Meral Candan

Hava karanlık… Ortalarında çocukların da olduğu yaklaşık 400 kişilik bir küme karanlığın içine yanlışsız ilerliyor. Önlerinde Yunanistan sonu, artlarında da geri dönmediklerinden emin olmak için bekleyen jandarma var. Jandarmanın “ilerleyin” kelamıyla Avrupa hayaline yanlışsız yürüyor Suriyeli Muhammed ailesiyle birlikte. Ne saati hatırlıyor ne de içinde bulunduğu kümede birilerini tanıyor: “Hava çok soğuktu, soğuktan çocuklar ağılıyordu.” Muhammed soğuğa aldırış etmiyor. “Ne de olsan insan hayallerine kolay kavuşamıyor.” Bu türlü düşünüyor Muhammed ve İpsala Hudut Kapısı’ndan Avrupa’ya gerçek ilerlemeye devam ediyor. Yaklaşık 15 kilometre sonra Yunan askerleri kümesi karşılıyor. Bu andan itibaren 7 kişilik Al Awas Ailesi’nin kurduğu hayaller yerini acı ve ümitsizliğe bırakıyor.

DEVLET YETKİLİLERİ EŞLİĞİNDE HUDUTTAN GEÇİŞ

İdlib’te 27 Şubat’ta TSK’ya yönelik düzenlenen hücum sonucu 33 askerin hayatını kaybetmesiyle Türkiye, mültecilerin hudut kapılarından geçişini durdurmama kararı aldı. Haberin medyada duyulmasıyla birlikte binlerce mülteci, “sınırların açıldığı” inancıyla Türkiye-Yunanistan hudutlarına hareket etti. Yunanistan’a geçmeyi başaran mülteciler şiddet, gasp, alıkonma üzere bir dizi insan hakları ihlali yaşadı. Sonlarda yaşanan olaylar sonucu en az iki mülteci öldü, biri kayboldu. Hayatta kalanların birden fazla ise yaralı, evsiz, parasız, eşyasız, ne yapacağını bilmez bir formda ortada kaldı.

Bu süreçte Yunanistan’ın mültecileri hukuksuz bir biçimde Türkiye’ye geri göndermesi ve Yunan kolluk kuvvetlerinin mültecilere uyguladığı şiddet, medyaya sıkça yansıdı. Pekala Türkiye’nin yaşananlardaki rolü ne? Mültecilerin anlattıkları, hususla ilgili raporlar, mültecilerin sondan geçmesi için Türkiye devlet kurumları ve yetkililerinin organize formda hareket ettiğini ortaya koyuyor.

VİLAYET GÖÇ YÖNETİMİ ARAÇLARIYLA SEYAHAT

Edirne Vilayet Göç İdaresi’ne ilişkin bir otobüste yaklaşık 50 kişilik bir mülteci kümesi ile birlikte nereye götürüldüklerinden habersiz bir formda yol alıyor Pakistanlı Nigar. Bir müddet sonra duran otobüse iki jandarmanın bindiğini söyleyen Nigar: “Bize ‘Avrupa’ya gitmek istiyorsunuz, işte sizi götürüyoruz’ dediler.” Nigar’ın anlattığına nazaran otobüs öndeki jandarma aracını takip ediyor. Şubat ayı başında Yunanistan’a kaçak geçiş yaparken yakalanıp teslim edildiği Geri Gönderme Merkezi’nden jandarma eşliğinde hududa gittiğine inanamıyor bir müddet. Edirne Alibey köyünde duran otobüs, mültecileri köy mescidinin yanına indiriyor. Yaklaşık 15 dakika sonra yanlarına köylü olduğunu düşündüğü 3 sivilin geldiğini söyleyen Nigar “Bizi ırmağın kenarındaki öteki bir sivilin yanına götürdüler. Karşıya geçirmek için kişi başı 100 lira istedi. Merkezden gelmişiz, bizde para ne gezer” diyor. Hiçbirinden para çıkmayınca Meriç Nehri’nin Türkiye tarafında birinci dereceden askeri bölge olan yerde öylece kalakalıyorlar.

