ANKARA- ABD Lideri Joe Biden’ın mesken sahipliği yaptığı ve kırk devletin lider ve cumhurbaşkanlarının katılacağı iklim tepesi bugün başlıyor. Tepeye Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, Çin Devlet lideri Xi Şinping üzere isimlerin yanı sıra Türkiye ismine Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan katılıyor.

ABD tarafından organize edilen iklim tepesi, global aktörleri bir ortaya getirmenin yanı sıra ABD’nin 2030’a dönük emisyon amaçlarının açıklanacak olması açısından ehemmiyet taşıyor. ABD’nin bu atılımı, Biden idaresinin ‘ABD geri döndü’ söylemi dikkate alındığında iklim krizi konusunda global liderlik için ABD’nin inisiyatif alarak hem iklim krizini tedbire hem de pozisyonunu perçinlemesine dönük bir adım olarak ele alınabilir. İklim krizi global bir olgu ve tüm ülkelerin karbon salımları krize tesir ediyor, bununla birlikte ABD ile Çin dünyada yüksek emisyon bedellerine sahip ülke. Bu noktada bilhassa gelişmekte olan ülkeler, ABD ile Çin’in daha fazla inisiyatif almasını ve öncelikle kendi konutlarından krize tahlil üretmesini bekliyor.

ABD’NİN İKLİM KRİZİ SİYASETİ VE AMAÇLARI

Dünyadaki en büyük ikinci karbon gazı salımına neden olan ülke ABD’nin durumuna mercek tutulduğunda Donald Trump idaresinin Paris İklim Mutabakatı’ndan çekilmesi, global bir krize rağmen “Önce Amerikan çıkarları” demesi krize dönük tahlil umutlarına gölge düşürdü. Joe Biden idaresi, vazifeye geldiğinde daha evvelden vaat ettiği üzere birinci olarak Paris Anlaşması’na ABD’nin geri dönmesi sağladı. Eski Dışişleri Bakanlarından John Kerry, Başkanlığın İklimden Sorumlu Özel Temsilcisi misyonuna getirildi. İşte bu noktada iklime dönük bir doruğun ABD liderliğinde gerçekleştirilecek olması ABD için değerli, çünkü Trump idaresi krize sırtını döndükçe Çin iklim krizi konusunda daha fazla inisiyatif alarak ön plana çıkmaya başladı. Biden’ın ABD’nin geri döndüğünü ilan ettikten sonra tepeyi gerçekleştirmesinin, başkanları farklılıklara karşın davet etmesi, sağ duyulu liderlik ve tahlil odaklı bir ABD imajı oluşturmanın birinci çok taraflı adımı. Bu bağlamda Washington’un “ABD geri döndü” savını dorukta görünür kılacak iki stratejisi var.

BİDEN’IN GAYESİ VE AÇMAZI

Tepeyi ABD’nin global siyasette tesirini perçinlemesine yarayacak bir araca dönüştüren birinci strateji, ABD’nin 2030 emisyon maksatlarını paylaşacak olması. Bugüne kadar iklim krizi konusunda neredeyse her devlet “durum ciddi” demekle birlikte, gerekli adımları atmak gerektiğinde isteksiz davranıyordu. Biden idaresinin bu noktada gayelerini paylaşması en azından bir yol haritası olduğuna dönük umut oluyor.

Biden’ın stratejisinin ikinci ayağı şimdi ölçüsü kesinleşmemekle birlikte, gelişmekte olan ülkelere iklim kriziyle gayret konusunda maddi dayanakta sunulacak olması. Aslında bu siyaset Biden’ın şanlı gönüllüğünden değil, Paris İklim Anlaşması’ndan kaynaklanıyor. Gelişmekte olan ülkeler, 2015’te muahede imzalanmadan evvel gelişmiş ülkelerin günahlarının sırtlarına yüklenmesinden rahatsızlık duyduklarını, bugün dünyanın içine girdiği krizde hisselerinin az olmasına rağmen bedel ödemelerinin istendiğini söz etmişlerdi. İşte bu noktada mutabakat, makul kriterler uyarınca ülkeleri iki kümeye ayırmış ve gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkelere iklim krizi konusunda dayanak olmasını karara bağlamıştı. Biden’ın tepede açıklayacağı yardım da bu kapsamda. Fakat bunun tepede yapılması, ABD’nin güya kendisi karar almış ve iklimin en büyük savunucusuymuş imajı oluşturmasını, en azından Trump’ın yıktığı tahlil odaklı liderliği onarmayı hedefliyor.

