BioNTech kurucusu Uğur Şahin mRNA teknolojisi ile üretilen aşının Faz 3 sonuçları şimdi çıkmışken dünyada birinci sefer DHA’dan Hasret Yurtçu Karabulut’a röportaj vererek aşının çok yüksek oranda tesirli olduğunu duyurmuştu. Pfizer CEO’su Albert Bourla da birebir günlerde ABD basınına sonuçlara dair açıklama yaptı. Başka mRNA aşısını üreten Moderna’nın da Faz-3 sonuçları benzeri biçimdeydi ve benzeri duyurular Moderna cephesinden de geliyordu. Dikkatinizden kaçtıysa hatırlatalım: İki rakip firma birebir teknolojide ürettikleri aşının Faz 3 sonucunu tıpkı anda açıkladılar, Ekim-Kasım 2020’de, bir hafta ortayla.

mRNA teknolojisinin gerçek mucidi olan Macar bilim insanı Katalin Karikó ise şu anda 66 yaşında ve şimdi Türkiye’deki medyaya röportaj vermeyi kabul etmedi.

BU TEKNOLOJİ YENİ DEĞİL

Birebir teknolojiyle üretilmiş iki aşının birebir anda emsal Faz 3 sonucu açıklayabilmesi birçok şahısta tedirginliğe yol açtı ve tahminen de bu yüzden bütün dünyada komplo teorileri havada uçuştu. Zira pek çok şahısta bu kadar yeni bir teknolojinin ‘tehlikeli olabileceği’ kaygısı oluşmuştu. Halbuki bu teknoloji hiç de yeni değil. Ortaya çıkmasının hikayesi ise epeyce enteresan. Kelam konusu iki firma, 2005’te patent satın aldıkları günden beri mRNA teknolojisi üzerinde çalışıyor.

mRNA ile birtakım hastalıklara tedavi geliştirme fikrini birinci bulan Karikó’nun ömür hikayesi yurt dışında haber olmasına karşın bizde pek gündem olmadı. Moderna’nın kurucularından Derrick Rossi’ye nazaran Katalin Karikó ve ABD’li meslektaşı Drew Weissman, kimya kolunda Nobel’i hak ediyor zira mRNA teknolojisini geliştirmeyi başaranlar bu iki isim.

KATALİN KARİKÓ’NUN REDDEDİLEN FİKRİ

Macaristan’da 1955’te doğan ve Szeged Üniversitesi’nde doktorasını tamamlayan Katalin Karikó, 1985’te doktora sonrası çalışmaları için ABD’ye gitti. 1990’lı yıllarda mRNA fikrini akademik topluluğa duyurdu. Lakin bu devirde bu fikrine dayanak bulamadı. Karikó’nun fikri, korona virüsüne özel değildi. Rastgele bir hastalığın genetik şifresinin çözümlenmesiyle bağışıklık sisteminin buna yönelik tahlil geliştirmesini sağlamak üzerine konseyiydi. Yani rastgele bir virüsü alıp mRNA teknolojisiyle buna aşı üretmek mümkündü. Kağıt üzerinde Karikó’nun fikri mantıklı görünüyordu.

mRNA insan vücudundaki hücrelere hangi tipten proteini üreterek hastalıkla uğraş edeceğini söyleyen bir sinyal olarak özetlenebilir. Bedene, az bir hastalığı bilakis çevirecek bir enzim üretmesi komutu sağlamak için de kullanılabilir. Yani teoride, mRNA sayesinde bireye özel tahlillerle tüm dünyada kansere son vermek bile mümkün olabilir. (Uğur Şahin’in aslında bu tarafta çalışma yaptıklarına dair açıklamalarını görmüşsünüzdür.)

1990’da Wisconsin Üniversitesi’nde fareler üzerinde yapılan deneyde mRNA’nın işe yaradığı görüldü. Karikó, bu fikrini bir adım öteye taşımak istiyordu. Sentetik RNA’daki sorun, bedenin bu sinyali yabancı bir komut olarak algılaması durumunda, bedenin kendi doğal savunmasını kullanması, yani işe yaramamasıydı. Birtakım şahıslarda ise bağışıklık sisteminin çok reaksiyon vermesine yol açabilirdi, bu da büyük bir riskti. Karikó, bu problemleri aşacağına inanıyordu lakin bu mevzuda onu destekleyen pek yoktu. Fikrini geliştirmek için ne vakit araştırma fonu başvurusu yapsa ret yanıtı alıyordu.

