Hasan Saltık, Metin Solmaz’ın 1994’te Pan Yayıncılık’tan yayınlanan ‘Türkiye’de Pop Müzik, Bir İnfilak Masalı’ kitabında Kalan Müzik’i anlatıyor. Saltık, 27 yıl evvel yaptığı tespitlerle bugünlere not tutuyor.

Röportajın tamamını okurlarımıza sunuyor…

Hasan Saltık, yaklaşık beş yıl evvel kurulmuş olan Kalan Müzik’in sahibi ve her şeyi. Çok geniş bir müzisyen, danışman vs. ile birlikte çalışmasına karşın işlerin büyük kısmını kendi başına yapıyor. Şimdi kurumlaşamamış olmak en büyük badiresi. Fakat çok argümanlı. Çok kısa vakitte kurumlaşacağını ve kendi içerisinde departmanlarını kuracağını söylüyor. Kalan, bir yandan, Küme Yorum üzere yüzbinlerce satan üretimlere imza atarken bir yandan da Klezmer Müziği, Gürcistan Müziği, Karagöz Hacivat müziği üzere çok az satan kaset ve CD’ler de yayınlıyor. Çabuk satan eserlerden kazandığı parayı, yavaş ve az satan eserlere yatırıyor. Lakin yayınladığı eserlerin kalıcı olmasına dikkat ediyor. Böylelikle, uzun vadede satan yüzlerce çeşitle birlikte sağlamlaşarak Türkiye’nin en büyük firmalarından biri haline gelmeyi hedefliyor.

Yüze yakın çeşidi, Pop, Protest Pop, Türk Musikisi, Halk Müziği, Dünyadan Ezgiler, Rock ve Caz başlıkları altında serilerle yayınlıyor. Bunlardan şimdi iki kaset yayınlanan rock serisi haricindekiler önemli ve itinayla seçilmiş, çok çeşitli örneklerden oluşuyor. Bu ortada pop başlığının altındakiler bile, Fikret Kızılok, Cem Karaca, Hümeyra ya da Alpay üzere nispeten “kenarda” örneklerden oluşuyor. Hasan Saltık, firma sahipleri ortasında bölümün işleyiş mantığı üzerine çok fazla baş yorması ve piyasayı da iyi tanımasıyla bu kitap için vazgeçilmez isimlerden birisiydi.

HER ŞEY BİZATİHİ YÜRÜYOR; YARATICILIK, SİYASET YOK

Pop müziğin durumu nedir?

Pop müziğin durumu çok iyi. Sanatkarlar çıkıyor, bol bol tekerlemeler dinliyoruz onlardan. Pop patladı filan deniyor ya, önceki sene toplam 52 milyon kaset satılıyordu, artık 44 milyon. Bir şeyin patladığı yok, geriliyor. 9 milyonluk Yunanistan’da bizden daha fazla kaset satılıyor. Yalnızca alıcılar değişti, pastanın dilimleri daha çok bölünmeye başladı, yoksa satış artmıyor. Orijinal bir kesim, orijinal bir para kaynağı. Dönem klip periyodu. Klipler ve klipleri yayınlatmak için verilen paralar. Dünyada yalnızca Türkiye’de parayla klip yayınlatmak diye bir şey var.

Reklam karşılığı filan mı oluyor bu iş? Yani kitabına uyduruyorlar mı?

Hayır, faturayı promosyonmuş üzere kesiyorlar. Ancak direkt klip yayınlansın diye para veriyorlar. Televizyonlar işin ismini o denli koymuyor doğal. “Biz bunu yayınlıyoruz, siz reklam olarak görün” diyorlar. Son fiyatlar, 15 günlük günde dört sefer yayınlamaya 600 milyon. 450’ydi, 600’e çıkmış.

Bu yalnızca müzik kanalları için mi geçerli, yoksa diğerle rinde de bu türlü mi?

Hayır, yalnızca müzik kanalları için.

Türkiye’de kesimin durumu nedir?

Burası sektörleşemedi. Sorun burada. Burada hâlâ firma sahiplerinin birden fazla bilinçsiz. Pop kaseti yapımcılığından çok borsa üzere işliyor. “Biz buna yatırırsak kazanır mıyız, kazanamaz mıyız” mantığı. Kaset doluyor, üretimci, master DAT gelene kadar kasetle ilgili bir bilgiye sahip olmuyor. Yapımcının müzikle ilgili bir fikri olmuyor. En fazla şöyle bir şey olabiliyor. Mesela, Aysel Gürel o orta gündemde, ona “Mustafa Sandal’a bir kesim vermiştin, onun üzere bir kesim istiyorum” deniyor. Sipariş üzerine beste veriliyor.