Yunan askerlerinin akınında Muhammed’in küçük kızının kolu kırıldı.

YUNAN ASKERLERİ KÜÇÜK KIZIN KOLUNU KIRIYOR

Nigar ne yapacağını düşünürken çabucak hemen birebir tarihlerde Yunanistan’da olan Muhammed ve ailesi Yunan askerlerinin ağır şiddetine maruz kalıyor. Tek tek herkesin arandığını ve tüm eşyalarının alındığını belirten Muhammed anlatıyor: “Cebimdeki telefonumu, eşimin kolundaki çantayı içindeki 12 bin lirayla birlikte ırmağa attılar. Bizleri oradaki araçlara bindirirken dövdüler. Hatta bu sırada küçük kızımın kolu kırıldı.” Muhammed ve ailesinin de dahil olduğu yaklaşık 400 kişilik küme, Türkiye’ye geri gönderiliyor.

MÜLTECİLERE ATILAN DAYAĞI AB GÖRMÜYOR

Mültecilerin sonlardan şiddet görerek geri itildiği tarihlerde, AB üst seviye yetkilileri 3 Mart’ta, müşahede için Edirne-Yunanistan hududuna geldi. Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis’in davetlisi olarak gelen küme ismine açıklama yapan AB Komitesi Lideri Ursula von der Leyen, Yunanistan’a dayanak iletisi verdi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ziyaretten bir gün sonra basına verdiği demeçte Yunanistan’ı ve AB’yi, İnsan Hakları Üniversal Beyannamesi’ne uygun halde, topraklarına gelen mültecilere saygılı davranmaya davet etti.

Daha sonra gerek Yunanistan gerekse de AB yetkilileri birbiri arkasına Türkiye’yi eleştiren bildiriler yayınladı. Yunanistan Hükümet Sözcüsü Stelyos Petsas, Türkiye’yi palavra haber üretmekle suçlarken, AB Dış İlgiler Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, mültecilerin hudut geçişine teşvik edilmesinin Türkiye’nin AB’den daha fazla takviye alması için iyi bir yol olmadığını söz etti.

TÜRKİYE MÜLTECİ KARTINI OYNUYOR

Türkiye ve AB ülkeleri ortasındaki siyasi gerginliğin sebebi, 18 Mart 2016 yılında imzalanan göçmen muahedesine uzanıyor. Türkiye ve AB ülkeleri ortasında imzalanan bu mutabakat, Yunanistan adalarına sistemsiz yollarla varan mültecilerin Türkiye’ye geri gönderilmesini amaçlıyor. Mutabakat kapsamında Türkiye kara ve deniz hudutlarındaki mülteci geçişlerini tedbire, bunun karşılığında da AB, vize serbestinden mülteciler için önemli bir mali kaynağın Türkiye’ye aktarılmasına kadar çeşitli tahahütlerde bulundu. Türkiye pek çok defa AB’nin mutabakattan kaynaklı yükümlülüklerini yerine getirmediği eleştirisini yaparak hudutları açma tehdidinde bulundu. Bunlardan en sonuncusu Dış İşleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu tarafından lisana getirildi. AA’nın 23 Ocak tarihli haberine nazaran Çavuşoğlu Bild Gazetesi’ne yaptığı açıklamada AB’nin Türkiye’deki mülteciler için vadettiği 6 milyar avronun şimdi yarısının dahi tam ödenmediğini belirterek Türkiye’nin sonları açabileceğini söyledi. İdlib’te 27 Şubat’ta TSK’ya yapılan atak sonucu sonlarını açan Türkiye’nin, mültecileri siyasi bir koz olarak birinci kullanışı değil. Hakikaten atak sonrası açıklama yapan Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan daha evvel AB’yi sonları açabilecekleri istikametinde pek çok defa uyardıklarını hatırlattı ve bundan sonra sonları kapatmayacaklarını söyledi.

Salim, arkadaşlarının dövüldüğüne şahit olmuş.

