Salih Gergerlioğlu

Ertuğrul Günay, İrtibat Yayınları tarafından yayımlanan yeni kitabı “Bir ‘Hürriyet’ Hikayesi”nde, çok partili periyotta özgürlükçü bir siyaset teşebbüsü olarak yorumladığı Hürriyet Partisi’ni anlatıyor.

Bu kitabı, iktidar yozlaşmasını ve buna karşı çıkan unsurlu itirazı önemsediği ve bu kıssayı ibret verici bulduğu için kaleme aldığını söyleyen Günay, Hürriyet Partisi’nin, DP iktidarında yaşanan yozlaşmaya bir isyan ve itiraz hareketi olarak ortaya çıktığını ve Türkiye siyasi tarihinde bu türlü bir teşebbüsün çok fazla örneği olmadığını belirtiyor.

Ertuğrul Günay, eski partisi AK Parti için ise “Çok partili periyotta -belki de iktidarda en uzun müddet kaldığı için- güç zehirlenmesini en fazla yaşayan siyasi parti” sözlerini kullanarak iktidar partisinin kurucu prensip ve kıymetlerinden bütünüyle uzaklaştığını vurguluyor.

“Türkiye siyasetinde yolsuzlukların sonlanması için yasal düzenlemelerden fazlası gerekiyor” diyen Günay, toplumun da bunun kendi haklarına karşı haksız bir hareket olduğunu anlayıp içselleştirmesi gerektiğini lisana getiriyor.

Ertuğrul Günay’ın ‘Bir Hürriyet Hikayesi’ kitabı İrtibat Yayınları’ndan çıktı.

Eski CHP’li ve AK Parti iktidarında bakanlık yapan Ertuğrul Günay’la Hürriyet Partisi’ni, Türkiye siyasetinin geçmişten bugüne problemlerini, 2006 yılında başlattıkları ‘Yeni Siyaset Teşebbüsü’nü, yeni partileri ve AK Parti’nin vakitle farklılaşan idare anlayışını konuştuk.

‘HÜRRİYET PARTİSİ BİR İTİRAZ VE İSYAN HAREKETİ’

Neden DP iktidarı ve Hürriyet Partisi devrine mercek tutmak istediniz?

Demokrat Parti (DP), bizim siyasi tarihimizde iz bırakmış bir siyasi hareket. Çeyrek yüzyıllık ‘Tek Parti’ devrinden çıkış sürecinde muhalefet pozisyonunu muvaffakiyetle üstlenmiş; seçim yoluyla iktidara gelmeyi başarmış. Üstelik ‘tek parti/devlet’ bütünleşmesinin pürüzlerine rağmen ikinci seçimde de halk dayanağını arttırmayı bilmiş. Bu açıdan da çok değerli. Beklenen ve doğal olan, bu hareketin eski devrin otoriter tortusunu ortadan kaldırması, ülkeyi batılı demokrasilerle bütünleşen çizgide ilerlemeye taşıması. Lakin o denli olmamış; güçlendikçe daha demokrat, daha özgürlükçü bir yapıya evrilmek yerine, evvelki periyoda, tek partiye öykünmeye başlamış. Bu eskinin tekrarı ve taklidi olmaya geri dönüş noktasında Hürriyet Partisi bir itiraz ve isyan hareketi olarak ortaya çıkmış. DP, kuruluş prensip, kıymet ve vaatlerinden sapmasa, veyahut Hürriyetçilerin itirazları üzerine onların ihracı yerine dinlemeyi ve değerlendirmeyi seçse, büyük olasılıkla ülke 27 Mayıs’la karşılaşmayacak, demokrasimiz erken çağında ağır bir travma yaşamayacakmış üzere görünüyor.

Bu iktidar yozlaşmasını ve buna karşı çıkan unsurlu itirazı önemsediğim, yarım yüzyıldan evvel yaşanan olayların bugünler için de öğretici ve ibret verici olacağını düşündüğüm için devri tekrar gün ışığına çıkarmak istedim.

‘İKTİDARI ELE GEÇİRMEK TEMEL DÜRTÜ OLUNCA…’

Kitabınızda, 1950’ye dek olan CHP iktidarına ve 1950’den sonraki DP iktidarına baktığımızda, seçimlerde çoğunluk sisteminin terk edilmemiş olmasını “haksız ve adaletsiz” olarak yorumlamışsınız. Bilhassa Demokrat Parti’nin muhalefet ederken bu adaletsizliği bir karşı telaffuz olarak kullanmasına rağmen iktidar partisi olunca sistemden rastgele bir rahatsızlık duymadığı, bilakis Meclis’te net bir sayısal üstünlük sağlayabilmek ismine bunu kullandığını anlıyoruz. Siyasi tarihimize baktığımızda, Türkiye’de demokrasi telaffuzunun siyasi konuma ve şartlara nazaran değiştiği birçok sefer söylenebilir. Bu durumu, Lord Acton’dan hareketle, “İktidar bozar; mutlak iktidar, kesinlikle bozar” telaffuzuna bağlayabilir miyiz, Türkiye özelinde diğer nedenleri var mıdır?

