Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, trenlere binerken ve inerken yardım aldıkları, yardımcı çalışanla fizikî temas kurdukları ve ortak kullanılan yüzeylere çok fazla temas ettikleri gerekçesiyle engelli yolcuların kentler arası trenlerle seyahat etmesini yasakladı. Sıhhat Bakanlığı’nın ve Bilim Kurulu’nun tavsiyeleri doğrultusunda alındığı belirtilen kararla, engellilerin bulaş riskinden korunacağı sav ediliyor. Fakat hukukçular ve sivil topluluk örgütleri engellilerin seyahat hakkını keyfi bir biçimde kısıtlayan bu tatbikin hem anayasaya hem de Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası mukavelelere uymaz olduğunu belirtiyor.

Açıklamaya nazaran seyahat yasağı kentler arası trenlerle sonlu tutuluyor ve Marmaray, Başkentray üzere kent içi trenlerin kullanılmasında bir kısıtlama bulunmuyor. Bilirkişiler, kararın sadece kentler arası trenleri kapsamasının kendi içinde tutarsız olduğuna dikkat çekiyor ve bu durumun “Eğer bir bulaş riski varsa, bu risk kent içi trenlerde, kentler arası otobüslerde ya da uçaklarda yok mu?” sorusunu gündeme getirdiğini tabir ediyor.

SESLİ BETİMLEME YAPILMADI

Bakanlığın 8 Temmuz tarihinde Twitter hesabından paylaştığı seyahat yasağı kararı, üzerine yazı yazılmış bir görselle duyuruldu. Ana muhatabı engelliler olan paylaşımda sesli betimleme yapılmadı ve işaret lisanı ile anlatıma da başvurulmadı. Kararda pratiğin ne devir başlayacağı ve biteceğine dair bir ibare de taraf almadı.

Karar, toplumsal medyaya da yansıdı. Eğitimde Görme Engelliler Derneği (EGED) ve Manisiz Erişim Derneği tarafından Twitter’da başlatılan #SeyahatHerkeseHaktır  kampanyasına destek verenler, kararın iptal edilmesi için Bakanlığa davet yaptı.

EGED: AÇIK VE AĞIR BİR AYRIMCILIK

Eğitimde Görme Engelliler Derneği Hukuk Encümeni, tatbikin açık ve ağır bir ayrımcılık oluşum ettiğini söz ediyor:

“HES kodu almalarına karşın engellilerin trenle yolculuk yapma hakları sonlandırılıyor. Gaye engellileri bulaş riskinden korumaksa yardımcı işçi tarafına engellilerin hareketini kolaylaştırıcı çeşitli araç gereçlerle, mesela saat yanı tanımı üzere sesli yönlendirmelerle pekâlâ tedbir alınabilir.”
“Engellileri topluluk hayatından dışlama meali taşıyan ve en temel hürriyetlerinden biri olan seyahat hürriyetine kısıtlama getiren bu tatbikten derhal vazgeçilmelidir. Esas olan engellileri, temel hak ve hürriyetlerden mahrum bırakacak tahliller bölgesine makul ahenkleştirme tedbirleriyle  topluluk hayatına mümkün olduğunca daha fazla dahil etmektir. Kaldı ki temel hak ve hürriyetlerin fakat anayasada belirtilen istisnai hallerde ve kanunla sınırlanabileceği hususları göz gerisi edilerek yapılan bu açıklama anayasanın bağlayıcılığı esasına da karşıt olmuştur.”

EGED Hukuk Komitesi, anayasanın ‘Yerleşme ve Seyehat Hürriyeti’ başlıklı 23. Hususunu hatırlatıyor: “Seyahat hürriyeti, sadece hata soruşturma ve kovuşturması sebebiyle ve cürüm işlenmesini önlemek maksatlarıyla ve kanunla sınırlanabilir.”

Yarkurula nazaran pratik hukuken de tutarlı değil: “Bir an için engelli bireylerin ve engelli sivil topluluk örgütlerinin görüşünü almadan salgından müdafaa mantığıyla yaklaşılmasını yanlışsız kabul ettiğimizi düşünelim. Bu türlü bir durumda bile engelli bireylerin uçakla yahut otobüsle seyahat etmeye devam etmesi üzere çelişkiler görüyoruz. Bakanlık tatbikinin hukuken tutarlı olmadığı ortaya çıkıyor.”

‘KİMİN, NEREYE, NE KADAR TEMAS ETTİĞİ TESPİT EDİLEMEZ’

Eşit Haklar İçin İzleme Derneği’nden Nejat Taştan kelam konusu karar için “Umarım Sıhhat Bakanlığı’nın tavsiyesi ile alınmamıştır, şayet o denli ise durum daha vahim” diyor. Taştan, pandemide şimdiye kadar hiçbir kesim için yüzey teması yahut yardımcı bulundurmak üzere sebepler üzerinden tedbir alınmadığına dikkat çekiyor ve bu türlü bir tedbirin kabul edilemez olduğunu söylüyor.

Taştan kararın engelliler için direkt ayrımcılık olduğunu belirtiyor ve hem anayasanın hem de memleketler arası mukavelelerin ayrımcılığı yasakladığını vurguluyor. Engellilerin yüzeylere daha fazla temas ettiği ve bunun bir bulaş riski ortaya çıkardığı argümanını ise şöyle yorumluyor: “Kimin nereye, ne kadar temas ettiği tespit edilebilecek bir şey değildir. En fazla tutamakları daha çok kullanıyorsunuzdur. Fakat yaşlı kişiler, gebe bayanlar, bebek arabası taşıyanlar da bunları daha fazla kullanıyor ve onlar da işçilerden yardım alıyor. Yani temas problemi, bu tatbike münasebet bulmak için kullanmış.”

Bakanlığın açıklamasında mekan verilen yardımcı gereksinimi sıkıntısının çok yalın bir halde çözülebileceğini savunan Taştan, kelamlarını şöyle sürdürüyor:

“Mesela her trene bir tane hami elbise giymiş bir yardımcı işçi koyduğunuzda bu sıkıntıyı çözersiniz. Lakin bunu alanına getirmek konumuna seyahat özgürlüğünü tümden kısıtlamak üzere bir sisteme başvuruluyor. Bu pratik, yasakçı ve insan haklarına hürmet göstermeyen bir zihniyetin eseridir.”

‘DEVLET ENGELLİLERİN BAĞIMSIZ YAŞAYABİLMESİNİ SAĞLAYAMIYOR’

İstanbul Barosu Engelli Hakları Merkezi’nden Avukat Ömür Aykut Demirdöğen ise kararın münasebeti ve açıklanma hali sebebiyle de tartışmalı olduğunu belirtiyor.

“Karar, maddi eşitlik kavramı altında ayrımcılık içermektedir. Bununla bir arada seyahat özgürlüğü, eşitlik ve erişilebilirlik üzere birçok hak ihlalini de içinde barındırmaktadır. Hakikaten Birleşmiş Milletler Engelli Şahısların Hakları Sözleşmesi’nin 19’uncu unsuru, ‘Bağımsız Yaşayabilme ve Topluluğa Dâhil Olma’ başlığını taşımaktadır. Demek ki devlet engelli bireylerin bağımsız bir biçimde yaşayabilmesini sağlayamıyor. Kaldı ki kent içi ulaşım her birey açısından daha çok temas ve hareketlilik barındırıyor. Temennimiz Bakanlığın bu karardan bir an önce dönmesidir.”

Gazete Duvar