Lakin artık, Batı manasında önemli baş yorularak, image maker’larla çalışılarak yapılmış “proje”ler de var Türkiye bölümünde. Mirkelam üzere.

Mirkelam, evvel üç firmanın elinden geçiyor. Sonuçta Mirkelam’a firma arayan İskender (Paydaş). Yani birisinin keşfettiği bir şey değil. İskender’le ortak çalışma yapıyorlar. Aslında imalcisi da İskender sayılır o kasetin. Götürüp bir firmaya pazarlık sonucu veriyorlar. Sonra klibi çekiliyor. Orada profesyonelce hareket etmesi gereken tipler yaratılıp, bulunup klibi çekiliyor. Bu türlü bir şey beklenmiyordu ayrıyeten, tanıyorum hepsini. Kendileri de beklemiyordu. Basın bence kendi gereksinimi olduğu için lanse etti bu türlü bir şeyi.

Fakat İstanbul Plak’ın sahibi, sayı açıklamasa da bu projeye çok önemli paralar yatırdığını söyledi.

Biliyorum. Çok önemli paralar harcadı. Hattâ bir orta korkup, daha evvelki Mirkelam’ı çıkaracak firmaya da “Ben yaptım istersen bir arada çıkaralım” üzere şeyler söyledi. Sonuçta bir risk aldı. Kumardı yani, ancak tuttu. Bana nazaran orada bir kusur yapıldı. Diyorsun ki, çok hoş hesaplı yapıldı, ancak büyük bir kusur vardı. Mirkelam’ın klibini izlediğinde, serseri, kelam dinlemeyen, asi bir imajı, havası vardı. 4-5 gün saklandı televizyonlardan, basından. Fakat sonra çıktığı birinci televizyon röportajında klibinde verdiği imajın tam aksine; ellerini önünde kavuşturmuş, imajının tam aksisi bir adam vardı. O klibin üzerine Mirkelam’ın televizyon kameraları karşısında bacak bacak üzerine atıp, ukala ukala konuşması gerekiyordu.

Yani suretini gerçeğine oturtamadılar diyorsun.

Alışılmış, ezik büzük birini kimse beklemiyordu. Bence satışların birden düşmesi de ondan kaynaklandı. Şayet dediğin üzere profesyonelce olmuş olabilseydi, onun o denli konuşmasına müsaade vermezlerdi.

Burada kaç tane şirket var?

Burada 150 tane faaliyet gösteren şirket var. Ancak bunların birden fazla, senede bir ya da iki albüm yapıyor. Mesela Orhan Gencebay’ın firması, Kervan Plak. Senede bir Orhan Gencebay kaseti yapar. Buna sen Batı’daki üzere firma diyebilir misin? Yahut Selda’nın, Ferdi Tayfur’un şirketleri. Sen bunlara müzik firması diyebilir misin? Aile şirketi üzere senede bir ya da iki kez kendi kasetlerini yapıyorlar. Müzik dalında katkıda bulunan, iyi ya da berbat, lakin önemli bir biçimde albüm çıkaran, toplasan 10 firmayı geçmez. Raks’ın beş firmasıyla 15. Nitelikli üretimci yok. Buradaki büyük firmaların sahipleri, daha evvel, bandrol yasası çıkmadan evvel, korsan kasetler sayesinde mal varlığı edinmiş beşerler. Biz tam yasalar oturduktan sonra çıktık. Başkaları ceplerini doldurmuştu. Paraları çoktu, büyük oynayabiliyorlardı. Artık o eski firmalar, Kekeva’ydı, Yavuz Asöcal’dı, Türküola’ydı, hepsi yokoldu. Geçmişin devleriydi hepsi. Vakte ayak uyduramadılar ve orta halli firmaların ortasına düştüler.

Raks, piyasada birçok şeyi değiştirdi. Bu nasıl oldu?

