Pelin Akdemir

BURSA – Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu’nun açık kaynaklardan derlediği 2019 datalarına nazaran Bursa, bayan cinayetlerinde 6. sırada. Pandemiyle birlikte bayana şiddette Türkiye’deki artışa paralel olarak Bursa’da da artış gözlendi. Pandemide birinci işsiz kalanlar bayanlar oldu. Bayanlar, imalat bölümünde daha fazla iş imkanı bulurken pandemi mazeret edilerek daha düşük maaşlara ve teminatsız çalıştırıldı.

Bursa’daki bayan cinayetlerini, davaları, bayanların pandemiyi nasıl geçirdiğini, çalışma şartlarını Bursa Bayan Platformu üyesi ve Nilüfer Kent Kurulu Bayan Meclisi Lideri Nergiz Döner ile konuştuk.

Nergiz Döner, Gazete Duvar’ın sorularını yanıtladı.

‘DİNİ NİKAH BİR NİKAH DEĞİLDİR’

Bursa’nın bayan cinayetleri karnesi nasıl?

2020’yi uğurlarken Selma Taşkömür yahut Selma Taşkaya cinayeti yaşandı. Kıskançlık ya da terk edilme nedeniyle işlendiği basına aksetti. Haberlerde bir tabir vardı; ‘dini nikahlı eşi tarafından’ söylemi. Bu telaffuzun basında yer alması bu periyotta, bu kadar çabadan sonra enteresandır. Dini nikah bir nikah değildir. ‘Dini nikahlı eşi’ dediğiniz vakit dini nikâhı eş olmanın temeli olarak almış oluyorsunuz. Dini nikah resmiyeti olmayan, bayanları mağdur eden, öte yandan da erkeklerin bu alanda kullandığı ellerindeki bir mühimmat. Toplumsal ömürde bayanı güçsüz kılan bir uygulama.

Basında dini nikah sözü nasıl olmalı?

‘Birlikte yaşadığı kişi’ denilebilir. ‘Dini nikahlı eşi’ denilecekse diğer haberlerde de ‘resmi nikahlı eşi’ diye yazması gerekir. Tahminen basının burada vermek istediği dini nikahın teminatsız bir hayat formu olduğu tarafında lakin okuyucu tarafından baktığımız vakit ‘dini nikah bir nikah akdi olarak kabul görmüş, basın bile yazıyor’ olarak algılanıyor.

‘TÜRKİYE’DEKİ BİLGİLER BM KAYITLARINA BİLE GEÇEMEDİ’

Bayan cinayetlerine ait bilgileri ekseriyetle Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu’ndan alıyoruz. Resmi makamlardan neden bilgiler paylaşılmıyor?

Maalesef data toplama konusunda çok kasvet var. Birleşmiş Milletler Uniwomen (Kadın Birimi) salgın devrinde tüm ülkelerden data istedi. Lakin Türkiye salgın öncesi bilgileri de şeffaf bir formda paylaşmadığı için salgın öncesi, sonrası Türkiye’deki bilgiler Birleşmiş Milletler kayıtlarına bile geçemedi. Fransa’da salgın periyodunda yüzde 30 bayana şiddette artış olmuş. Türkiye’de data yok.

Mahallî kaynaklardan edindiğiniz bir bilgi var mı?

2019 yılında Bursa’daki Şiddeti Tedbire ve İzleme Merkezi’ne (ŞÖNEM) bayana şiddeti konuşmak için gittiğimizde, bize bilgi veremeyeceklerini, yazılı olarak istememizi söylediler. Ancak yazılı talebe de yanıt gelmediğini biliyoruz. Bursa’daki ŞÖNEM, Türkiye’deki pilot uygulama olarak başlatılan birinci ŞÖNEM’lerden biri. ‘Türkiye’de bayana şiddette manalı bir artış var, Bursa’daki artışta buna paralel mi değil mi?’ diye sorduk. ‘Evet, paralel’ dendi.

‘ŞİDDETİN SEBEBİNİ BİLMEZSEK TAHLİL ÜRETEMEYİZ’

Bayan cinayetlerinde bilgi elde etmek neden değerli?