Kitapta da anlatmaya çalıştığım üzere, doğu toplumlarında siyaset makul rekabet ölçütlerinin ötesinde, kıyasıya ve acımasız yollarla yapılıyor. Devlet yapısı kontrol, saydamlık ve hesap verebilirlik prensiplerinden uzak olduğu için, siyasal erki ele geçirenler çabucak her şeye hâkim oluyor. Bu her şeye hükümran yapı, kaçınılmaz olarak bozulmayı, kayırmayı, kollamayı, yozlaşmayı hızlandırıyor.

Bu yozlaşma, dünyada çoğulcu-demokrat siyasi yapıların kurumlaştığı ülkelerden daha ileri boyutlarda. İktidarı ele geçirmek çok temel bir dürtü ve geri vermemek de baskın eğilim olunca, muhalefette söylenenlerle iktidara gelince yapılanların farklı olması doğal ve daima hale geliyor. Örneğin, genel seçimlerde yüzde 10 barajının yüksek ve haksız olduğunu yıllarca ileri süren -rahmetli- Ecevit’in, iktidar olduğu yıllarda bu mevzuyu hiç gündeme getirmediğini çarpıcı bir örnek olarak anımsatmak isterim.

‘YOLSUZLUKLARIN SONLANMASI İÇİN YASAL DÜZENLEMELERDEN FAZLASI GEREKİYOR’

Kitabınızda da bahsettiğiniz, Demokrat Parti’yi bölünmeye sürükleyen gelişmelerin temelinde eski Ceza Kanunu’nun 481. unsuru yatıyordu. Buna nazaran gazeteler, siyasetçilere yönelik yolsuzluk, hırsızlık üzere sebeplerle suçlama hakkına sahip değillerdi. Bu tezlerin kanıtlanabileceği dokümanlar var olsa bile bunların yayımlanması mümkün değildi. Bu durum, parti içinde önemli yolsuzluk söylentilerinin de oluşmasıyla “ispat hakkı”nın gerekliliğini düşünen kesimde rahatsızlık yarattı ve ihraçlarla birlikte başlayan bir bölünmenin sonucunda Hürriyet Partisi ortaya çıktı. Türkiye’nin siyasi tarihine baktığımızda, 1961’den itibaren “ispat hakkı” anayasalarda yer almasına karşın yolsuzluk meselesinin birçok periyotta gündem olduğunu görebiliyoruz. Siz bu yolsuzluk sıkıntısının çözülebildiğini düşünüyor musunuz?

Yolsuzlukların önlenmesi konusunda yasal düzenlemeler elbette değerli. ‘İspat hakkı’ tartışmalarının yapıldığı devirde, siyasilere yöneltilen vazifeleriyle ilgili suçlamalarda basının savlarını ispat edebilmek konusunda elini kolunu bağlayan pürüzler vardı. Sonraki yıllarda bu yasal mahzurlar kalktı. Lakin siyasette yolsuzluk argümanları tümüyle ortadan kalkmadı. Zira yolsuzlukların sonlanması için yasal düzenlemelerden fazlası gerekiyor. Evvel tüm kamu idaresinin saydam (şeffaf), hesap verebilir, siyasetin kayırmacılıktan, kendi tarafını bağnazca kollamaktan uzak olması gerekiyor. Bu da yetmez; kamu varlığı konusunda şuurlu ve hassas bir toplum yapısı gerekiyor. Dolaylı verginin yaygın, direkt verginin hudutlu olduğu bir ekonomik yapıda bu şuurun oluşması, münasebetiyle yolsuzluk konusunda hassas bir toplum şuurunun oluşması sıkıntı. Bütün bunlar birbiriyle yakından ilintili. Toplum, yolsuzluğun kendi hakkına, varlığına, karına, vergisine karşı bir haksız hareket olduğunu iyice içselleştirmeden sonlanmasını beklemek yalnızca bir hayal.

‘OKUR MÜELLİFLİĞİ ZAYIF OLAN TOPLUMLARIN HAFIZASI DA ZAYIF OLUR’

Hürriyet Partisi’nde siyasi duruşunu, demokrasi anlayışını, unsur ve niyetlerini olumlu olarak yorumladığınız Fevzi Lütfi Karaosmanoğlu’nun üzerinde epey durmuşsunuz. Türkiye siyasetine böylesine olumlu katkılar sunmuş bir siyasetçinin, toplum tarafından kâfi karşılığı bulamamış olmasını nasıl yorumlarsınız?

