DUVAR – Kafkaslar’da otuz yıldır devam eden Dağlık Karabağ krizi, geçtiğimiz aylarda tekrar alevlendi. Aslında Ermenistan ve Azerbaycan 1992-1994 savaşı sonrasında bir ateşkese varmış olsa da aslında resmen savaş halindeydi. Gerçekten orta ara çatışmaların şiddetlendiği de oluyordu. Ancak bu yıl, Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ bölgesine gerçek ilerleyişi, geçtiğimiz yıllarla karşılaştırılamayacak kadar büyük bir çatışma sürecine sahne oldu.
Vaktinde Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin özerk bir bölgesi olan Dağlık Karabağ, Sovyetler Birliği’nin çöküşüyle birlikte bağımsızlık talep etti. Nüfusunun çoğunluğu Ermenilerden oluşsa da her iki ülke ortasındaki savaş, Azerbaycan’ın Karabağ dışındaki bölgelerde de önemli bir toprak kaybıyla sonuçlandı. Ve savaş, ateşkese bağlanmış görünse de her iki Kafkas halkı içinde de hasımlık varlığını sürdürüyordu.
Gün geçtikçe içinden çıkılması daha da zorlaşan bir savaşa gidilirken, cephenin her iki yakasında milliyetçi sesler ağırlaştı. Bu da ister istemez iki halk ortasında bir barış sürecinin mümkün olup olmadığını sorgulatıyor. Savaşın siyasi ya da askeri boyutundan çok, barışın toplumsal boyutunu konuşmak üzere hem Azerbaycanlı hem de Ermeni akademisyenlere sorularımızı yönelttik. Orta Avrupa Üniversitesi’nde milliyetçilik üzerine çalışmalar yapan akademisyen Mirkamran Hüseyinli ve Beyrut Amerikan Üniversitesi’nden sanat ve aktüel toplumsal hareketler üzerine çalışan Dr. Angela Harutyunyan yanıtladı.
Akademisyenlere yönelttiğimiz sorular, daha iyi bir karşılaştırma yapabilmek ve her iki toplumun yapısını anlayabilmek ismine birbiriyle benzerlikler gösteriyor. Ancak aldığımız karşılıklar her vakit benzerlik göstermiyor. Evvel “CaucausTalks” platformunun da kurucularından ve bir ‘barış inşacısı’ olan Azeri akademisyen Hüseyinli ile gerçekleştirdiğimiz söyleşiye göz atalım. İkinci kısımda ise Harutyunyan’ın cevaplarını bulacaksınız.
Mirkamran HüseyinliHÜSEYİNLİ: KUTSALLAŞMIŞ ANLATI, HER İKİ TOPLUMDA DA YAYGIN
Kelama geçmişle başlayalım. Tüm siyasi nedenlerin yanı sıra, Karabağ çatışması Azeri toplumu için ne manaya geliyor? Azerbaycan halkı otuz yıllık çatışmayı nasıl kıymetlendiriyor?
Yalnızca sosyolojik bakış açısını hesaba katarak incelendiğinde Dağlık Karabağ sorunu, Azerbaycanlılar için son otuz yıldır iltihaplı bir yara oldu. Karabağ’ın kutsallaştırılmış anlatısı, aslında hem Ermeni hem de Azerbaycan toplumlarında yaygındır: Sovyet devrinde varolmayan ve bağımsızlık devrinde inşa edilen bir anlatıdan bahsediyoruz. Küçük bir örnek: Her iki ülkede okutulan tarih ders kitaplarına bakıldığında, Karabağ’ın tarihi ve kültürel zenginliklerine ülkelerin öteki bölgelerine nazaran ne kadar fazla yer ayrıldığını görebiliriz. Bu, her iki ulusal anlatıda, ulusal miti ve ulusal hafızayı güçlendirmek ismine Karabağ’ın rolünün nasıl vurgulandığını gözler önüne seriyor. Bugün Ermeniler geç antik devir Ermeni krallığını, Karabağ’daki Ortaçağ kiliselerini ve bugüne kadar ayakta kalmış manastırlarını anlatırken; Azerbaycanlılar Karabağ’daki Ortaçağ Hanlıklarını, bölgede karar sürmüş ve yaşamış müelliflerini, şairlerini ve bestecilerini vurgulayarak, Karabağ’daki tarihi ve kültürel miraslarının altını çizmekte.