Piyasanın yüzde 40-50’si Raks şirketler kümesinin elinde. İstediği bireyleri aldı. Raks niye yaptı bunu? Raks, geçmişte, yalnızca boş kaset ve dolum yaparken buradaki bütün üretimci şirketleri destekledi. Büyüttü. Ödemede kolaylık, maddi manevi yardım yaptı. Daha sonra bu büyüyen şirketler Raks’a karşı koymaya kalkıp, alternatif bir fabrika kurmaya kalktılar. Plaksan’a ortak oldular. Hüseyin Emre ve Yaşar Kekeva buna ortak oldular. Raks da buna karşılık kendi üretim şirketini kurdu ve sanatkarlarını ellerinden aldı. Bir öteki rekabet de birinci CD fabrikasıydı. Daha sonra da piyasayı olduğu üzere ele geçirdi.

‘KINA GECESİ 2,5 MİLYON SATTI’

Küçük firmalar da piyasanın çok önemli bir kısmını ellerinde tutuyor. Onların durumu nedir?

Büyük firmalar daha çok eleman çalıştırdığı için masrafı çok oluyor. Küçük firmalara bunun için bir şey olmuyor. Bağlamasıyla stüdyoya giren okuyan sanatkarın kaseti on saatte bitiyor. Stüdyonun toplam maliyeti 10 milyon. Toptancılara adedini 150 bin liradan satıyor. Biz de kaset yapıyoruz. Stüdyo maliyeti iki milyar, biz de 150 bin liradan satıyoruz kasetçilere. Ufak firmalar yöresel kasetler yaptığı için her vakit ayakta durur. Sincanlı Filiz her kasetini 400 bin satıyor. Burada Kına Gecesi kaseti çıktı ve 2.5 milyon sattı. Serisi var.

Sana Akın’ı örnek vereyim. 6. klibini çekti ve daha 30 bin satmadı.

Tam burada benim anlamadığım şu. Bu dal, burada Akın’a altı tane klip çekeceğine beceremiyor mu gidip de Sincanlı Filiz’le kontrat yapmayı?

Hantallar. Daha piyasayı bilmiyorlar. Raks da o denli. Yalnızca isime para yatırıyorlar.

Farkında değiller mi Sincanlı Filiz’in sattığının?

O onu fazla ilgilendirmiyor, anlamıyor. Bu iş için başka departman elemanı yok. Sana samimi söylüyorum düşünemiyorlar.

Artık mesela Sincanlı Oğuz Yılmaz kasetini çıkardığında Ankara Bentderesi’nde 15 kasetçi varsa 15’inde de o çalıyordu ve Küçükesat’ta kimsenin bundan haberi yoktu. Küçükesat’taki adamın bunu duymaması tahminen olağan fakat sermaye sahiplerinin bu türlü hazır bir para kokusunu almamaları dünyada eşi gibisi olmayan bir durum sanırım. Bunun sebebi yalnızca cehalet mi?

Yoo, Raks o denli bir şey ki, firma kurdu rakibimiz oldu. Lakin onda o denli bir avantaj var ki, tek tuşla hangi firma kendisine ne kadar kaset bastırmış, hangi firmanın sanatkarı kaç tane satıyor öğrenebiliyor. Boş kaseti yapan o, dolduran da o. Yani istediği üzere her şeyi öğrenebilir ve yatırımını ona nazaran yapabilir. Ancak yapmıyor. Batı sermayesi de popla ilgilendiği için olabilir. Sony’nin, BMG’nin Türk popuna çok büyük paralar harcadığını biliyorum. Burada bir popçunun kaseti iki milyon sattığı vakit müthiş sayılar çıkıyor ortaya. Michael Jackson da George Michael de o kadar satıyor. Hasebiyle “Burada bir popçu iki milyon satabiliyorsa ve biz piyasayı ele geçirirsek ve fiyatları da yükseltirsek biraz, George Michael yapmaya muadil bir iş yapmış oluruz” diyorlar.

Lakin bir tek Kına Gecesiyle birebir işi yapabilirler. Bugün o denli 2 milyon satan popçu da yok üstelik. Sezen Aksu bile o kadar satamadı mesela.