Tepe öncesinde Biden’ın telaffuzları bir yana, ABD iktisadında güç hem ulusal hem de global ölçekte değerli bir meta. 2015’ten itibaren ABD’nin kaya gazı ve petrolünü ihraç etmeye başlaması, güç ithalatında yaşanan düşüş, yalnızca ekonomik değil, global siyasette ABD’nin OPEC ve Rusya ile yaşadığı rekabet ve bağımlılıkta elinin güçlenmesini sağladı. Bu durumda Biden’ın en büyük çelişkisi, hidrokarbon odaklı rekabette ABD’nin elde ettiği pozisyonun avantajları ve iklim krizi ortasında kalması.

Beyaz Saray’ı açmaza sürükleyen bir öteki durum, emisyon kesinti oranı. ABD, Obama periyodunda kesinti maksadını yüzde 26 ile yüzde 28 ortasında belirlemişti. Buna rağmen değinilen gaye Trump devrinde rafa kaldırıldı. Bu noktada geçen vakti gözeten etraf kümeleri, iklim uzmanlarının ve Doğal Kaynakları Savunma Konseyi’nin de ortalarında olduğu 300’den fazla kişi Biden’dan emisyon oranını yarı yarıya düşürmesini talep ediyor. Zirve’de açıklanacak gaye ABD’nin ekonomik yapısı ve güç siyaseti konusunda fikir vermesi açısından değerli. Lakin ABD 2030’a kadar yüzde 50’lik emisyon kesintisine gitse dahi bu, 2030’da yüzde 68 ve yüzde 55 kesintiye gitmeyi vaat eden İngiltere ve AB’nin gerisinde.

ÇİN: İÇERİDE KÖMÜR DIŞARIDA KÖMÜR

Dünyadaki en fazla karbon salımına neden olan ülkesi Çin, Zirve’nin öteki bir kıymetli konuğu. Çin’in son yıllardaki ortalama karbon salımı yüzde 26. Bu oranda kömürün sanayi ve elektrik üretiminde kullanılmasının hissesi yüksek, zira kömürün neden olduğu karbondioksit salımı petrolün yaklaşık 2 katı, doğal gazınsa 4 katı. Hakikaten kömürün Çin’in saldığı emisyondaki hissesi yüzde 70 seviyesinde. Emisyonu artıran bir öbür faktör çelik üretimi. Bir ton çelik üretildiğinde atmosfere 2 ton karbondioksit salınıyor. Pekin ise çelik üretiminde sayılı ülkeler ortasında yer alıyor, örneğin Çin yıllık olarak AB’nin 5 katı çelik üretiyor.

Çin’in hedeflemesine göz atıldığında Pekin, 2030’da karbon salımında peak (en üst hududa ulaşma) yapmayı 2060’taysa karbon salımını sıfıra indirmeyi hedefliyor. Climate Action Traker’a nazaran Çin’in bu maksadı kıymetli, lakin pandemi sürecinde Çin’in emisyonu düşse de Pekin idaresi emisyon oranlarını aşağı çekecek siyasetleri önermekle birlikte, bunları pratiğe geçirmiyor yahut yavaş hareket ediyor. Çin kaynaklı iklim krizine tesir eden bir başka sorun, Çin kaynaklı finansın yenilenebilir kaynakların yanı sıra fosil kaynaklar bilhassa termik santralle gitmesi. 2020 bilgilerine nazaran dünyada inşa halinde olan her dört santralden birine (102 GW) Çin finansman sağlıyor.

Sonuç dünyada en yüksek emisyon kıymetlerine sahip iki ülkenin tepe öncesi durumu aslında pek parlak değil. ABD’nin global imajını onarma uğraşı ve Biden’ın iklim gayeleri, iktisat ve ABD’nin global güç siyasetini gözeterek ilerlemek zorunda olacak. Öte yandan Washignton’ın stratejik rakibi Pekin, iki devlet ortasındaki meseleleri bir kenara bırakarak iklim konusunda iş birliğine sıcak bakıyor. Lakin Çin’in iktisadında çeliğin oynadığı rol, kömür tüketiminin yüksekliği ve dışarıya kömür siyasetini ihraç etmesi, finansal gücünü kömüre teşvik eden siyasetlerden yana kullanması, kendi gayeleriyle çelişmesinin ötesinde dünyada da iklim krizine tahlil üretilmesini geciktiriyor. Bu çerçevede bugün başlayacak tepe, bu sorunu çözemeyecek olsa da gündeme taşıması açısından değer taşıyor.

Gazete Duvar