Bununla birlikte, iki ulusal anlatı ortasındaki can alıcı fark, birinin 1992-1994 ortasındaki Karabağ savaşından galip çıkması; başkasının ise yenilgi ile birlikte 500 bin ‘Ülke İçinde Yerinden Olmuş Birey’e (ÜİYOK) ve mülteciye konut sahipliği yapmanın zorluklarıyla karşı karşıya kalması. Bahsettiğim bu iki husus, daha sonra Azerbaycan toplumu için ulusal bir travma olarak birikti ve en iyi ihtimalle pasif bir kızgınlık olarak sürdü. Lakin hiçbir vakit insanların zihnindeki manasını kaybetmedi.
İkinci sorunuza cevap vermek gerekirse beşerler, 30 yıllık Karabağ meselesini, bölgenin kutsal “Anavatan” Azerbaycan’a dönüşü için çok gecikmiş bir çatışma olarak görüyorlar. Doğrusunu söylemek gerekirse Azerbaycan toplumu, diplomatik diyaloğa hiçbir vakit inanmadı ve birçok vakit böylesi teşebbüsleri beyhude buldu. Zira kısmen barış görüşmelerinin umut verici sonuçlara ulaşmamasının tesiriyle ve tıpkı vakitte da Azerbaycan hükümetinin toplumu net bir formda bilgilendirmemesi nedeniyle bu bu türlü oldu. Tarihi ve kültürel hafıza, toprakların kaybı ve topraklarından edilenlerin, mültecilerin kamplarda deneyim ettiği insani felaketler üzere tüm nedenlerin yanı sıra, ayrışmadan kaynaklanan barış görüşmelerine duyulan güvensizlik ve tıpkı vakitte makûs niyetli devlet propagandası, insanların Dağlık Karabağ üzerinde devam eden 30 yıllık Ermenistan-Azerbaycan çatışmasındaki bakış açılarını belirledi.
‘KARABAĞ SORUNU OTORİTERLİĞE DOKUNULMAZLIK SAĞLADI’
Son çatışmaları hesaba kattığımızda, Azerbaycan toplumunun yansısı ne oldu? Hükümet yurttaşlar üzerinde milliyetçi hisleri yükseltmeyi başarabildi mi?
Bu yıl Ermenistan ve Azerbaycan ortasında iki büyük çatışma yaşandı: Temmuz ayındaki çatışmalar, milletlerarası manada tanınan Ermenistan ve Azerbaycan sonu ortasında yaşandı. Bugüne kadar süregelen son savaş da Dağlık Karabağ’daki temas çizgisinde başladı. Daha evvel belirttiğim üzere, sıradan insanların reaksiyonu her vakit müdahaleci, doğuşçu olmuştur; kısmen askeri tahlile her vakit kapıyı açık bırakan devlet propagandası yüzünden bu türlü olmuştur, ama bu tıpkı vakitte 90’lardaki savaşın sonucunda onlarca yıldır yerinden edilme ve mülteci kamplarında kalmanın yarattığı dargınlıktan da kaynaklanıyor.
Sorunuzu kısa bir formda yanıtlamak gerekirse, hükümet ve toplum birbirini tamamlıyor üzere görünürken, yönetici seçkin, bunun şuurunda davranarak halkına uzlaşmacı bir tahlil (ülkenin toprak bütünlüğünü ihlal edebilecek bir uzlaşma) sunmakta tereddüt ediyordu. Ne de olsa bu türlü bir ihtimalde halk, olumlu bir reaksiyon vermeyeceği üzere, halihazırdaki rejimi koltuğundan da indirebilirdi. Bu nedenle hükümet, kendisi için en inançlı seçeneğe uygun davranmaya ve hatta kamuoyunu bu tarafta beslemeye karar verdi. Ülkede demokratik kurumların işleyişini bozacak biçimde artan otoriter eğilimler bulunmasına karşın, Karabağ sorunu otoriterliğe karşı makul bir dokunulmazlık sağlamayı başardı. Bu sebeple hükümeti, -özellikle de ÜİYOK’ler ve mülteci çevrelerinden- barış görüşmelerinde ikinci bir taviz vermekten alıkoyan toplumsal baskı uygulandı.