Fevzi Lütfi Beyefendi, periyodunun ölçüleri içinde demokrasi yanlısı özellikleriyle öne çıkmış bir insan. Saltanata karşı cumhuriyetçi, istibdata karşı hürriyetçi; DP’de bu taraflarıyla öne çıkmış, tanınmış. Daha ispat hakkı sorunu gündeme gelmeden, eski periyodun anti-demokrat mevzuatının tümüyle kaldırılmasını istediği için Menderes’le ortası açılmış. Unsurlu olduğu kadar da duygusal bir yapısı var. 1961’de -çok da içine sinmeden- CHP milletvekili olarak geldiği Meclis’ten istifa etmek yerine kalmaya devam etse, bugün de anımsanacak değerli vazifelere gelmesi büyük mümkünlük. Lakin o ayrılıp toprağına dönmeyi seçmiş.

Türkiye genç bir toplum, geçmişten çok geleceğe bakıyor. Okur müellifliği zayıf olan toplumların hafızası da zayıf olur. O nedenle kabuğuna çekilmiş bedellerini hem bilmiyor, hem anımsamıyor. Ancak haksızlık etmeyelim. Hürriyet Partisi kökeninden gelip sonraki devirlerde siyasette veya akademide bilinen, ünlenen bir oldukça isim var. Fethi Çelikbaş, İbrahim Öktem, Turan Güneş, Ekrem Alican, Şerif Mardin, Muammer Aksoy bunlardan bazıları…

‘YENİ DEMOKRASİ HAREKETİ’Nİ BİR ÖLÇÜDE HÜRRİYET PARTİSİ’NE BENZETEBİLİRİZ’

Hürriyet Partisi’nin yaklaşık 3 yıllık bir müddetin akabinde siyaset sahnesinden çekilmesinin ya da çekilmek zorunda kalmasının en kıymetli nedenlerini partinin örgütlenme zayıflığı ve halka yakınlaşmada yetersizliği olarak yorumlamışsınız. Bu partinin, çoğunluğu aydın ve entelektüel kısımdan beşerler tarafından kurulup desteklenmiş olması, halka yakınlaşma ve örgütlenme noktasındaki zafiyetlerin en önemli nedeni olabilir mi? Türkiye entelijansiyasında sizce bu türlü bir sorun var mı?

Hürriyet Partisi 1956’nın başında kurulmuş, 1957’nin ekim ayında tam manasıyla bir ‘baskın’ seçime girmek zorunda kalmış. Halbuki seçimin beklenen tarihi 1958’in mayıs ayı. Yeni kurulan bir parti için 7-8 ay kıymetli bir vakit. Üstelik CHP ve CMP ile seçim işbirliği görüşmelerine çok vakit harcanmış. Bunların yanı sıra örgütlenmede hayli ağır ve çokça seçici davrandıkları hareketin içindekiler tarafından sonraki yıllarda yazılıp çizilmiş. Hürriyet Partisi’nin girdiği tek seçimde aldığı başarısız seçim sonucu, siyasette hakikat beşerler ve gerçek fikirlerden öteki etkenlerin de değerli olduğu gerçeğiyle bizi yüzleştiriyor. Tahminen daha fazla emek, daha fazla imkan, daha fazla sabır, daha gerçek bir zamanlama. Bütün bunlar olmadan bir aydın takımın birtakım yanlışsız fikirlerle ortaya çıkıp başarılı sonuç alması kolay ve mümkün olmuyor. Türkiye’de bu teşebbüsün ayrıca örneği de yok üzere. Sonraki yıllarda tahminen yalnızca ‘Yeni Demokrasi Hareketi’ni bir ölçüde Hürriyet Partisi’ne benzetebiliriz.

‘AKP’NİN ‘TEK PARTİ CHP’SİNİ TAKLİDE YÖNELDİĞİ BİLE SÖYLENEBİLİR’

Kitabınızda, DP iktidarının yola çıkarken oluşturduğu unsurlarından muhakkak oranda sapmasının akabinde DP’li Fevzi Lütfi Karaosmanoğlu’nun Adnan Menderes’e gönderdiği bir mektubu yazmışsınız. Mektupta şu söz dikkat çekiyor: “Hürriyet bayrağı ile iktidara gelen parti içinde hürriyet yoktur.” Bugün bilhassa sizin ve sizin dışınızda birçok AK Parti eski yöneticisinin misal tenkitleri eski partilerine yönelttiğini göz önünde bulundurduğumuzda AK Parti iktidarında da bu türlü bir durumun varlığından kelam edilebilir mi?

