Ramon Campos’un yazıp Carlos Sedes’in yönettiği “Jaguar”ı Netflix’te izleyebilirsiniz. “The Photographer Of Mauthaussen” (2018) sinemasının akabinde bir kere daha Nazi vahşetine ve İspanya vatandaşlarının mağduriyetine dikkat çeken dizi, 1962’de, başşehir Madrid’de yaşanan birtakım casusluk olaylarını husus alıyor.
Dizide Franco faşizmi sürdüğü için savaş hatalısı Nazilere doğal barınak imkânı sunan İspanya’da, yasa dışı bir direniş kümesinin kıymetli bir SS subayı olan Heim’a (bir kampın azapçı doktoruna) ulaşma çabası işleniyor. Heim’ın gerçek bir kişi olduğunu ve dizide anılan toplama kampında doktorluk yaptığını belirtip hikayeyi kısaca aktaralım.
FRANCO İSPANYASI’NDA NAZİ AVLAMAK
“Jaguar”, savaş bitimi yargılamadan kaçıp İspanya’ya sığınan bir küme Nazi artığının kültürlerini yaşattıkları, toplantılar gerçekleştirip giriş-çıkış planlamaları yaptıkları, dahası marşlarını bangır bangır çalabildikleri lüks bir restoranda -Haus’da- açılıyor. İsmini sonradan öğreneceğimiz Isabel, çocukluğunun bir kısmını Mauthaussen toplama kampında geçirmiş, babası gözleri önünde katledilmiş, üstelik cinayeti işleyen subaya hizmet etmeye zorlanmış bir bayan. Zalim subay Otto Bachmann’ı öldürmek için yeniden bir sene boyunca bu restoranda garsonluk yapmış. Lakin tam emeline ulaşacakken bir örgüt aksiyonunu sabote ediyor ve bayanın yemeğe katacağı zehri sulandırılmış anasonla değiştiriyor. Bu birinci kırılmadan sonra Isabel örgüt tarafından kaçırılıp sorgulanıyor, kendilerine katılmaya ikna ediliyor.
“Görünmez eller” tarafından desteklenen bu örgüte İspanya İç Savaşı’nda Cumhuriyetçiler safında savaşmış, akabinde Fransa’ya geçip direnişçilere katılmış deneyimli Lucena liderlik ediyor. Bahsi geçen toplama kampından kurtulmuş Marse ile Sordo (sağır) ve kamptan sağ çıkamayan bir arkadaşlarının emaneti genç Castro örgütün öteki elemanları… Üyeler kendilerini finanse eden güçten habersiz. Bizlerse yalnızca Lucena’nın bir müzede kızı Laura’yı savaşta yitirmiş Ramos ile görüştüğünü biliyoruz. Acılarını intikam alarak dindirmeye çabalayan bu anne örgüte maddi manevi yardım ediyor. Ama en doruktaki o mu, bir oburu mı anlamak sıkıntı…
Dizi genel çizgileriyle örgütün Otto Bachmann aracılığıyla Heim’a ulaşma eforuna odaklanmış. Bu amaç için büyük oynanıyor. Kamufle olunup Nazi artıklarının toplumsal hayatına sızılıyor. Kaldıkları otel, gittikleri terzi, katıldıkları balo… Çabucak her yerde karşısına çıkıyor Isabel ile Lucena. Çok geçmeden meyvelerini de topluyor, ailenin yakınına sokuluyor, dahası işi bir akşam yemeğine dek götürüyorlar.
İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NA DAİR ANLATILAR VE ‘KÖTÜLÜĞÜN SEKSİLİĞİ’
Dizinin anlatımını kıymetlendirecek, eksileri artıları yorumlamaya çalışacağım lakin öncelikle dizinin de önüne geçen bir çizgiyi belirtmekten yanayım. İkinci Dünya Savaşı muhtemelen sinema tarihinin üzerine en çok eğildiği sosyal-siyasal problem… Unutulmaz savaş sinemalarının veyahut savaşın toplumsal ömürde yarattığı yıkımı irdeleyen üretimlerin büyük kısmı İkinci Dünya Savaşı eksenli… Bu tercih elbet tartışılır. Tahminen akla uygun sebepler arar, biraz da tarafsız olma savıyla yorumlarsak ikinci savaşın sivrilmesini sinema lisanının gelişimine, savaş sonrası doğan akımların getirdiği zenginliğe ve paylaşım probleminin nihayete ermese bile süreksiz bir sonuca varmasına bağlayabiliriz. Soğuk Savaş kartları tekrar dağıtıp medyaya yeni roller yüklerken İkinci Dünya Savaşı cezbedici bir gereç sunuyordu. Dahası bu savaşın Avrupa’da bir düşünsel arayışa tahminen hatta bir kültürel değişime yer hazırlaması, tüm dünyada yeni bir ekonomik nizam sağlaması ve elbet Nazi azgınlığının efsaneler türetecek kadar yırtıcı boyutlara ulaşması bu mevzudaki sinemaları her periyot gündemde tuttu diyebiliriz.