Çatışmanın başka tarafını incelediğinizde, devlet tarafından yükseltilen ya da tabandan gelen emsal hallerde şovenist ya da milliyetçi reaksiyonlar gözlemliyor musunuz? Şayet cevabınız ‘evet’ ise, bu benzerliğe neden her iki toplumda da rastlanıyor?
İki toplum ortasındaki birtakım benzerliklerin ve farklılıkların altını çizsek de, Karabağ konusunda eşit derecede hassas olan iki topluluk olduğu gerçeğiyle de karşılaşıyoruz. Bununla birlikte, Ermenistan açısından belirleyici fark, kati bir Ermenistan zaferi ile imzalanan 1994 Bişkek Ateşkes Antlaşması ve bahsettiğimiz tarafın ‘ulusal görevini’ yerine getirmiş olmasıdır. Bu nedenle, fiili olarak Karabağ’ın Ermenistan anakarasıyla birleşmesi üzere 1992-1994 Karabağ savaşında ulaştıkları bir hedefleri olduğu için, Ermeni siyasi kurumlarında ve Ermeni toplumunda müdahaleci-savaşçı talepler daha az görülmektedir. Bu sırada Azerbaycan toplumu ‘anavatan’ denen yerin sonlarını koruyamayarak bu ‘ulusal görevde’ başarısız olmuştur. Ek olarak, iki anlatı da -mağlup ve galip anlatı- her iki toplumun hükümetleri tarafından milliyetçi hisleri desteklemekte kullanıldı. İki toplum ortasında otuz yıldır var olan atmosfer farkını ben bu türlü görüyorum.
‘İKİ TOPLUM DA ULUSAL ANLATIYI YİNELEME EĞİLİMİNDE’
Bu çatışma her iki taraftaki genç askerler ve sivillerin hayatlarına mal oldu. 90’lı yıllarda galip gelen kim olursa olsun, bu çatışmanın katiyen bir tahlile muhtaçlığı var ve tahlil kesinlikle barış ile sağlanmalı. Sorum şu: Siyasi arenada hayli siyasallaşmış bir terim olan ‘Barış’ sözü Azerbaycan toplumu için ne manaya geliyor?
Bence rastgele bir Ermeni ya da Azerbaycanlı ebeveyn için ‘barış’ sözünün temel manası, başlarının üzerindeki sağlam bir çatı altında çocuklarının büyüyüşüne tanıklık edebildikleri, kazasız belasız bir hayattan ibaret. Maalesef iş Karabağ meselesine geldiğinde, her iki toplum da kalıpların dışında bir niyet benimseyemedi. Hasebiyle, her vakit ulusal anlatıyı yineleme eğiliminde kaldılar. Bu nedenle ulusal müfredattan daha kapsayıcı olacak yeni eğitim metotları bulmak zorundayız. Şayet biz, aktivistler, entelektüeller, siyasetçiler ve tümüyle toplum olarak, katı ulus-devlet paradigmasından ve kısıtlamalarından arınmış bir zihniyetle yeni kuşakları biçimlendirmeye istekli olabilseydik, sürdürülebilir ve gerçek bir barışa ulaşabilirdik.
Bir barış eylemcisi olarak, hükümetlerin mevcut meseleye yalnız başına tahlil bulabileceğini düşünüyor musunuz? Yoksa sizin için barış, tabandan, toplumsallaştırılarak ulaşılması gereken bir şey mi?
