Süt ve süt eserleri yüzde 20 ile 55 ortasında değişen oranlarda zamlandı. Beyaz peynirden tereyağına, tereyağından yoğurda kadar uzanan artırımın sebeplerinden birinin üretimin yetersizliği olduğu belirtiliyor. Tarım KOOP Lideri Mehmet Özkurnaz, maliyetlerin artması lakin yararın birebir kalması sebebiyle üreticilerin hayvanlarını sattığını ya da sayısını azalttığını söylüyor.

Covid-19 salgının beraberinde getirdiği, ekonomik zorluklar tüm dünyada tesirli oldu. Çok sayıda kişinin gelir kaybına uğradığı, işsiz kaldığı ya da kısa çalışma ödeneğine mahkûm edildiği Türkiye de ekonomik zahmetlerin arttığı ülkeler ortasında. TÜİK bilgilerine nazaran yıllık bazda yüzde 20’lerde seyreden besin enflasyonu, temel besin hususlarına erişimi zorlaştırıyor. Yüzde 21 olarak açıklanan aralık ayı besin enflasyonu ise 2021 yılının tüketici açısından kolay bir yıl olmayacağının habercisi.

Hayat pahalılığının her geçen gün daha da arttığı Türkiye’de yeni yıl prestijiyle süt ve eserleri de zamlandı. Süt eserleri ortasında artırım şampiyonu ise fiyatı 42 TL ile 84 TL ortasında değişen tereyağı oldu. Son yıllarda bilim insanları tarafından önerilen bir eser haline gelen tereyağına talep artıyor. Eserin ortalama market fiyatı 60 TL olsa da sanal marketlerde daha ucuza satıldığı görülüyor. Doğal eserler satan işletmelerde ise tereyağın kilosu 60-70 TL ortasında değişiyor.

Yüzde 20 ile 55 ortasında zamlanan süt ve süt eserlerindeki artışın birinci sebeplerinden biri 13 ay ortadan sonra çiğ süte artırım yapılması. Yem ve güç üzere girdi maliyetleri artan üretici 2019 yılının Kasım ayından beri süt fiyatlarının tıpkı kalmasına itiraz ediyordu. Üreticinin beklediği artırım 2020’nin son günlerinde geldi ve 1 Ocak 2021’den geçerli olmak üzere çiğ sütün taban fiyatı 2.30 TL’den 2.80 TL’ye yükseldi. Artırım yapmakta geç kalındığını belirten Tarım KOOP Lideri Mehmet Özkurnaz, besin eserlerinin yüzde 35-50 ortasında zamlandığı bir ortamda süt fiyatlarının 13 ay boyunca tıpkı kalmasının kabul edilemez olduğunu söylüyor.

“Burada mağdur kalan maliyetleri çok derecede yükselen çiftçi oldu. Sadece enflasyon yükselmesin diye bu besin eserindeki fiyatın artırılmamasını biz çok şık bulmadık. Biz bunu çiftçinin cezalandırılması olarak kıymetlendiriyoruz.”

Süt üreticilerinin en değerli girdilerinden biri yem. Yemin ham unsuru olan soya büyük oranda Arjantin ve Yeni Zelanda üzere ülkelerden dolarla ithal ediliyor. Dolar kurundaki yükseliş sebebiyle yem her geçen gün değerlenirken çiğ sütün fiyatı tıpkı kalıyor. Özkurnaz, üreticinin maliyetleri düşünüldüğünde çiğ süte yapılan 50 kuruşluk artışın kâfi olmadığını savunuyor. Bununla birlikte üreticilerin bir ortaya geldiği kooperatif üzere örgütlenmelerde sütün daha yüksek fiyattan satılabildiğini belirtiyor.

“Trakya bölgesinde örgütlü hareket çok iyidir. Örgütlü hareketten ötürü 0,20 TL pazarlığı yapabildik. Tıpkı vakitte Konya’daki arkadaşlarımız da bu süreci iyi yürüttüler. Pazarlık karşında 3 TL’de uzlaşmayı sağladık. Bu 3 TL üreticiyi çok mu keyifli edecek? Hayır. Lakin üretici bir anlığına bu türlü bir nefes aldı. Bugünkü kurallarda 3 TL’yi berbatın iyisi olarak kıymetlendiriyoruz.”

“Türkiye’de en çok süt üretimi, Konya’dadır. Yılda 3 bin 800 tonluk bir üretimi vardır Konya’nın. İkinci olarak İzmir-Aydın bölgesi gelir, 3 bin 700 ton civarında üretir. 2 bin 800 ton civarında üretimi olan Balıkesir de üçüncüdür. Türkiye’nin en çok ikinci sütü üreten bölgesi İzmir’de örgütlenme hayal kırıklığı yarattı.”