Ayrıyeten iki noktaya değinmeden geçmemeliyiz. İkinci Dünya Savaşı’na yönelik sinemalar ibret bildirmesi açısından haber niteliği de taşıyordu. Yani bir bakıma Birinci Dünya Savaşı’nın şimdi emekleyen sinemaya armağan ettiği “haber filmleri” yerini haber fonksiyonuna sahip bir temaya bırakmıştı. Nasıl haber sinemaları cephelere dair sıcak gelişmeleri aktarıyorsa İkinci Savaş sinemaları de Almanya’nın hezimetini çarpıcı bir biçimde ortaya koyuyor ve bu hezimeti hak ettikleri yargısını durmaksızın tekrarlıyordu. Hitler ve etrafında toplananları, daha ötesinde faşist isterinin kuklası olmuş koca bir ulusu görmezden gelen bu hal faşizmin ortaya çıktığı şartları politik olgunluğundan uzaklaştırırken yani dünya savaşlarının temelinde sermaye birikim külfetinden doğduğu gerçeğini yadsırken bir alay ruh hastasını “yaldızlayıp” önümüze attı. Naziler sonuçta yenilseler dahi “kusursuz savaş makinesi” biçiminde resmedile resmedile bir karizma kazandılar. Her şeyden önce sapkın ideolojilerine sonuna kadar inanmışlardı. Bir asker toplum yaratamasalar da toplumu kıymetli ölçüde militarize etmişlerdi. Bu bağnaz, bir o kadar “karizmatik” hal, günümüzde maksada konuyor ve faşizme karşı ideolojik uğraş verenlerin değilse bile Nazileri veya Nazi artıklarını avlamaya çalışan grupların anlatıları parlıyor.
Bilindik bir örnek vererek başlayayım aklıma gelenleri saymaya: Tarantino’nun 2009 üretimi olan ve baş avcılığa Brad Pitt’i layık gördüğü “Inglourious Basterds” sineması, savaşın hâlâ sürdüğü yıllarda geçerken Hitler’e düzenlenip muvaffakiyete erişmiş hayali bir suikastı husus alıyordu. Bu sinemanın yanı sıra Netflix ve Amazon Prime üzere çevrimiçi platformların, beyazperdenin Fransa’dan İspanya’ya, Amerika’ya birçok ülkede aktif yahut emekli Nazilerin “avlandığı” “Hunters” (2020), “Overlord” (2018) vb. üretimlere yer verdiğini söyleyebiliriz. Bu anlatıların ortak yanı “faşistlere anladıkları lisandan karşılık vermeyi” çizgi haline getirmesi ve avlamanın sağladığı hazzı hatta erotik bir gösteriyi beslemesi. Bu anlatılar bir tıp “kötülüğün seksiliği” olarak sözüne kavuşuyor. Kötülük ve ona ödetilen bedel siyasi bir tatminin dışında farklı bulunabilecek bir doyum alanı da açıyor. Yabaniler ve ellerinden kurtulup onları köşeye kıstıran iyi insanların vahşiliğe başvurma hakları, o hakları nasıl ve ne ölçüde kullanacaklarına dönük “tatlı gerilim” bu çeşit anlatıların çıkış noktası…
SON KURŞUNUN HUKUKA BIRAKILMASI
“Jaguar”ın ise temasına yenilik getirmediğini lakin daha soldan bir bakış yönelttiğini öne sürebiliriz. Bunu da Nazilerin yoldaşlığı karşısına avcıların yoldaşlığını koyarak yapıyor. O denli ki “compañero” dizide en çok duyduğumuz sözlerden… Öte yandan Aztek mitolojisine atıfla Jaguar savaşçı modelinin (isimsiz ve adanmış kahramanların) öne çıkarılması avcı grubun kadro oyununu vurguluyor. Bir emel etrafında birleşmiş bu grubun üyelerinden yana hikayeyi yaralayan bir eksikle karşılaşmasak dahi son gayenin Hekim Heim’ı tarafsız mahkemeye teslim etmek olması yani adalete hizmet uğraşı “son kurşunun bırakılması” bildirisini veriyor. Bu çeşit anlatılarda son kurşunu sıkmaktan imtina eden bir anlayış kelam konusu. Takım herkesi öldürebiliyor. Zalimleri, onlara yarenlik edenleri, karşılarına çıkan herkesi ancak baş düşman nedense “romantik” bir çerçevede muhatap alınıyor ve hataların bedeli hukuksal bir eziyet vasıtasıyla, mahkeme