Ben, her barışa yalnızca tabandan, beşerden beşere temasla ve irtibatla ulaşılabilineceğine inanıyorum. Şayet hükümetler hazır ancak toplumlar hazır değilse, kalıcı bir barışa varılması pek mümkün değildir. Ancak halkı barışa nasıl hazırlamalı? Gerçekleştirilmesi gereken barışın onlarca inşa önlemi var. Farz-i misal, her iki toplumda da okul müfredatı keskin ulusal müfredatın dışına çıkmayı sağlayacak formda değiştirilmelidir; devlet düzeyinde birbirlerine karşı şeytanileştirilmiş ve demoralize edilmiş anlayışların bir kenara bırakılması, toplumlar ortasındaki erken teması kolaylaştıracaktır. Hudutlar açılmalı ki günlük irtibat tekrar canlansın. Barış inşası üzerine seminerler düzenlenmeli ki her iki küme da birbirlerinin şikayetlerini, kaygılarını, başka yansılarını dinleyebilsin. Tüm bu önlemlerin alındığı bir devrin akabinde hükümetler için kalıcı bir barışı sağlamak için yalnızca bir kalem darbesi kâfi olacaktır.
O halde sorunun son tahlilini nasıl gördüğünüzü ayrıntılandırabilir misiniz?
Her iki taraf için de en iyi tahlilin tekil bir kaybeden değil ama bir çift kazananın olduğu kalıcı bir tahlil olduğunu düşünüyorum. Ulus devlet hudutlarına daha az ilgili liberal biri olarak ben, toprak bütünlüğü sonları dahilinde olsun ya da olmasın, kendi yazgısını tayin için duyulan hiçbir dileğe karşı çıkmıyorum. Lakin otuz yıl evvel ya da bugün, yüzbinlerce insanın meskenlerinden çıkarılmasına mal olacaksa, hiçbir siyasi kararın yasal olmadığının da farkındayım. Bahsettiğim ikinci seçenek üstün gelirse, bu adil bir barış olmayacaktır. Bu nedenle, Ermenistan-Azerbaycan çatışmasına barışçıl tahlil için her iki toplumun da razı geldiği bir uzlaşının alternatiflerini açık tutmanın bir yolunu bulmalıyız. Tabandan gelen bir barış süreci varsa şayet, rastgele bir tahlil muvaffakiyete ulaşabilir. Tüm sıkıntı vakitlere karşın, hâlâ bir fark yaratabileceğimize inanıyorum. Her şey ellerimizde…
Angela HarutyunyanHARUTYUNYAN: ETNİK ÇATIŞMALAR SOVYET PERİYODUNDA ÖRTÜLÜ KALDI
Öykünün başlangıç noktasıyla kelama girelim. Tüm siyasi nedenler bir tarafa, Dağlık Karabağ krizi Ermeni halkı için toplumsal olarak ne tabir ediyor? Beşerler neredeyse otuz yılı bulan çatışma sürecini nasıl görüyor?
Çatışmaya dair toplumsal bakış açıları, mevcut durumun çok daha ötesinde başlıyor. Bunu 1980’lerin sonuna yanlışsız [SSCB’de yaşanan] Perestroyka ve Glasnost siyasetleri çerçevesi içerisine oturtmak isterim. Ne de olsa bu devirde toplumun tümü bir değişim içerisinden geçiyordu. Sosyalizmi dönüştürme muhtemelliğine olan inanç, batının sahip olduğu liberal bir demokrasiye hakikat kayıyordu. Sovyetler Birliği’nin de çelişkilerine yönelik tek cevap bu üzere duruyordu. O vakit toplum dışarıya açılıyordu. Gorbaçov’un Perestroyka ve Glasnost ile verdiği kelamlardan yola çıkarak Karabağ’daki Ermenilerin haklarını ileri düzeye taşıyacak bir ihtimal var üzereydi. Dağılmakta olan imparatorluğun ta kendisi tarafından verilen kendi bahtını tayin etme hakkı.
İşte krizin kökleri buraya dayanıyor. Bir tarafta demokrasi için verilmiş liberal kelamlar var; başka tarafta ise Sovyetler Birliği’nde örtülü kalmış etnik, ulusal çelişki çatışmalarının ön plana çıkması var. ‘Karabağ’ ya da Ermenice olarak ‘Artsakh’ hareketi, felaketle sonuçlanan Sovyetler Birliği’nin yıkılışına denk düşüyordu. Birebir vakitte takibinde gerçekleşen ve buradaki toplum için yıkıcı bir zelzele tesiri yaratan olayların birbirine bağlı olduğunu düşünüyorum: Yeni ve bilinmeyen bir dünyanın başlangıcı, toplumsal, siyasi hatta çevresel olarak tamamiyle bir çöküş ve sonra harcanan, uzun süren yıkılış. Son 30 yıl içerisinde çöküş ve kriz tıpkı vakitte yeni bir demokratik devlet inşası umutlarıyla içiçe geçmişti. Zannediyorum ki bir noktada bu süreç Ermenistan’da 90’lı yıllardaki otoriter bir siyasi rejimin kurumlarıyla birlikte engellenmişti. 1998’i burada tarih olarak gösterebiliriz.
