“Bir ülkede, demokrasi açığı artırsa; bütçe açığı da artar”: Adalet Bakanı Abdülhamit Gül, ben bu satırları kaleme alırken, 3 Mart’ta Anadolu Ajansı’nın canlı yayınında bu türlü diyordu. “İnsan Hakları Hareket Planı”, öncelikle Türkiye’nin korona virüsü pandemisi ile bir arada ekonomik sıkıntılarının katlanarak artması ve yaşanan iktisadî darboğazın aşılabilmesi için, dış kaynaklı riski azaltmayı hedefliyor. Öte yandan, bu planın finansmanı, Avrupa Birliği ve Avrupa Kurulu tarafından “Yatay Dayanak II Programı” kapsamında, Türkiye’ye aslında tahsis edilmişti. 1,2 milyon euroluk bir bütçeye sahip olan bu projenin ortakları da, öncelikle Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Dairesi Başkanlığı ve akabinde da Adalet Akademisi, İçişleri Bakanlığı, yargı organları ve öbür yetkili makamlar. Bu proje 1 Eylül 2019’da başladı ve 1 Mart 2021’de bitmesi gerekiyordu; “grand final” 2 Mart’ta açıklanan “İnsan Hakları Hareket Planı” ile oldu.

Bu proje, Türkiye’de yargının ve insan haklarının güçlendirilmesi için gerçekleştirilen, kamu işbirliğinde 2022’ye kadar sürecek öbür projelerin de şemsiyesi altında olduğu “Yatay Takviye II Programı” çerçevesinde; bu program da 41 milyon euro bütçeye sahip. Avrupa Birliği’nin yüzde 85 ve Avrupa Konseyi’nin yüzde 15’ini karşıladığı bu bütçenin yalnızca 1,2 milyon euroluk kısmı 128 sayfalık “İnsan Hakları Hareket Planı’nın” yazılmasına ayrılmış. Sayfası 9 bin 375 euroya gelen bu raporun ne sonuç doğurduğunu herhalde Avrupa Birliği’ndeki vergi mükellefleri de merak edecek günün birinde: Gerek AB gerekse de Ankara tarafında “günü kurtarmak” için sunulan bu rapor, azamî 5-6 ay durumu kurtarabilir fakat sonradan tarafların ortasını daha da açacak.

Bir defa, bu türlü bir plan yapılıp Türkiye’nin en yüksek makamının sunumuyla duyurulabiliyorsa; demek ki Avrupa Birliği, Türkiye için hâlâ kıymetli ve Ankara’yı hâlâ yönlendirme gücü var. Keza Türkiye de AB için kıymetli ve vazgeçilmez. Lakin, iki tarafın siyasetçi ve bürokratları da günü kurtaran ve geleceği batıran süreksiz “çözümlerde” ısrar ediyorlar.

AK Parti ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın perspektifinden baktığımızda böylesi bir aksiyon planı, tam bir can simidi: ABD’de ve ötesinde “pozitif imaj” için yüklü meblağlar harcanırken, bu sefer üzerine para alınıp çok kıymetli bir siyasi koz elde edilmiş oluyor. Bir yandan iç siyaset boyutu var bu kozun; öteki yandan da dış siyaset boyutu.

Dış siyasette, her vakit Türkiye ile perde gerisinden diplomatik müzakere yaparak ilgileri yürütme yanlısı olan Almanya Şansölyesi Angela Merkel, 2021 sonbaharında siyaseti bırakıyor. Her ne kadar partisi Hıristiyan Demokratlar’ın (CDU) iktidarda kalacağı kesin gözükse de Merkel, siyaset defterini kapatırken, ardında bagaj bırakmak istemiyor. Kaldı ki, CDU’nun koalisyon ortağının Türkiye’nin insan hakları siciline son derece sert tenkitler yönelten Yeşiller (Grünen) olması da çok beklenen. Bu nedenle, 2021’in Ekim-Kasım’ına kadar olan periyotta, Ankara kaynaklı bir baş ağrısı yaşamamak Merkel için kıymetli. İnsan Hakları Aksiyon Planı’nın uygulama mühleti 2 yıla yayılan bir takvime bağlı olduğundan, önümüzdeki 5-6 ayı haydi haydi kurtarabilir. Hele de ortada Ankara’dan “küçük jestler” gelirse. Mesela, “bozdurulacak yastık altı altınlar” nazarıyla bakılan Osman Kavala ve diğer siyasi mahkumlardan biri, birkaçı özgür bırakılırsa.

Öbür yandan, Avrupa Kurulu de, 9-11 Mart 2021’de toplanacak ve bünyesinde bulunan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarına uymayan ülkelere karşı yaptırımlar uygulanması konusunda adım atması kelam konusu olabilecek. AİHM’in Osman Kavala ve Selahattin Demirtaş’a yönelik hak ihlalleri kararları nedeniyle Türkiye’nin Avrupa Konseyi’nde oy kullanma haklarının askıya alınması üzere, daha evvel Azerbaycan’a uygulanan ve memleketler arası itibarı (ve hasebiyle yatırımı) azaltacak bir uygulamayla karşılaşmak istemeyeceği de kesin. Rusya da Avrupa Konseyi’nin yaptırımlarıyla karşılaşmamak için geçtiğimiz günlerde hareketlere başladı. Rusya devletinin İnsan Hakları Komisyoneri Tatyana Moskalkova da evvelki gün ülkesinin Avrupa Konseyi’ndeki varlığının kıymetli olduğuna işaret eden açıklamalar yaptı. Rusya, tam da ABD’de Joe Biden idaresinden yeni yaptırımlarla karşılaşırken, Avrupa kurumlarıyla iyi geçinmeye çalışıyorsa; Türkiye’nin de misal bir yönelimi olmasına şaşmamak lazım.