Adalet ve Kalkınma Partisi, çok partili devirde -belki de iktidarda en uzun müddet kaldığı için- güç zehirlenmesini en fazla yaşayan siyasal parti oldu. Halktan koptu, devlet yapısını ele geçirmeye çalışırken, köhne devlet zihniyeti tarafından kuşatıldı; yola çıkarken söylediklerinden tümüyle uzaklaştı. Bu başkalaşmanın bir örneğini, -tümüyle farklı şart ve anlayışla- tahminen lakin 40’lı yılların tek parti CHP’sinde görmek mümkün. Bir manada AKP’nin ‘tek Parti CHP’sini taklite yöneldiği bile söylenebilir. O nedenle bugün AKP’nin yalnızca kurucu prensip ve kıymetlerinden değil, kurucu takımlarından da eser yok. Tümüyle öteki rüzgarların önünde sürükleniyor.

Bugün kurucu paha ve başlangıçtaki telaffuzlara sahip çıkarak kurulan yeni partileri tahminen Hürriyet Partililerin vicdani ve ahlaki isyanına benzetebiliriz. Alışılmış onlar itiraz ve isyanda şimdikiler kadar gecikmemişlerdi.

‘BEN VE 10’A YAKIN ARKADAŞIMIZ AKP’YE KATILDIK, BİR TIP KOALİSYONDU’

2006 yılında Mehmet Bekaroğlu’yla birlikte Müslüman-sol Hareketi diye nitelendirilen yeni bir siyaset teşebbüsü başlatmıştınız. Bu teşebbüste Bekaroğlu’nun yanı sıra Ayhan Bilgen, Haluk Özdalga, Erdal Kalkan üzere isimler de yer alıyordu. Bu hareketin gayesi neydi, o devirde toplumda karşılığı nasıl oldu, nasıl yansılar aldınız ve neden partileşme düşünülmedi?

2006’da bağımsız bir küme arkadaşımızla toplumun kıymetlerine saygılı, lakin yüzü geleceğe dönük yeni bir siyasi hareket için bir arayış içindeydik. Siyasetin var olan yapısına da, işleyişine de karşı çıkan, saydamlığı, katılımcılığı öne çıkaran yeni bir hareket. Bizim bu arayışımıza verdiğimiz isim ‘Yeni Siyaset Girişimi’ idi. Lakin birtakım gazeteciler, ‘Müslüman-sol’ diye kolaya kaçan bir isimlendirme yaptılar.

Tam bu sırada 2003’te seçilmiş ve doğrusu pek de yanlış işler yapmayan iktidara karşı kitle hareketleri, provokasyonlar, TBMM’nin cumhurbaşkanı seçimini engelleyen 367 safsatası, Genelkurmay’ın e-muhtırası üzere olaylar ve erken seçim gündeme geldi. Bu eşikte yeni bir parti hem vakitsiz, hem de bizim maddi şartlarımız açısından imkansızdı. O nedenle ben ve 10’a yakın arkadaşımız Erdoğan’ın teklifini kabul ederek AKP’ye katıldık. Bu katılma bir manada, o günkü ortamda AB yanlısı, çoğulcu, demokrat çizgide görünen bir parti ile bir çeşit koalisyondu.

Birinci dört yıl hayli problemsizdi. Âlâ işler de yaptık. Örneğin, kendi hisseme ben Nazım’ın yarım asırdır esirgenen yurttaşlığına kavuşmasını, insanların yanarak öldüğü Madımak’ta kebapçı ayıbına son verilmesini, binlerce çalınmış tarihi yapıtın yurda dönmesini, yepisyeni müzeler ve sanat yerleri açılmasını sağladım. Lakin bu koalisyon 2011 seçiminden sonra sarsıldı; Seyahat ve yolsuzluk olayları ile bozuldu, yolumuzu ayırdık.

Bugün bu türlü bir siyaset anlayışıyla emsal bir teşebbüs başlatmak mümkün mü? Sizin bu tarafta bir niyetiniz hala var mı?

Türkiye’nin, var olan siyasi yapıların işleyişini de, zihniyet ve telaffuzlarını de aşan, bu alışılmışlıkları yıkan nitekim yeni-yenilikçi bir siyasi harekete (hatta hareketlere) her vakit dan daha çok muhtaçlığı var. Bugün ortaya çıkan birtakım yeni partiler bu alanlarda beklentiler yaratıyor; lakin bu beklentilerin ne ölçüde gerçekleşeceği kuşkulu. Daha yola çıkarken takımdan çok kişi, başkan, tek adam çağrışımları yapan imgeler verilmesi umut kırıyor. Meğer çağımız bireylerin, hele tek adamların değil, çoğulculuğun, ortak aklın, katılımcılığın, saydamlığın öne çıkmasını gerektiriyor.

Kendi hisseme, bu ortamda ferdî olarak yeni bir parti kurmaya kalkışmayı değil, bugünkü -özgür, bağımsız ve demokrat- pozisyonumu koruyarak bu alanda yapılacak teşebbüslere bilgi ve birikimimi aktarmaya çalışmayı daha yanlışsız buluyorum.

Gazete Duvar