Fail ile maktul ortasındaki ilginin belirlenmesi, cinayetin nedenleri ve bunların önlenmesi için hangi noktaların dikkate alınması gerektiği konusunda data gerekli. Biz ŞÖNEM’den şahsî bilgi istemedik. Şiddet mağduru bir bayan ŞÖNEM’e niçin başvurdu? Şiddetin sebebi nedir? Ekonomik mi, ruhsal mi? Bunları bilmezsek probleme dair tahliller üretemeyiz. Mor Salkım Bayan Dayanışma Derneği, baro kendilerine yapılan müracaat üzerinden bilgi topluyor. Ancak bütün bunların birleştirildiği ortak bir havuz yok.

Belediyelerin şiddet gören bayanlara ulaşan Bayan Meclisleri, Bayan Kolları yahut merkezleri var. Belediyelerle bilgi paylaşımınız yahut ortak bir çalışmanız oldu mu?

Salgından çabucak evvel bütün belediyelere bayan siyasetleri üzerine konuşmak için mesaj gönderdik. Nilüfer, Mudanya ve Gemlik Belediyesi çalışmalarını aktardı. Belediyelere bilhassa bayan sığınma konutu açmayı düşünüp düşünmediklerini sorduk. Mudanya’da cinsel şiddet çok ağır. Mesela orada bir cinsel şiddet merkezi açılabilir. Bunu lisana getirdik. Büyükşehir Belediyesi mazeret bildirerek randevumuza dönmedi. Başka belediyelerden bir dönüş olmadı.

‘MAHKEMELERDE YIĞINLA BAYAN KONUSU VAR’

Elimizde data olmadığı için araştırma ve tedbire çalışmalarını konuşamıyoruz Nergiz Hanım. Bu mevzuyu neye dayanarak konuşacağız?

Bursa Bayan Platformu yahut öteki STK’lar gelen müracaatlar üzerine dava takipleri yapıyoruz. Biz müdahil olmak istesek bile aile duyulmasını istemiyor ve bize ‘gelmeyin’ diyor. Mahkemelerde yığınla bayan konusu var. Biz lakin bizden dayanak isteyenlerin yanında olabiliyoruz.

Bursa’da takip ettiğiniz davalar var mı?

Bursa’da çok ses getiren ve geçtiğimiz günlerde sonuçlanan Elif Aydın davası var. Ağırlaştırılmış müebbet mahpus cezasıyla sonuçlandı. Kimi davalar salgından ötürü daima ertelendi. Bir avukatın küçük yaşta bir kız çocuğunu istismar ettiği dava var. İstismara uğrayan çocuğun babası bize başvurdu. Diğer bir mahkemede görülen dava, bizim yaptığımız hareketler sonrasında ağır cezaya alındı. Bursa’daki bu küçük örnekleme tıpkı vakitte bütün Türkiye’yi de yansıtan bir örnekleme. Şule Çet, Aleyna Çakır davası üzere üstü örtülen kuşkulu ölümlerin birer bayan cinayetleri olduğunun ortaya çıkması bayan sivil kuruluşlarının ısrarlı takibi ve aksiyonlar sonucunda oldu.

‘SALGINDA BAYANLAR ŞİDDETE MAHKUM OLDU’

İstanbul Sözleşmesi’nin uygulanması neden değerli?

Bayan, haklılığını ispat etmek için çok uğraşmak zorunda kalıyor. İstanbul Mukavelesi ‘kadının beyanı esastır’ diyor. İstanbul Kontratı uygulanmaya alındığı vakit ‘eşindir, evindir’ diyerek bayanı konuta gönderen kolluk kuvvetleri ona nazaran süreç yapmak zorunda. Salgın devrinde şiddet gören birçok bayana, ‘senin için en inançlı yer evin’ dediler. Bayanlar o şiddete mahkum oldu.

‘SALGINDA EVVEL BAYANLAR İŞSİZ KALDI’

Bursa’da bayanlar pandemi sürecini nasıl geçiriyor?

Bayanların sağlıktan, toplumsal garantiye, iktisada kadar karşılaştıkları yapısal bir ekip eşitsizlikler, salgınla birlikte daha barizleşti. Salgında evvel bayanlar işsiz kaldı. Ailenin bakım hizmeti bayanın üzerine kaldı. Salgında bayanın üzerindeki mesken işi yükü arttı.

Salgında bayanların yaşantısı bize neyi gösterdi?