Ermeni halkı 2008’de demokratik bir ulusal ihtilal yaşadığında, toplum için Sovyetler sonrası demokratikleşmenin yanlış yolundan çıkma ve oligarşik rejimdense halka hizmet eden toplumsal ve siyasi kurumların inşası için umuttu. Bugünkü Artsakh çatışması, 2008 ihtilalinin demokratik toplumsal inşa sürecinin barışçıl yoluna da müdahale ediyor.
Tam da burada bugünün gündemine değinebiliriz. Karabağ’daki aktüel krizin bu yıl tekrar alevlenmesinden sonra Ermeni toplumundaki yansımalar nasıl oldu? Hükümet ve askeri mercilerin ne dediği bir tarafa, ulusal hisleri güçlendirme teşebbüsleri toplumda nasıl bir yankı uyandırdı? Şovenist bir damar barizleşti mi?
Alışılmış ki, savaş üzere böylesi anlarda militarizm ve milliyetçilik kaçınılmaz, farklı kümeler savaşın yoluna sırtını yaslıyor. Fakat şunu da söyleyebilirim, hükümet savaşın başından beri milliyetçiliği ve etnik merkezci, şovenist bir ideolojiyi pompalamamaya uğraş ediyor. Ki bu halkı militarize etmek ve hükümetin savaştaki hareketlerini örtmekle sonuçlanabilirdi. Tersine ülkede karizmatik bir figür olan Başbakan Nikol Paşinyan, sürecin başından beri çizgisini Artsakh’daki Ermenilerin kendi bahtını tayin hakkı üzerinden çizdi. Azerbaycan’ın eline geçen bölgelerde azınlıkların bir etnik paklığa maruz kalma ihtimalinden kaçındı ve uğraş etti.
Bugünkü şartlarda otoriter bir idareye sahip, petrol zengini ve kendi azınlıklarıyla muahedede hayli makûs bir sicile sahip Azeri idaresi ile tüm imkansızlığa rağmen etnik azınlıkların kendi yazgısını tayın hakkı için siyasi bir tahlili öne sürdü. Münasebetiyle bu, kendi güvenlik ve hayatta kalma sorunları. Etnik, şovenist bir ideolojidense milliyetçilik burada insanların kendi mukadderatını tayin konusunda eklemlenmiş durumda olağan. Hükümet açısından söyleyebileceklerim bunlar. Olağan farklı kümeler, çeşitli siyasi partiler milliyetçi görüşleri teşvik ediyor. Ancak bu resmi çizgiyi yansıtmıyor.
‘ERMENİLER İÇİN KARABAĞ TOPRAK DEĞİL, HAYATTA KALMA MESELESİ’
Karşı taraftan biraz daha kelam etmek gerekirse, Azerbaycan’da çatışmaya yönelik yansıları siz de takip ediyorsunuzdur. Burada her iki toplumda gibisi yansılar olduğunu düşünüyor musunuz? Gerek toplumsal gerekse siyasi manada ‘pozitif’ ya da ‘negatif’ olarak değerlendirebileceğiniz rastgele benzerlikler sizce var mı?
