Çetin Ünsalan

Elektrik faturalarına artırım gelecek mi? Herkesin kış aylarına girerken en çok merak ettiği mevzuların başında bu geliyor. Hatırlayacaksınız Ekim 2021 itibariyle yüzde 15’lik bir artırım konuşulmuş, akıbeti belgisiz halde ortada kalmıştı.

Meğer çeyrekler bazında yapılan sistemli artışların kelam konusu olması gerekiyordu. Benzeri bir durumun 2018’de de sapmayla önümüze geldiğini, sonrasında 2019 itibariyle çok daha büyük artırımlarla muhatap olduğumuzu görüyoruz.

Bilhassa elektrik üretimindeki hisselere baktığımızda tedarikçilerde yüzde 15 ile ithal kömürün, yüzde 35 ile de doğalgazın hissesi olması dikkat çekiyor. Neden? Zira bu alanda yüzde 40’lık bir artırım gereksinimi belirdiği ve yerine getirilmezse meşakkat yaşanacağı konuşuluyor.

Tek üniteye kadar düşen kimi tedarikçiler de bunun en büyük delili. Muhtemelen tedarikte kesintiye gidemeyecekler. Lakin kasım itibariyle arıza gerekçesiyle elektrik kesintileriyle karşı karşıya kalmamız olası gözüküyor.

Zira böylesi bir artırım oranının, alım gücünün tüketici nezdinde düştüğü, üreticide de maliyetlerin yansıtılamadığı bir ortamda yapılması sıkıntı. Bundan sonraki süreç nasıl yönetilecek orası da tam bir muamma.

Artık işin bu boyutu nasıl sonuçlanacak bilemeyiz. Ancak bir fiyat artışının kaçınılmaz olduğu çok açık. O vakit kritik soru şu: Artırım kime gelecek ve sonuçları ne olacak? Tekrar altını çizmek gerekirse tüketicinin de üreticinin de bunu karşılamaya tahammülü yok.

O vakit bu mevzudan başka olarak bir ilkeyi ortaya koymamız gerekiyor. Ünite fiyatlar üzerinden probleme baktığımızda ticarethane ve endüstrici tarifesinin, tüketici tarifesinin çok üzerinde olduğu gözleniyor.

Doğrusu bu mu? Birinci planda baktığınızda yanlışsız gelebilir. Fakat ortada bir yaklaşım kusuru olduğunu düşünüyorum. Zira bir tarafta direkt tüketimden, öteki tarafta paha yaratmak için yapılan üretimde bir girdiden kelam ediyoruz.

Bu durumda endüstrinin daha ucuz tarifeden elektrik kullanması ve yaratacağı refah, istihdam üzere çıktılarla tüketiciyi maddi olarak güçlendirmesi gerekmez mi? Ben bu türlü olduğunu düşünüyorum lakin bahsin uzmanlarına da durumu sormak gerekiyor.

Bu hususla ilgili tablolar hazırlayarak, kıymetli bir çalışmaya imza atan encazip.com kurucusu Çağada Kırım’a kulak verdim. Yaptığı araştırmalar tezimin haklılığını ortaya koyuyordu.

Bulgulara nazaran Avrupa’da gerçek dal, hanelere oranla yüzde 57 daha ucuz güç kullanıyor. Bizde ise tablo tam aksisi. İşyerleri, hanelere nazaran yüzde 22 daha çok kıymetli alım yapar halde.

Muhakkak bir yere kadar artışların da tüketici ve ticarethanede istikrarlı gittiği gözleniyor. Ta ki Cumhurbaşkanlığı seçimlerine kadar. O süreçte gereksinim olan artırımlar, sanayi ve ticarethanelere yansıtılmaya başlanınca makas açılıyor.

Bir öbür grafikle sağlamasını yaptığınızda da gayri safi yurt içi hasılanın endüstrideki elektrik fiyatlarının artmasına paralel düştüğü, enflasyonun da azdığı gözleniyor. Tüm grafiği hakikat okuduğunuzda ortadaki bir aylık düşüşün, enflasyonda da aykırıya gerçek ivmelenmeyi hareketlendirdiği gözleniyor.

Ayrıyeten bu seçimlerde sonra artırım sıklığının da değiştiği göze çarpıyor. Evvelce 4 çeyrek bazında yapılan artışların, orta artırımlarla çok daha yüksek artışları beraberinde getirdiğine şahit oluyorsunuz.

2019’dan sonra bu uygulamadan vazgeçilmiş. Ancak uygulamanın aynısının bugün de devrede olması ve enflasyonun da yükselmesi değişik bir bulgu. Dilek edenler Çağada Kırım’dan tüm ayrıntıları öğrenebilir.

Ancak benim dinlediğim bu resmi datalardan yola çıkılarak hazırlanan sunum iki noktayı katılaştırıyor. Zenginleşen bir iktisat için tüketicinin daha çok ödemesi değil, ticarethane ve endüstrinin ünite fiyat olarak onun altında elektrik kullanması gerekiyor.

Aksi takdirde enflasyondan gelir kaybına kadar bir dizi sorunu zincirleme yaşıyorsunuz. Ayrıyeten fiyatların içindeki vergileri de ayrıyeten hatırlatırım. Artık tüm bu gerçekler önümüzdeyken, marketlerde fırsatçılık arayan iktisat idaresinin güç siyasetini gözden geçirmesi gereği açıkça gözüküyor.

Lakin alım gücünü büsbütün kaybeden tüketici ve şimdi fiyatlarına maliyetlerinin yüzde 25 oranındaki enflasyon farkını yaratamamış gerçek kesim varken, tedarikçilerin de artırım muhtaçlıkları yüzde 40’lara dayanmışken açmaz şu:

Bu artırım yapılabilecek mi? Yapılırsa kime uygulanacak, yapılmazsa arz sorunu nasıl aşılacak? Anlayacağınız kasım ayı elektrikte çok bilinmezli bir denklemle önümüze gelmeye hazırlanıyor.

Gazete Duvar