PAZARKULE’YE GİTMENİN BİR BEDELİ VAR

Türkiye ve AB ortasındaki siyasi uyuşmazlıklardan habersiz bir halde Afgan Salim arkadaşlarıyla Meriç Irmağı kıyısına gidiyor. Orada ‘üstü başı yırtılmış, ayağı kırılmış insanlar’ görünce şaşkınlığa uğruyor. Botla geçmekten vazgeçiyor lakin geri dönmek istediklerinde de karşılarında jandarmayı buluyorlar. Irmak kıyısından uzaklaşan küme, bazen tarla, bazen de araç yolundan geçerek Pazarkule’ye yanlışsız ilerliyor. Sabaha karşı karşılarına çıkan aracı görür görmez koşmaya başlıyor Salim: “Çünkü o ıssız yolda bizi ya hırsız ya da jandarma durdurur.” Aracın içinden ellerinde sopalarla çıkan jandarmanın iki arkadaşını dövdüğünü belirtiyor. Salim’in “Jandarma neden dövsün?” sorusuna karşılığı şu: “İnsanları geri dönmesinler, Yunanistan’a geçmeye çalışsınlar diye dövüyorlar.”

Kolundan ameliyat olan kızıyla 20 gün benzinlikte kalan Muhammed ve ailesi İstanbul’a dönmek zorunda kalıyor.

‘DÖNMEK YOK SONA GİDECEKSİNİZ’

Muhammed ve ailesi de Salim üzere, bir türlü istediği yere gitmeyi başaramıyor. İstanbul’a dönmeye karar veriyorlar. Kızının kolu kırık olan Muhammed, pek seçeneklerinin kalmadığını anlatıyor. Dönüş için yardım istedikleri asker İpsala’ya, İpsala’da yol sordukları polis de fiyatsız yemek için İpsala Belediye Salonu’na yönlendiriyor. Aç olan Al Awas Ailesi heyecanla salona gidiyor lakin ne yemek ne de su bulabiliyorlar: “Çok kalabalıktı. Jandarma bize ‘dönmek yok, hududa gideceksiniz’ dedi. İnsanları zorla araçlara bindirmeye başladılar. Hatta çöp otomobiliyle bile insan taşıdılar.”

YA İSTANBUL YA IRMAK

Günler evvel Pazarkule’ye gitmek için başladığı seyahatinde Muhammed, kendisini ve ailesini Uzunköprü’deki bir benzinlikte buluyor. Aile, kolu kırık kızıyla, uzun bir mühlet yerinden kıpırdayamıyor. Muhammed, benzinliktekilerin yardımıyla kızını Uzunköprü’deki bir hastaneye götürüyor. Hastane ameliyat için para talep ediyor. Neyse ki, kızı muayene eden tabip, hastanedeki tüm masrafları üstlenerek ameliyatı gerçekleştiriyor. Ameliyat sonrası 20 gün boyunca benzinlikte kalıyorlar. “Paramız ve gidecek bir yerimiz yoktu artık,” diyor Muhammed. Vakitle benzinlikte kalanların çoğaldığını söylüyor. “Jandarma geldi bir gün ve korona nedeniyle benzinliğin boşaltılmasını istedi. Bizlere iki seçenek sunuldu: Ya İstanbul ya da ırmak. Çadırlarımızı yırttılar. Mecburen otobüse binip Esenler Otogarı’na geldik.”

Yunanistan’a geçen Haluk ve arkadaşları dövülerek geri gönderiliyor.

