Fırat Çapan

Ahmet Güneştekin’in Diyarbakır’da açtığı ‘Hafıza Odası’ isimli standı siyaset, sanat, görsel medya etraflarından ve halktan büyük ilgi gördü. Ağır ilgi tıpkı vakitte bir dizi tartışmayı da beraberinde getirdi. Tartışmalar; bilhassa Kürt bölgelerinde yaşanan acıları da yapıtlarına husus edinen Güneştekin’in standı, stant galasında birtakım tartışmalı isimlerin de dahil olarak halay çekmesi, medyatik isimlerin eserler önünde fotoğraf çekerek toplumsal medya hesaplarından paylaşmaları, acıların temsil edilme biçimi ve hafıza üzere mevzular etrafında gelişti.

Öncelikle bu çeşit tartışmaların Nazilerin 2. Dünya Savaşı’nda Musevilere karşı yürüttükleri soykırım ile bunun temsiline ait tartışmalar ile paralel olduğunu belirtmek gerekmektedir. Adorno’nun meşhur kelamı “Auschwitz’ten sonra şiir yazmak barbarlıktır” bu hususta çokça lisana getirilir. Adorno, bu kelamıyla yaşanan acıların büyüklüğüne dayanarak hiçbir sanat eseri ile temsil edilemeyeceğini, hatta bunu temsil etmeye çalışmanın etik dışı olduğunu ilan etmekteydi.

Adorno Auschwitz’e ait temsil gayretini bu halde kötülese de Holokost’a ait her alanda sayısız sanatsal eser ortaya kondu. Olağan burada Adorno’nun sanat faaliyetini mi yoksa yapılan sanatın içeriğini mi eleştirdiği Ahmet Güneştekin’in standı açısından da sorulması gereken değerli bir soru.

Adorno sanat faaliyetini bu tıp acıları hissetmekten kaçmanın bir yolu olarak mı eleştiriyor? Pekala acıyı sanatla söz etmezsek ne ile söz edeceğiz? Yoksa bizden beklenen yaşanan acı sonucunda diğer bir şeyle ilgilenmeden bir mühlet ağır bir depresyon yaşamamız mı? O vakit sanat Adorno’ya nazaran bir çeşit kendimizi duyarsızlaştırma ve yüzleşmemiz gereken acıdan kaçma teşebbüsü mi? Bu soruları çoğaltabiliriz. Adorno’nun bu kelamları söylediği 1949 yılında 2. Dünya Savaşı’nın acılarının şimdi çok taze olduğunu akılda tutmak ve bu açıdan da pahalandırmak gerekmektedir. Adorno 1962 yılında öteki bir makalede bu kelamlarını kısmen yumuşatsa da kurbanlar ve acıları temsil eden sanat yapıtının bir tüketim ve haz materyaline dönüşme tehlikesine vurgu yapmaya devam etti.

‘Hafıza Odası’ standına dönersek olağan ki bugünkü bağlam ile İkinci Dünya Savaşı ve Holokost birbirlerinden epeyce farklı. Standın açıldığı yer, faili meçhul cinayetlere kurban gidenlerin isimlerinin yapıtlarda kullanılması, renkli tabutlar ve standın ismi üzere öğelerin yaşanan acılara ait bir bildiri içerdiği açık.

Güneştekin bu acıları sanatsal bir estetiğe mi dönüştürüyor yoksa sanat onun açısından yalnızca bunları söz etmek için bir yol mu bilemiyoruz. Sanırım sergiyi ziyaret etmeye gidip fotoğraf çekerek toplumsal medyada paylaşanların birçoklarının yapıtların sanatsal ve estetik istikametine odaklandıklarını söylemek yanlış olmayacaktır. Sanatın tabiatı gereği biraz da belgisiz olması yahut bildirisini direkt değil de daha dolaylı vermesi her kimlikten kişinin bu muğlaklığın sağladığı konforla yapıtlarla bağ kurabilmelerini sağlayabiliyor. Böylece siyasal sorumluluğu üstlenme ve yapıtların içeriklerine temas etme sorumluluğundan kaçınılabiliyor. Hakikaten birtakım medyatik isimlerin standın galasında halay çekmeleri bir tıp sanatsal aktifliğe dahil olduklarını düşündüklerini söyleyebiliriz.

Ayrıyeten kelam konusu acılarla şimdi rastgele bir hesaplaşma sürecine gidilmemişken yapıtların tam da yakın periyotta ağır acıların yaşandığı bölgede sergilenmesi öteki bir ikili standardı ortaya koymaktadır. Güneştekin tahminen de memleketler arası ünün de verdiği bir itibarla bu temaları yapıtlarına mevzu edinebilip sergileyebilirken birebir gündemlerin siyasal alanda lisana getirilmesi yahut bu mevzulara ait adil bir türel süreç başlatmanın imkansızlığı ortadadır. Bu hususta sanata üstte kelam ettiğimiz muğlaklık ve dolaylı olma niteliğinden ötürü bir ayrıcalık sağlandığını söyleyebiliriz.

Pekala kitlelerin kuyruklar oluşturacak biçimde bir ilgiyle standa gitmelerini neye bağlamalıyız? Kanımca bu, insanların siyasal manada her türlü fikrin bastırıldığı, soruşturmaya tabi tutulduğu, hapsedildiği bir ortamda bilhassa acıların ve buna ait niyetlerin muğlak bile olsa özgürce tabir edildiği bir nefes alanı bulduklarına inanmalarından kaynaklanıyor. Standa ilgi insanların bu sıkışmış siyasal alandan ağır bir çıkış muhtaçlığı içerisinde olduklarını gösteriyor.

Standa karşı bir tavır içinde olanların, stanttaki bir tabutu surdan atmaları ise bir şiddet hareketi olarak eleştirilebilir. Lakin pek doğal ki bununda sembolik bir fiil olarak; acının temsil biçimine karşı bir öfke sergilenmesi olarak da yorumlanabilir. Sonuç olarak renkli tabutlara karşı gerçekleştirilen bu fiil acının sahiden temsil edilmediğine ait bir inanç ve gerçek bir temsile yönelik bir davet ya da acıları bu biçimde unutmaya çalışmayı reddetme olarak yorumlanabilir.

Şunu da söylemek lazım ki Güneştekin’in bu yapıtları Batılı bir göz için aşina olmadıkları bir diyara ait biraz da egzotik temsiller olabilir. Lakin bunları birebir yaşayan bir yerde estetik ve acının birbiri içine geçmesi yaşayanlar için büyük bir baş karışıklığı yarattığı ortada. Tartışmaları biraz da bu türlü yorumlamak gerekiyor.

Gazete Duvar