O eskidendi, bir milyon sayısını aşan popçu bile çok az. O kadar klip çekilmesine karşın üstelik. Bir sefer çok sanatçı var. Düzgün bir yağmur yağar, ırmak yatağından taşar ve bulanık akmaya başlar. Pop müziğin durumu buna benziyor. O bulanıklık son iki üç yıldır devam ediyor. O bulanıklık durulacak ve sonra kimlerin gidici, kimlerin kalıcı olduğu ortaya çıkacak. Şu anda kaset yapmayı hak etmemiş o kadar çok popçu var ki ortada. Üstelik bunların birçok kendi paralarıyla yapıyorlar master’ları. Firmalar da fazla para bağlamıyor. Durumları o kadar iyi değil. Kendi klibini de kendisi çekiyor sanatkarın. Nasıl olsa bu klip masrafını gece kulübünde ya da barlarda çıkarırım diyor popçu. Bütün firma sahiplerini tanıyorum, harcayanlar da var fakat büyük kısmı az para harcıyor üretimlere.

‘OTURDUĞUMUZ YERDEN TARKAN ÜRETMİŞ ÜZERE OLACAĞIZ’

Yeni bir isim çıkarma talihi bir tek Kalan’da var üzere. Bağımsız plak şirketlerinin talihi nedir? Mesela siz, pop üretmiyorsunuz. Star çıkmıyor sizden ancak…

Biz hiçbir vakit star yaratacağız diye iş yapmadık. Biz küçük sermayeli bir şirketiz. Öncelikle kalıcı, daima satabilecek albümlerle bir altyapı oluşturmaya çalışıyoruz. Ben bugün tek bir albüm bile çıkarmasam yıllık 200 bin satışım var. Yıllık 25 bin de CD satışım var. Zira Fikret Kızılok, Cem Karaca, Yorum üzere daima satan müzisyenlerim var. Fakat İstanbul Plak mesela, Tarkan’ı, Mirkelam’ı yaptı. Lakin şu anda bir şey üretmesin yıllık satışı 25 bini geçmez. Sanki kim avantajlı? O bir seferde parayı yatırdı, kumarını oynadı, kazandı. Kaybettikleri de oldu. Ben hiçbir vakit kaybetmedim. Zira biz daima biliyorduk ki, üretimlerimiz en azından kendi maliyetini çıkarır. Az satar, az para getirir, lakin daima satar. Bu çok değerli. Ben sana bir örnek vereyim. Sony, Michael Jackson’ı çıkardığı vakit asıl olarak ona kâr gözüyle bakmıyor. Sony’nin eski repertuarlarının satışı, harikadır. Jackson’dan ziyan da etse fark etmez. İki yıl sonra biz bu daima satan repertuarı genişlettiğimiz vakit, 200-300 çeşide ulaştırdığım vakit mümkün mü bana dokunmak? Biz o vakit oturduğumuz yerden her sene bir Tarkan çıkarmış olacağız. Biz ticari olarak da daha akıllı gidiyoruz. Şu anda benim çıkarıp da iptal ettiğim bir tek üretim yok. Uzun vadeli bakıyoruz. Çok kıymetli bir öteki özellik de buradaki müzik dalı hiçbir vakit kazandığı parayı yeniden müziğe yatırmadı. Biz tam zıddını yapıyoruz. Başka firmalar, konut alır otel açar. Biz ise 5 yıldır, Kalan müzik kurulduğundan beri bütün kazandığımız parayı müziğe yatırdık. Hiçbir öteki yere para yatırmadık. Büyük firmalar rant geliriyle kaset yapıyor. Peşin parasını faize, repoya yatırıyor. Bak göreceksin, iki-üç yıl sonra 200 çeşit albümüm, 150 çeşit CD’im olacak. Şu anda bile Raks dışında hiçbir firmada bendeki CD çeşidi yok. Bende 48 çeşit CD var ve büyük firmalarda bile en fazla 5-6 çeşit CD var. Birinci üçe girerim en azından.

Fakat Karagöz müziği ya da Klezmer müziği üzere hiç satmayacak üretimleri yayınlamak çılgınlık değil mi?

İki sene cepten yerim fakat sonuçta maliyetini çıkarır, para da kazandırır.

Bir de dağıtım sorunu var. Bildiğim kadarıyla bir kasetin fazla satılmadığı görünürse bir müddet sonra depolar bu üretimleri almak istemiyor ve yok olup gidiyor. Bu şartlarda iki sene az satan üretimi dayandırmak mümkün mü?

O da firmaların kusuru yüzünden daha çok, depoların değil. Depo, sonuçta satacağı imali alır. İstenmeyen kaseti niçin istesin. Lakin genel çizgi olarak tutarlıysan ve yaptığın şeylerin bir sürekliliği varsa depo niçin almasın? Birtakım depolar hariç elbette. Lakin en iyi iş yapan depolar da bu tip arşivleri iyi bulunduran depolardır. Mesela Cihan bunların başındadır.