yoluyla ödetilmek isteniyor. Dizinin başında Isabel’in intikamından kolay kolay vazgeçmesi de bu iletisi destekliyor bir bakıma. Mahkeme önüne çıkmak kabahatleriyle yüzleşmeleri üzere bir mana taşısa bile daha kestirme yollardan bahsedilemez mi? Anlatı boyunca yasa dışı kalınırken cezayı kesmek noktasında “akla ve sisteme sığınılması”, ne idüğü meçhul yüksek bir adalete başvurma tasası son kelamları lakin hâkim güçlerin söyleyebileceğini ortaya koyuyor. O hâkim güçler ki Hitler haydutluğunu cezalandırırken başka yandan “savaş suçu”, “insanlık suçu” üzere tarifleri gereksinimleri doğrultusunda yapıyor ve örneğin Japonya’nın iki kentini, Hiroşima ile Nagasaki’yi neredeyse haritadan silen atom bombalarına hiç itiraz getirmiyor. Tahminen o bombaları da adaletin aracı sayıyorlardır, kim bilir!
“Jaguar”ın daha soldan baktığını söyledik. Grup varlıklı ve nüfuzlu şahıslarca desteklense de belirli bir antifaşist çizgi çekiyor, yeniden Lucena’nın her fırsatta -faşizm neredeyse oraya gidip- savaşması bir sol kültürün ve şuurun eseri… Kısımlar aktıkça heyecan dozu da yükselen dizide birtakım mantık kusurları göze çarpıyor. Nazi avcısı örgüt Nazilerin yoldaşı Franco iktidarının sürdüğü İspanya’da bir arbedeye tutuşuyor. Koşulları ağır lakin birçok vakit ellerini kollarını sallayarak hareket ediyorlar. Bırakalım İspanya’yı, periyodun en Nazi aksisi kapitalist ülkesinde dahi yasa dışı hele sol tandanslı bir örgütün at koşturması pek akıl kârı değil. Bir kısımda Lucena ile Isabel Falanjist subayların ve kaçak Nazilerin merkezi olarak tanıtılan Büyük Kulüp’e rahatlıkla girebiliyor. Lakin son ziyaretlerinde fark ediliyor niyetleri. Bunun ötesinde Almeria kentinde geçen yakın takip kısmında de bir inandırıcılık sorunuyla karşılaşıyoruz. Bachmann’ın meskeni karşısında konut kiralayan örgüt günlerce dikizleyebiliyor düşmanlarını. Bu iş bu kadar kolay mıdır? Veya on yıllarca diktatörlüğünü sürdürebilen Franco’nun istihbaratı bu kadar zayıf mıydı? Zati “Jaguar” problemlerini doruğa taşıdığı Hastane kısmında (son bölümde) “inanmayı boş verin, eğlenin, deşarj olun” fikrini benimsediğini açıkça ilan ediyor ve hastanede bir tabur askerle çarpışan örgüt tekrar kefeni yırtıyor. Elbette bu defa yaralılarla birlikte… Lucena’nın akıbetini bilmesek de dizi bir dönem daha çekilirse onu da döndürecekleri, maceraya kaldıkları yerden devam edecekleri ortada.
JAGUAR’IN İYİ YANLARI
Orta başlığı “iyi yanları” diye attım lakin “Jaguar”ın iyi ve daha çok “idare eder” yanlarına eğilmek istiyorum. Yönetim eder yanından başlayayım. Dizi, grupta renklilik sağlanması bakımından farklı insanları bir ortaya getiren bildik üslubu benimsiyor. Avcı grup dindar Marse, genç Castro, toplama kampında ismi hatalı (kapo) kimliğiyle kalan Sorbo ve politik Lucena’dan meydana geliyor. Sonradan katılan Isabel ise topluluğun intikam ateşini tüm şahsında somutluyor adeta. Geriye duygusal serpintiler kalıyor. Sorbo’nun itirafı, Castro’nun genç yaşta vefat korkusu, tanrıyı reddetmek noktasına gelen eski rahip Marse’nin göklerle imtihanı ve Lucena’nın bir türlü kurtulamadığı berbat anıları… Isabel ise kampta hizmetçi olduğundan Nazileri teşhis edecek kadar yakından tanıyan tek kişi. Isabel’in çocukluk anıları ve örgüt üyelerinin çelişkilerine, şahsî hikayelerine yer veren pasajlar doludizgin aksiyonu keserken çoklukla yerinde müdahaleler olarak dikkat çekiyor.