‘HERKES TARIM VE HAYVANCILIKTAN KAÇMANIN YOLLARINI ARIYOR’

Maliyetlerin artması fakat karın birebir kalması sebebiyle çok sayıda üretici hayvanlarını satıyor ya da sayısını azaltıyor. Beslediği hayvanlara yem almak için kredi çeken üretici, artan maliyetler sebebiyle kredi borcunu ödeyemediği için hayvanlarını satıp bu borcu kapatma yoluna gidiyor. Özkurnaz’ın verdiği bilgiye nazaran pandemide kapanan çiftlikler de oldu.

“Örneğin aile işletmeleri, hayvanların sayılarını epey azaltmak zorunda kaldı. Mesela on tane hayvanı varsa artık gidin damına bakın beş tane hayvanı vardır. Önemli manada bir düşüş meydana geldi ve hayvanlar kısma gönderildi. Öte yandan kırsalda, köylerde en genç çiftçimiz 50 yaşın üstünde. Tarımdan bir şey kazanılmadığı için gençler köylerini terk ediyor. İlçelerde, büyük kentlerde ya da endüstrinin olabileceği yerlerde çalışma dileğinde oluyorlar. Bu türlü devam ederse bilhassa köylerde aile işletmeleri ortadan kalkacak üzere görünüyor. Tarım ve hayvancılıktan önemli manada bir uzaklaşma kelam konusu. Herkes tarım ve hayvancılıktan kaçmanın yollarını arıyor. Bu da geleceğimizin çok rahat olmayacağının göstergesi.”

‘8 KG YEMESİ GEREKEN HAYVANA 4 KİLO YEM VEREBİLİYOR’

Öte yandan yüksek girdi maliyetleri süt ve süt eserlerinin kalitesini de etkiliyor. Ekonomik durumu berbata giden üretici, hayvanlara muhtaçlığını karşılayacak ölçüde yem veremiyor. Bu durum da sütün ölçüsüne ve kalitesine yansıyor. Özkurnaz, “8 kg yem vermek gerekirken 4-5 kg yem veriyor. Az süt alıyor lakin hiç olmazsa sağa sola borçlanmıyor. Sonra da bakıyorsun hayvan hasta oluyor, çabucak kasaba veriliyor. Veteriner getirip tedavi ettirse veterinere verecek parası yok.”

ORTACILAR ÜRETİCİDEN UCUZA ALIP SANAYİCİYE DEĞERLİYE SATIYOR

Üreticinin durumunu zorlaştıran etkenlerden biri de ortacılar üzerine heyeti piyasa sistemi. Kooperatiflerin ve örgütlenmenin aktif olmadığı yerlerde üreticiler, aracıların insafına bırakılıyor. Ortacılar, üreticiden aldığı fiyatın üstüne kâr hissesi koyarak sütü sanayiciye satıyor. Özkurnaz, aracıların çalışma sistemini şöyle özetliyor:

“Onlara müteahhit de derler. Üreticiler sütü aracıya vermek zorunda kalıyorlar, zira bunun karşılığında avans para alıyorlar. Bunun için üreticiyle aracı ortasında bir senet düzenliyorlar. Üretici bu senete imza attığı için ‘Ben size süt vermiyorum’ deme bahtı yok. Buna bir cins tefeci anlayışı diyebiliriz ve müteahhitlerin olduğu yerde gerçek bir örgütlenme olamaz. Üreten insanın kazanamadığı lakin aracıların ve eseri tüketicinin önüne koyan bireylerin çok yüklü paralar kazandığını görmek istemiyoruz, ancak durum bu.”

Mevsimsel tesir de süt üretimine direkt yansıyor. Kış aylarında daha az süt alınırken bahar mevsiminin gelmesiyle süt üretimi artıyor. Mayıs ve haziran ayında doruğa çıkan süt üretimi haziran sonuna gerçek hava sıcaklığının yükselmesiyle düşüşe geçiyor. Süt arzının azaldığı devirlerde süt ve süt eserlerinin fiyatı da artıyor.

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın çiftçilere hibe ve kredi dayanağı verdiğini belirten Özkurnaz, yüksek faiz sebebiyle hali hazırda borçlu olan çiftçilerin yeni bir kredi borcu altına giremeyeceğini belirtiyor. “Tarım kredisi alan çiftçilerin faizli borçlarının nasıl yükseldiğini görüyoruz. Gerek Tarım Kredi Kooperatifleri olsun gerekse bankalar olsun kredi borçlarında çiftçilere takviyeler verilmelidir. Çiftçinin borçları yapılandırılmalıdır. Bugün mallarını ipotek edip kredi çekmeye hangi çiftçinin cüreti olabilir? Bu seçenek çok mantıklı gözükmüyor.”

Gazete Duvar