Şayet toplumsal düzeyden konuşuyorsak Azerbaycan halkı ismine argümanlarda bulunamam. Orada bulunmadım. Lakin şunu biliyorum ki Azerbaycan’da toplumsal medya alanında bir grup kısıtlamalar var. Ancak burada, Ermenistan’da sivil toplum kuruluşlarında çalışan ve Azerbaycan’daki gibisi kuruluşlarla yirmi yılı aşkın müddettir diyalog halinde olan dostlarım, çalışma arkadaşlarım için ıstırap verici olan bir şeyden bahsedebilirim: Azerbaycan’daki mevkidaşları jeopolitik yine yapılandırma ve güce başvurma sürecini görmüyorlar. Artık bu Ermenistan ve Azerbaycan ortasındaki bir çatışmadan çok daha fazlası, işin içerisinde Türkiye var, Artsakh üzerinde uçurulan İsrail drone’ları var… Daha evvel yargılanmış, mahpusa atılmış sivil toplum kuruluşları bir anda rejimden yana saf tutmaya başladı. Bu nitekim hayal kırıklığı yaratıyor.
Bir örnek vermek gerekirse, Noam Chomsky, Tarık Ali, Gayatri Spivak üzere kimi akademisyenler tarafından yazılan ve imza atılan bir mektuba Azerbaycan’daki solcu bir aktivist olan Leyla Caferova’nın cevabı vardı, Azerbaycan’ın Artsakh’daki saldırısına karşı yazılan mektubu eleştiriyordu. Her iki tarafı da görmek gerektiğini sav ediyordu, 90’larda konutlarından, memleketlerinden olan Azeri yurttaşlardan bahsediyordu -ki bu hakikat, 7 bölge ‘güvenlik alanı’ denerek Ermenistan tarafından işgal edilmiş durumda, müzakere süreci için bir nevi ‘pazarlık aracı’ olarak tutuluyordu. Fakat daima vurguladı şey, Karabağ’ın beşerler için mesken olmasından öte bir ‘toprak meselesi’ olması. Artsakh’da yaşayan Ermeniler için bu bir toprak problemi değil, orası onların konutu, varolma ve hayatta kalma sorunu.
Tekrar altını çizeyim, kardeş Azeri toplumunun reaksiyonlarını ayrıntılıca bilmiyorum. Lakin bir çok solcu aktivist ve toplumsal aktörler açısından epey şaşırtan halde Aliyev’le bir dayanışma konsolidasyonu olduğu görülüyor. Bizim açımızdan yani daha yeni demokratik ihtilal yaşamış bir toplum açısından Aliyev, bu çatışma sürecinde kendi toplumunu rehin tutan otoriter bir diktatör.
‘HERHANGİ BİR ASKERİ TAHLİL, SÜREKSİZ KALMAYA MAHKUMDUR’
Bu çatışmanın, ya da savaşın neden olduğu bedeller düşünüldüğünde her iki tarafta da ölen askerler ve siviller görüyoruz. Bazıları 2000-2001 doğumlu… Hal bu türlü olunca, insani bir bakış açısıyla tek gerçeğin barış olduğunu da söyleyebiliriz tahminen, her ne şartla olursa olsun. Ancak ‘barış’ sözü Ermeni toplumu için ne söz ediyor? Ne de olsa tarih birden fazla ‘barış’ örneğine sahip. Gerçek manasıyla ‘barış’ Ermeni halkı için ne söz ediyor?
Sahiden de 1999 ve 2001 ortasında doğan kuşağın, bu çatışmanın askerileşmesindeki insan yükünü çekiyor olması çok bahtsız bir durum. Ki -benim savıma göre- tıpkı kuşağın Ermenistan’daki 2018 ihtilalinde motor güç olması epeyce dikkat alımlı.
Evet, çatışmada katiyetle askeri bir tahlil mümkün değil. Rastgele bir askeri tahlil, yalnızca süreksiz bir tahlil olarak kalmaya mahkumdur. 1993’deki ateşkesten beri gördüğümüz de buydu. Örnek olan ise başbakan vazifeye gelir gelmez, Nikol Paşinyan ve eşi Anna Hagopyan, Ermeni ve Azeri idarelerinin kendi toplumlarını barışa hazırlamasını dileyen kimi açıklamalar yaptı. Toplumları barışa hazırlamak da demektir ki yavaş bir kültürel dönüşüm, kültürel yine eğitim sürecidir. Olağan bu sürecin araçları tartışılabilir. Savaşın ta kendisiyle birlikte bu süreç durduruldu. Ulaşılabilecek rastgele bir kültürel tahlil için büyük bir gerilemeden bahsediyoruz. Zira toplumlara dayatılan rastgele bir askeri, hatta siyasi tahlil bile yalnızca süreksiz olacaktır.