Öte yandan iyi yanlara geçtiğimizde, Marse’nin kişilik tarafından hayli varlıklı çizildiğini, özellikle Isabel ile paylaştığı sahnelerde hikayeye derinlik kattığını görüyoruz. Dini referanslar kullanan Marse bir sahnede Buñuel’in “Yokedici Melek” (El Angel Exterminador) sinemasının afişi önünde manalı bir diyalog kurarken devamında, bir geri dönüş sahnesinde yeniden Isabel’e dans öğretiyor, hayat deneyimini paylaşıyor. Buñuel’in sinemasının o periyot İspanya’da reaksiyonla karşılandığı biliniyor. Esasen konu bahis sinema Franco’nun davetiyle Viridiana’yı İspanya’da çekip bir defa daha Meksika’ya, sürgündeki ömrüne dönen direktör tarafından çevriliyor. Viridiana’nın da davete karşın Hristiyan öğretiye saldırmasından dolayı senelerce yasaklandığı malum. Burjuvaziyi, kiliseyi ve faşist ideolojiyi her daim aşağılayan üslubu direktörün yıllarca hatta mesleğinin büyük kısmında ülkesinden uzak kalmasına yol açmış. Bu açıdan Marse ile Isabel’i bu sinema afişi önünde buluşturmak aslında ince bir bildiri olarak okunabilir. Buñuel nasıl Franco diktatörlüğü ile ideolojik ve kültürel bir çatışma yaşıyorsa dizideki örgüt de İspanyol kökenine rağmen topluma dayatılan kalıplara sığmıyor ve faşistler kadar faşizme karşı direnişe geçen İspanyolların varlığını da bildiriyor. Kaldı ki İspanya Falanjistlerle Cumhuriyet yanlılarının İç Savaşı’ndan çıkmış ve Dünya Savaşı topraklarına uğramasa dahi ters siyasi durumların çarpıştığı, kanla sulanmış bir ülke… “Jaguar” bir taraftan ülkedeki siyasi yarılmayı daha iyi betimleyebilmek ismine sanatsal göndermelere de başvuruyor. Lucena ile Laura’nın tablolar önünde buluşarak yakın geçmişi andıkları sahneler hikayenin geçtiği şartları kavramamıza ve geçmiş-gelecek bağını kurmamıza yardım ediyor.
Gerçek bir karakterden yola çıkılması ise tekrar Tarantinovari bir “tarihi yine yazma” merakına yorulabilir. Heim karakteri tüm o savaş kabahatiyle izini kaybettirenlerden… Mısır’a yerleşip Müslüman olmuş ve Tarık Hüseyin Ferit ismini almış. Bu acımasız Nazi tabibi 92’de, Kahire’de ölmüş. “Jaguar” yeni döneminde (devam ederse) tarihin akışını değiştirip bu mevti hızlandırmaya çalışacaktır. Ya da Heim’ı eziyet çeken öbür kurbanların önüne, mahkeme salonuna çıkararak adalet hissini türel yollardan doyuracaktır. Alışılmış tertibe dönülmesiyle “sol” imajını de bertaraf edecek, bir taşla iki kuş vuracaktır!
**
“Jaguar”a, artık yaka silktiğimiz (yine de kayıtsız kalamadığımız) bir materyalden beslenmesine karşın Nazi avcısı kümenin politik derinliği ve sol kültürden seslenmesi üzere sebepler münasebetiyle bir baht verilebilir. Dizi, senaryoda kimi inandırıcılık sorunları karşımıza çıksa bile periyodu muvaffakiyetle yansıtması, takip sahnelerini ve duygusal kısımları makul dizmesiyle göz dolduruyor. Hem madem İkinci Dünya Savaşı, madem “No Pasaran” ancak daha çok da “Viva la Muerte”! Ne yapalım? Zevk almaya bakacağız!
Gazete Duvar