‘FRANSIZLAR BİTTİ, BALKANLARI SÖĞÜŞLÜYORUZ’

Son olarak Türk popuyla ilgili ekleyeceğin bir şey var mı?

Pop bukalemun üzere bir şey. Yıllardan beri Fransız, İspanyol, Yunan, Ermeni vs. birçok müzikleri taklit edildi. Şu sıralarda da Balkanları söğüşlüyoruz. Millet ne yapacağını şaşırmış durumda, fevkalade bir sidik yarışı var herkesin ortasında. Yetenekli beşerler var, fakat bölümün onlara açtığı bir kapı yok. Benim gücüm yetmez ki hepsine. Ben mesela, Erkan Oğur’u, Bülent Ortaçgil’i kaçırdım gelmelerine karşın. Zira ben şu anda muhakkak sayının üzerinde imale imza atamıyorum ki. Keşke Kalan müzik üzere firmalar artsa.

Erkan Oğur mesela, Balet’ten, yani pop üretimlere imza atan büyük bir firmadan yayınlandı. Bu türlü diğer örnekler de var. Sanki bunlar firmaların daima birebir şeyleri yayınlamaktan sıkıldılar mı? Düzgün örneklere de yer vermeye başlayacaklar mı?

Balet’in Erkan Oğur’u çıkarması büsbütün tesadüf yapıtı. Erkan Oğur hâlâ söyler, burada birçok firmayı dolaştı. Kimse çıkarmadı. Yalnızca biz ilgilendik, üzerine de şu kadar para vereceğiz dedik. Diğer bir firmada, Osman Bayşu’da projesi var diye oraya götürdü. Osman Bayşu da sonradan ölünce, o ortada Balet’e verdi. Balet, Erkan Oğur çıkardığının farkında bile değil. Onlar için bir orta kaset üzere bir şey. Sana samimi söylüyorum farkında bile değil. Erkan Oğur’la ilgili şu anda bütün gazetelerde yazılar yazılıyor, ancak bu Balet sayesinde değil. Müzik müellifleri aslında Erkan Oğur’un hastası, seviyorlar, ondan. Balet de şaşırmıştır artık “Yahu biz ne çıkarmışız meğer” diye.

Yani her şey büsbütün tabiatıyla yürüyor.

Evet, bana nazaran şuurlu yapılan hiçbir şey yok. Şuurlu ne yapılıyor? En fazla bir popçuya oynanıyor. Raks da dahil büyük firmaların hiçbirinin bir müzik siyasetleri yok. Müzik siyaseti belirleyen yalnızca iki firma var benim şu anda gördüğüm: Kalan ve Ada. Başkaları rastlantısal gidiyorlar. Ben Ayşegül’ün kasetini yaptım. Paraya gereksinimim vardı, satacağını da biliyordum. Büsbütün Beyoğlu sanatkarlarıyla yaptık bu kaseti. Biz dedik, halk müziğini TRT kalıplarının dışında, özgün halin da dışında, bağlama kullanmadan büsbütün gitarla yapacağız. Parçalan seçtik, bas gitar, akustik gitar, bağlama kullanmadık, türkü hangi yöredense o yörenin renk sazlarını kullandık. Maliyeti de çok komik. 100 milyona mâlettik, bana 4 milyar para kazandırdı. Ne reklam, ne klip. Ona karşın satışı 200 bini aştı. Bir ekol yarattık ayrıyeten. Biz bunu ürettik, değişik bir üsluptu, tahminen kabul etmeyebilirsin ancak şu anda her yerde Ayşegül şekli deniliyor ona. Ayşegül stili diye bir şey çıktı ortaya. Bizdeki satınca en az 15-20 tane kopyası çıktı. Birebir kopya hem de. Yavuz Bingöl’e bile Ayşegül’ün erkeği dediler. Lafı şuna getiriyorum, millet kendi başına bir fikir üretmiyor. Kimde ne sattıysa motamot onu alıyor. Kopyalarını yapmaya çalışıyorlar. Bu popta da bu türlü. Birisi bir rock stili koydu hoop, daima bir arada o tarafa. İki üç sene öncesine kadar da arabesk motifler hakimdi birebir biçimde. Yaratıcılık, siyaset yok.

Gazete Duvar