Avrupa Birliği’nin 25-26 Mart 2021’deki Önderler Zirvesi’nde, Türkiye’ye yeni yaptırımlar uygulanıp uygulanmayacağı kararı açıklanacaktı. İnsan Hakları Hareket Planı, Yunanistan ile Ocak 2021’de başlayan “istikşafi görüşmeler”le, yani Doğu Akdeniz için barış masasının kurulmasıyla bir arada ele alınınca, Türkiye’ye AB yaptırımlarını maniler yahut en azından erteler.

ABD’de Joe Biden idaresinin şimdi aramadığı yegâne dünya önderlerinden birinin Cumhurbaşkanı Erdoğan olması ve Donald Trump vaktinde askıda kalan Halkbank davası üzere bahislerin Türkiye’ye karşı koz olarak kullanılması durumu varken, AB ülkelerinin dayanağı Ankara için değerli. Rusya’ya ABD’nin getirdiği yeni yaptırımlar, AB ülkeleri ile koordineli biçimde geliştirilen bir siyaset. ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price’ın 2 Şubat’ta, Türkiye’nin 2020 Şubat’ında Suriye İdlib’de 33 askerinin “Esad İdaresi, Rusya ve İran işbirliğindeki hücumda hayatını kaybetmesini” anan bir açıklama yapması da, Beyaz Saray’ın şu beklentisine işaret ediyordu: Artık Ankara S-400’ler konusunu bir formda “halledip”, Rusya’ya karşı da ABD ile işbirliğine gitsin.

İNSAN HAKLARI AKSİYON PLANI’NIN İÇ BOYUTU

İç siyasette, korona virüsü pandemisinin patlak verdiği Mart 2020’den bu yana şu gelişmeler yaşandı:

-AK Parti’nin oy dayanağı yüzde 30’luk “demir çekirdeğine” indi. Birtakım aylarda bu direnç noktası da -özellikle ekonomik kahırlara yönelik şikayetler nedeniyle- zorlandı ve kırıldığı vakitler oldu. Yani, AK Parti yüzde 30’un da altına indi.

-Cumhurbaşkanı Erdoğan, 19 yıldır Türkiye’nin tartışmasız en tanınan siyasetçisi iken, kalıcı biçimde ikinci ve üçüncü sıralara indi.

-Kararsızların oranı, farklı araştırmalara nazaran yüzde 25 ilâ yüzde 30 ortası doruklara çıktı. Kararsızlar kümesinin büyük çoğunluğunu da muhafazakâr ve dindar seçmenler; akabinde da milliyetçiler oluşturuyordu.

2020 sonunda iktisat idaresi değiştirildi; akabinde alana “Milli Uzay Projesi”nden “Yeni Anayasa”ya, AK Parti tabanına özgüven kazandırma amaçlı gündem hususları atıldı. Dışarıdan bakınca “korona virüsü pandemisi kısıtlamalarını ihlal eden bir saygısızlık” üzere yorumlanan AK Parti Vilayet Kongreleri de, bilhassa kalabalık ve “düğün coşkusu” ile gerçekleştirildi. Kongrelerin tertipleri AK Parti tabanına güç verirken; geçmişteki ivmeyi ve elektriği kazandıracağı argüman edilen kimi isimler de idareye geldi. AK Parti İstanbul Vilayet Lideri seçilen Osman Nuri Kabaktepe’nin, Saadet Partisi ve Ulusal Görüş geçmişi, “temiz ve dürüst kalabildiği” savları bilhassa tabana karşı çok vurgulandı. Kabaktepe de CHP İstanbul Vilayet Lideri Canan Kaftancıoğlu’na “kahve davetinde” bulunarak, kutuplaşmanın üzerine çıkan farklı bir profil olacakmışçasına bir bağlantı stratejisi kurmakla işe başladı. Misal bir davet de, üyesi olduğu Diyarbakır Barosu’na “çay davetinde” bulunan (ve bunu Twitter üzerinden Kürtçe yapan) AK Parti Diyarbakır yeni Vilayet Lideri Şerif Aydın’dan geldi. Tüm bunlar, elbette AK Parti’nin “tüm düğmelere basmak” biçiminde espri konusu olan şimdiki siyasi atılımları. Kimileri tutuyor, kimileri tutmuyor. İnsan Hakları Aksiyon Planı da, iktidara en azından vakit kazandırıyor. Hem de, tam da muhalefet, seçmenler ortasında kararsızların artması ile açılan fırsat penceresini, “HDP’yi kapatsak da mı saklasak, kapatmasak da mı saklasak” açmazı içinde debelenmeye itilirken…

İnsan Hakları Hareket Planı’nın asıl yükü ise, Türkiye’nin insan hakları savunucularının sırtına binecek. Her vakit olduğu üzere büyük bir dirayetle, o 128 sayfayı didik didik edip, kısıtlı imkanlar ve üzerlerinde büyük baskılarla takibe çalışacaklar.

Gazete Duvar