göğünün geniş açılı bir imajını gözlemlemek için birlikte çalışan 36 çanak anten kullanıyor. Dördüncü ORC’yi ise Hindistan’da bulunan Dev Metre-Dalga Radyo Teleskobu tarafından toplanan arşiv doneleri sayesinde keşfettiler. Bu, gökbilimcilerin, bulunan nesnelerin ASKAP teleskobunda yaşanabilecek problemlerden ya da olguların tahlil edilme biçiminden kaynaklanabilecek kimi anormalliklerden ziyade, gerçek olduklarını teyit etmelerine yardımcı oldu.

Şimdiye dek bu tuhaf nesnelerden sırf dört tanesi keşfedilmiş olması nedeniyle gökbilimciler şimdi bu yapıların gerçek tabiatını ortaya koyamıyorlar. Yeniden de EMU araştırması daha yeni başlıyor ve gökbilimciler daha sıradışı nesneleri de ortaya çıkarmasını bekliyorlar.

Araştırma, soluk radyo nesnelerini geniş bir açıdan görme yeteneklerimizi bir araya getirerek yeni nesneler bulma konusunda benzersiz bir muvaffakiyet elde etti. EMU’da vazifeli bilim kişileri, girişimin, yaklaşık iki buçuk milyon nesneyi içeren mevcut kataloğu genişleterek, yaklaşık 70 milyon yeni radyo nesnesini ortaya çıkaracağını iddia ediyor.

Spekkens, Live Science’a verdiği demeçte, “Bu, önümüzdeki birkaç yıl içinde radyo astronomide keşfedilecek şeylerin biçimine ait hakikaten hoş bir gösterge” diyor; “Tarih bize gösteriyor ki, önümüzde keşfedilecek yeni bir yol [bakış açısı] açıldığında… ebediyen yeni ve heyecan verici şeyler buluyoruz.”

Ön baskısı Arxiv isimli sitede yayınlanan makale, gözden geçirilerek yayınlanmak üzere Nature Astronomy mecmuasına sunuldu.

* Makalenin özgünü Live Science sitesinde yayımlanmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)

Gazete Duvar