Salgınla bir afet durumunda, toplumsal cinsiyet eşitliğine dayalı hareket planlarımız olmadığı ortaya çıktı. Bayanların kadın olmaktan meydana gelen gereksinimleri afet anında nasıl giderilecek? Mahallî idarelerin planlarına bu durumlar ne kadar dahil ediliyor? Avrupa Belediyeler ve Bölgeler Kurulu tarafından hazırlanan ‘Avrupa Lokal Ömürde Bayan Erkek Eşitliği Şartı’, lokal ömürde kadın-erkek eşitliğini, toplumdaki bütün kırılgan kümelerin kent hayatında daha eşitlikçi bir hisse almasını sağlayan bir protokol. Bursa Büyükşehir Belediyesi, Osmangazi Belediyesi, Nilüfer Belediyesi Türkiye’de bu projeye imza atan 28 belediyeden. Bu proje, lokal idarelerde demokratik iştirakin hoş bir örneğini teşkil ediyor.

‘HER 3 BAYANDAN BİRİSİ KENDİNİ FAKİR OLARAK NİTELENDİRİYOR’

Bursa’da bayanlar hangi iş kollarında çalışma imkanı buluyor?

Genel bir bilgi olarak sıhhat ve hizmet dalı çalışanlarının yüzde 70’i bayan. Bursa’da hizmet bölümünün yanı sıra imalat dalında de bayanlar daha fazla çalışıyor. TÜİK ve İş-Kur’un salgın öncesindeki datalarına nazaran, Bursa’da imalat bölümünde bayan çalışan sayısı 57 bin, erkek çalışan sayısı 165 bin. Bu sayısı Türkiye geneline oranladığımızda Bursa’da imalat dalında çalışan bayan sayısı üç katı fazla. İnsan sıhhati, toplumsal hizmet faaliyetlerinde erkek çalışan sayısı bin 880, bayan çalışan sayısı 4 bin 701. Nilüfer üzere bir ilçede bile 37 belediye meclis üyesinin yalnızca 7’si bayan. Bayanın siyasi arenada kararlara iştirakinde ne kadar bulunduğunun göstergesi.

Bahsettiğiniz sayılara baktığımızda Bursa’da bayanların iş imkanı bulmakta zorlanmadığı ortaya çıkıyor. Ancak bayanlar eşit haklarla çalışma imkanı bulabiliyorlar mı?

Teminatsız işlerde çalıştırılan bayanların oranları bir epey fazla. Bayanlar, erkeklerle eşit haklarda çalışmıyorlar. Kırsal alanda bu durum daha da bariz. Salgında kırsal alanda çalışan bayanın iş yükü arttı ancak bir karşılık alamadı. Kırsal alana yönelen bayanlar düşük fiyatlarla çalıştırıldı. Yani pandemi mazeret edilerek bayanlar düşük maaşlarla çalıştırıldı. Bayanın İnsan Hakları Yeni Tahliller Derneği’nin raporuna nazaran, Türkiye genelinde salgında bayanların yüzde 73’ü ekonomik şiddete maruz kaldı. Ekonomik durumlarını fakir olarak tanımlayan bayanlar salgın öncesi yüzde 10 iken, salgından sonra yüzde 33 oldu. Yani 3 bayandan birisi kendini fakir olarak nitelendiriyor. Tahlilsiz kalan bayanların oranı yüzde 47. Her 10 bayandan 7’si konutta zorluk yaşadığını söylüyor. Salgın öncesinde bayanların yüzde 16’si dört saat çalıştığını söylerken, salgında bu oran yüzde 42’ye yükseliyor. 10 bayandan 6’si sıhhat hizmetlerine ulaşımda badire yaşıyor. Pandemi boyunca takviye paketleri açıklandı lakin bu açıklamalarda bayanlarla ilgili hiçbir dayanak yoktu.

‘HİÇBİR İSMİ BAYRAKLAŞTIRMADAN KONUŞMALIYIZ’

Pandemi sürecinin bayana şiddeti arttırdığını söyleyebilir miyiz?