‘Gerçek barış’ın çok farklı anlayışları vardır. Benim için, şahsî olarak, tahminen çok romantik ve idealist olacak lakin, spesifik özerklikler içeren Kafkaslar’da kurulacak cumhuriyetler konfederasyonudur ki bunun tarihî tecrübeleri var. Böylesi bir idare, Türkiye, Rusya ya da başkalarından gelecek her türlü emperyal çıkara da bir set oluşturacaktır. Benim barışçıl varoluşa dair teklifim bu konfederal cumhuriyet sistemi, hatta biraz daha hayal etmek istersem bu sistemin sosyalist olması gerektiğini de ekleyebilirim.
‘ÇÖZÜM, İNSANLARIN İRADESİNE KARŞIN ULAŞILAMAZ’
Bugünkü hükümetlerin kalcı bir tahlil noktasına ulaşabileceğini düşünüyor musunuz? Üstte biraz bahsettiniz, fakat barışın toplumsal olarak gerçekleştirilmesi konusunu biraz daha açabilir misiniz? Sizce barışın toplumsallaşması nasıl ulaşılacak bir nokta?
Üç tane çatışma zamansallığıyla karşı karşıya olduğumuzu düşünüyorum. Birincisi, acil durum yani askeri çatışmanın tırmanışı. Bu bir seferberlik ve aciliyet durumu, her şey çok süratli bir halde yaşanıyor. Beşerler hayatını yitiriyor, uçaklar uçuyor… Askeri uzmanlar ve yetkililerce oynanan bir oyun adeta. Bu, balistik silahların daha evvel eşi gibisi görülmemiş bir formda uygulandığı bir savaş, bir nevi deney alanı. Büsbütün çılgınca.
Bir de siyasi süreçlerin zamansallığı ile karşı karşıyayız. Açıklamalar, müzakereler, diplomasi -hem bölgesel hem de milletlerarası olarak Minsk Kümesi ya da gibisi süreçler… Ancak tıpkı vakitte -az evvel değindiğim gibi- hayli yavaş ilerleyen mümkün bir toplumsal kültürel dönüşüm süreciyle karşı karşıyayız. Ulaşılacak rastgele bir siyasi tahlil için en azından Ermeni tarafı açısından şunu söyleyebilirim: Mevcut hükümetin önereceği rastgele bir siyasi tahlil, insanların iradesine karşı olmayacaktır. Ermeni halkına hükümetin rastgele bir siyasi tahlili dayatmasının hiçbir yolu yok. O denli bir an olursa ‘devrimci’ hükümet onları vazifeye getiren tıpkı beşerler tarafından yeniden tıpkı ‘devrimci’ usullerle yerinden edilir.
Halk iradesi derken söylemek istediğim -en azından bu taraf açısından- Artsakh’daki Ermenilerin barışçıl varlıkları. Yalnızca kendi mukadderatını tayin etmek değil insanların varolma hakkından bahsediyoruz. Şayet bu hakları, özerklikleri ve bağımsızlıkları memleketler arası manada garanti altına alınırsa Ermenistan işgal altında tuttuğu 5+2 bölgeden çekilecektir. Resmi açıdan konuşmuyorum, genel toplumsal atmosferden bahsediyorum. Rastgele siyasi tahlilin her iki tarafı da etkileyen 1994 devrinde yaşanan şiddetli çatışma sürecini göz önüne alması gerekiyor. Kendi topraklarını terk etmek zorunda kalan Azeri mültecileri, Sumqayıt ve Bakü’yü terk etmek zorunda kalan Ermenilerle ilgili bir tahlil yoluna varmak gerekiyor. Lakin birebir vakitte Artsakh’daki Ermenilerin mevcut durumunu ve kendi yazgılarını tayin hakları var, tıpkı yaşadıkları yerleri terk etmek zorunda kalan Azeri göçmenlerin geri dönme hakkı olduğu üzere.
Savaş aykırısı Azeri ve Ermeni gençlerden ortak metin: Bu savaşın kazananı yokGÜNDEMGazete Duvar