YARDIM ETMEYE ÇALIŞAN YERLİLER

Al Awas Ailesi’nin bir türlü varamadığı Pazarkule Hudut Kapısı’nda bir ay kalıyor Afgan Haluk. Pazarkule’ye gidişi hiç kolay olmuyor: “Edirne’ye, aslında Pazarkule’ye gitmek için geldim arkadaşlarımla. Lakin polis oraya gitmemize müsaade vermedi. Yaklaşık 5 saat boyunca polisin yolu açmasını bekledik. Polis yanlarındaki otobüsleri gösterip, ‘Doyran Köyü’ne gidin oradan geçiş yaparsınız,’ dedi.” Hem çaresizlikten hem de dinlenmek istediklerinden polislerin gösterdiği otobüse biniyor Haluk ve arkadaşları. Otobüsün Edirne Vilayet Göç İdaresi’ne ilişkin olduğunu ise bindikten sonra anlıyorlar: “Şoförün çabucak yanında üstünde Edirne Vilayet Göç Yönetimi yazan kâğıtlar vardı.” Otobüs köye uğramadan direkt Meriç Irmağı kıyısına gidiyor. Otobüsün yanına yaklaşan bir sivil, otobüste kaç mültecinin bulunduğunu sürücüye soruyor, sonra otobüstekilere botları gösteriyor. Botların yanında bekleyen sivil giyimli beşerler, göçmen kaçakçısı olup olmadıkları sorusuna “Sadece yardım etmeye çalışan buralı kişileriz” karşılığını veriyorlar. Meriç Irmağı kıyısındaki iki günlük bekleyişten sonra Yunanistan’a geçen Haluk ve arkadaşları, yakalanıp feci halde dövülüyor ve kıyafetleri alınarak çırılçıplak bir formda Türkiye’ye gönderiliyor.

YUNANİSTAN’A GEÇEN MÜLTECİ SAYISI NASIL HESAPLANIYOR?

İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’nun 26 Mart tarihinde huduttan geçen mültecilere ait verdiği 150 bin 600 sayısı, pek çok soru işaretini beraberinde getirdi. Hem sayının nasıl tespit edildiği tartışma konusu oldu hem de Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği 2 bin 850 üzere çok daha düşük bir sayı açıkladı. Türkiye’nin sonları açmasından sonra mültecilerin en fazla uğradığı köylerden olan Doyran Köyü’nden ismini vermek istemeyen bir balıkçı, Soylu’nun verdiği sayının muhakkak yanlışsız olduğunu ileri sürdü: “O periyot asker gelip kayığı olanların mültecileri karşıya taşımasını istedi. Asker gelip senden bunu isteyince mecbur yapacaksın, ya balıkçılık lisansımı iptal ederlerse?.. Yenisini almak o kadar güç ki! O periyot gözümle gördüm, sivil askerler vardı, Meriç kıyısında kaç kişinin geçtiğinin kaydını tutup çabucak karakola iletiyorlardı. Hasebiyle hangi köyden, hangi noktadan kaç kişinin geçtiğini net olarak biliyorlardı.”

YARDIM, TEŞVİK, KOLAYLAŞTIRMA

Af Örgütü, İstanbul Barosu, İnsan Hakları İzleme Örgütü üzere alanda bulunan pek çok STK, raporlarında ve açıklamalarında, Türkiye’nin mültecileri sondan geçmeye teşvik ettiği konusuna yer verdi. İnsan Hakları Örgütü, 17 Mart’ta yayınladığı açıklamada 8 mültecinin yaşadıklarına yer vererek Yunanistan’a geçişlerde Türkiyeli polis ve askerlerin yardım ettiğini ortaya koydu. Milletlerarası Af Örgütü’nün bahisle ilgili hazırladığı “Siyasi Bir Oyunun Ortasında Kalanlar” başlıklı raporunda “Türkiye hudut muhafaza vazifelileri ve güvenlik güçlerinin mültecilerin hududa yanlışsız hareketini teşvik ederek kolaylaştırdığı” söz edildi. TBMM Göç ve Ahenk Alt Komisyonu’nun hudutta gerçekleştirdiği ziyaret sonrası hazırladığı raporda bu bahis kendine hiç yer bulamadı. Buna karşılık, Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü, hudut çizgisinden, içinde ırmak geçişlerinin de olduğu tam 38 görüntüyü toplumsal medya hesabından paylaştı. Bu görüntülerde mülteci kümelerinin ırmak kıyısındaki bekleyişleri ve ırmağın her iki kıyısına sabitlenmiş halatlar aracılığıyla botla nasıl Yunanistan’a geçtikleri yer aldı.