Katiyen o denli. Merkezi idare bayan cinayetlerinde düşüş olduğunu söyledi. Evet, rakamsal olarak düşüş var. Lakin şiddet arttı. Şiddetin arttığı söylenmiyor. Bayan hayatını yitirince rakamsal kıymet kazanıyor. Bayan cinayetleri konuşulurken sayılar üzerinden söylenmesi çok üzücü. Kaç bayan öldürülürse bir mana kazanacak? Bir bayan olsa bile bir kıymeti yok mu? Kimi cinayetler başkasından daha mı pahalı? Emine Bulut’un öldürüldüğü gün 3 bayan daha öldürüldü. Onların vefatı daha mı kıymetsizdi? Hiçbir ismi bayraklaştırmadan konuşmamız lazım.

Münevver Karabulut cinayeti, bayan cinayetlerinin reklamlaştırılmasına ön ayak oldu güya.

Orada ön plana çıkartılan şey cinayetin vahşetiydi. Münevver Karabulut ve Özgecan Aslan cinayetlerinde vahşetin toplum üzerinde yarattığı infialden beslenerek bir bayan savunuculuğu kurulması üzere değerlendirildi.

‘BASIN, CİNAYETLERİ NORMALLEŞTİRİYOR’

Basında bir cinayetin nasıl işlendiğinin verilmesi neye sebep oluyor?

Haberde diyor ki, ‘katil internetten aldığı silahla cinayeti işledi.’ Orada bir yol gösterme var. Bunu düşünen lakin silaha ulaşamayan birisi, internetten alabileceğini öğrenmiş oluyor. Haberdeki ‘parçalandı’, ‘yakıldı’, ‘atıldı’, ‘çöplükte bulundu’ üzere sözler, artık beşerler için durumu olağanlaştırıyor. Cinayetleri sıradanlaştırmamak gerekir. Toplumun fakat hudut uçlarına dokunarak tepki alabiliyorsunuz. Çocuk cinayetlerinde tecavüz var. Basın çocuk cinayetlerinde açık açık tecavüz sözünü yazmıyor. Onun yerine, ‘metruk bir yere götürdü’, ‘şurada şunu yaptı’ ayrıntılarına giriyor. ‘Bir çocuk katledildi. Tecavüze uğradığı anlaşıldı.’ bitti.

‘KADINLAR FEMİNİZMİN KENDİ HAKKINI ARAMASI OLDUĞUNU BİLMİYOR’

Bayan savunuculuğu yaparken kendi mahallemizden çıkarak toplumun her alanındaki bayanlara nasıl ulaşılmalı? Bayan savunuculuğu yapan bir bayanın hayatı ile köyde yaşayan bir bayanın hayatı çok farklı.

Farkındalığı arttırmak istediğimiz kitlenin anlayacağı halde yapmamız gerekiyor. Yoksa orada hareket yapan bir küme marjinal bayan üzere nitelendiriliyoruz. İki yıldır toplumda şiddetin her tipi arttı. Eşinden, eşinin ailesinden, sülalesinden şiddet gören bayanlar var. Bu kadar acılar yaşayan bayanlar, o bayanların haklarını savunanların yanına koşarak gelip sığınmıyor. Nerede yanlış yapıyoruz? Bursa’da kozmopolit bir halk topluluğu biçiminde yaşıyoruz. Savunuculuğu yalnızca bayan ekseninde yapmamız gerekiyor. Bayanlar da feminizmi bayanların üstünlüğünü savunmak olarak algılıyor. Halbuki feminizmin kendi hakkını araması olduğunu bilmiyor.

Feminizm Türkiye’de toplumun çoğunluğunda yanlış anlaşılan bir kavram. Pekala bayanlara nasıl ulaşabiliriz?

8 Mart kentli bayana ilişkin bir kavram üzere olmaya başladı. 8 Mart’ı da kırsaldaki bayanların yanına giderek anlatmamız gerekiyor. Geçen sene Gölyazı’daki bayanların yanına gittik, bu sene İnegazi’deki bayanları ziyaret ettik. Birebir vakitte Kirazlıyayla’nın bayanları da dayanışma için oradaydı.

Bursa’da bayan dayanışması kırsala yayıldı diyebilir miyiz artık?

Evet, olması gereken buydu. Tahminen geç bile kalındı. Daha evvel yaşadığımız bir olayda, köy derneğinin kuruluşuna Bayan Meclisi olarak takviye vermiştik. Dernek liderinin kız kardeşi bir bayan cinayetine uğradı. Dernek lideri çabucak bize geldi. Yakınlık küçük ve sağlam adımlarla, samimi ve itimat vererek kuruluyor.

Gazete Duvar