BİNLERCE MÜLTECİ EVSİZ KALDI

27 Şubat’ta başlayan süreç, tam bir ay sonra, 27 Mart’ta, Pazarkule’de bekleyen yaklaşık 5 bin kişinin Covid-19 salgını gerekçesiyle misafirhanelere gönderilmesiyle sona erdi. Binlerce mülteciyi evsiz, parasız, işsiz ve umutsuz bırakan bu süreçte ne Yunanistan sebep olduğu şiddet olayları nedeniyle hesap verdi ne de bu olaylardaki Türkiye devlet kurumlarının ve yetkililerinin rolü gereğince araştırıldı. Mültecilere yardım etmek gayesiyle bir ay boyunca Edirne’de kalan, ismini vermek istemeyen dayanışma ağı üyesi, köy muhtarlarının bu süreçteki dahline dikkat çekerek bot geçişlerinin tertibinin şahsen muhtarlar tarafından yapıldığına şahit olduğunu anlatıyor: “Belediye ya da vilayet göç yönetimi araçlarıyla mülteciler taşındı. Mülteciler bazen Meriç Irmağı kıyısındaki köylere, bazen de direkt geçiş için ırmak kıyısına getirildi. Muhtarlar köylerde mültecilerin kıyıya taşınması ve botlarla geçişinde etkin misyon aldı. Bir köy muhtarının bana gösterdiği telefon bildirisinde gördüm, mültecileri botla kimlerin hangi gün geçireceğini ayarlıyorlardı. Dövülerek geri gönderilenlere yardım edip, tekrar geçmeleri için teşvik ediyorlardı. İpsala’dan Pazarkule hudut kapısına kadar uzanan hudut çizgisinde geçti bir ayım. Geçiş için gelen mülteciler, vakit zaman kolluk kuvvetlerinin makûs muamelesine maruz kaldı, hatta darp edilenler oldu. Yalnızca ben değil, o devir bölgede yardım için bulunan birçok istekli de bu durumlara şahit oldu.”

SORU ÇOK KARŞILIK YOK

Hususla ilgili bilgi almak için İçişleri Bakanlığı’ndan TBMM Göç ve Ahenk Alt Komitesi Başkanlığı’na kadar pek çok yere başvurdum. Mart ayı boyunca kaç polis ve askerin Edirne’de misyon aldığı, misyon tariflerinin ne olduğu, vazife tarifleri dışına çıkan görevlilerle ilgili süreç yapılıp yapılmadığı, bu devirde kaç göçmen kaçakçısının yakalandığı üzere birçok soruya yanıt istedim. CİMER üzerinden bakanlığa ilettiğim sorulara karşılık, Edirne Vilayet Emniyet Müdürlüğü’nden geldi. Gelen mailde “düzensiz göç”e ait istatistiklerin yeraldığı resmî internet sayfasının linki (https://www.goc.gov.tr/duzensiz-goc-istatistikler) yer alıyordu, öteki sorularımız ise karşılıksız kaldı.

Bunun üzerine sorularımı İçişleri Bakanlığı Basın Halkla Alakalar Müşavirliği’ne ilettim. Haftalar geçti, rastgele bir karşılık alamadım. TBMM Göç ve Ahenk Alt Kurulu Lideri Atay Uslu’ya ulaştım, görüşünü almak istedim, Uslu’dan da rastgele bir karşılık gelmedi. Edirne Vilayet Göç İdaresi’nin araçlarıyla mültecilerin hududa taşıdığı argümanlarını sormak için ilgililere mail ve telefon yoluyla ulaşmaya çalıştım, bahsin evvel Edirne Valiliği’ne bildirilmesi gerektiği belirtildi. Bunun üzerine Edirne Valiliği’ne sorularımı ilettim. Haber yayına hazırlandığı sırada valilikten rastgele bir yanıt gelmemişti.

Gazete Duvar