ALMANYA’DA VE ABD’DE TIPKI AŞI TEKNOLOJİSİ NASIL BİREBİR ANDA ÇIKTI?

Pennsylvania Üniversitesi’nde 6 yıl çalışmışken 1995’te Karikó’nun kıdemi düşürüldü. Profesörlük için hazırlanıyordu ancak üniversitedeki işverenleri, onun mRNA fikrini dayanağa kıymet bulmuyorlardı ve fon sağlamıyorlardı. Kıdeminin düşürülmesi demek daha alt kademe bilimsel işlerle uğraşmak zorunda kalması demekti. Karikó, bu türlü bir durumda akademik ortamda birden fazla kişinin üniversiteyi bıraktığını belirtiyor. 1995 yılı onun için zati güç geçiyordu. Eşi Macaristan’daydı ve vize alıp yanına gelemiyordu. Üniversitede ise yıllarını harcadığı çalışma parmaklarının ortasından kayıp gitmişti. Katalin Karikó, bu olayın akabinde öteki bir iş yapmayı bile düşünecek kadar ümitsizliğe kapıldığını söylüyor.

Boston Üniversitesi’nde immünoloji konusunda doktora yapmış bir isim olan Drew Weissman ile deney yapmaya devam ettikleri sırada, mRNA’nın ‘Aşil tendonu’nu yani zayıf noktasını tespit etmeyi başardılar. Karikó’nun fikrinde bedene sentetik mRNA verildiğinde, beden bunu yabancı bir unsur olarak algılayıp direkt buna savaş açıyordu. Weissman ile yaptıkları deneyde ise bu sorunu aşmanın yolunu buldular. Buldukları tahlil, bütün bağışıklık sistemini alarma geçirmeden, direkt amaca yönelen hibrit bir sistemdi.

Karikó ve Weissman’in bulduğu tahlil 2005’te akademik makalelerde yer almaya başladı. Makaleler başlangıçta çok dikkat çekmedi. Yalnızca iki firma mRNA’ya yatırım yapmaya ilgi gösterdi: Moderna ile Pfizer’in paydaşlık yaptığı BioNTech.

Toronto kökenli Derrick Rossi, Stanford’da doktora sonrası çalışması yaptığı sırada 2005 yılındaki makalesini gördü. Rossi, Karikó ve Weissman’in birlikte geliştirdiği bu teknolojinin kimya alanında Nobel’i hak ettiğini söylüyor. Lakin Rossi’nin aklında bu teknolojiyle aşı geliştirmek yoktu. 2007’de Harvard’da doçent olarak kendi laboratuvarının başına geçtiğinde, mRNA fikrini kök hücre teknolojisine gerçek ilerletmeye çalıştı. Fakat meyyit embriyolardan elde edilen kök hücrelerin bu biçimde elde edilme biçimi büyük bir etik tartışma çıkardı. Yeniden de Rossi’nin fikri bir anda ticari hale geldi. En az 400 tane ilaç firması bu buluşunun peşine düştü. Şu sıra Rossi’nin ofisinde aldığı 250 mükafatı bulunuyor. Moderna’nın kurucularından biri olan Rossi, Karikó ve Weissman’in birlikte geliştirdiği mRNA teknolojisinin patentini, aslında üniversiteden yok kıymetine satın almıştı.

ŞAHİN VE TÜRECİ’NİN HEDEFİ KANSER TEDAVİSİYDİ

Uğur Şahin ve Hasret Türeci çifti ise mRNA teknolojisine kanser tedavisi üretmek için yatırım yapmıştı zira uzmanlık alanları immünoterapiydi. Şahin ve Türeci’nin kurduğu BioNTech, Karikó ve Weissman’in birlikte geliştirdiği mRNA teknolojisinin patentini alan ikinci firmaydı. 2013’te Katalin Karikó’ya BioNTech’te lider yardımcısı unvanı vererek bu teknolojiyi geliştirmeye birlikte devam ettiler. Şahin ve Türeci’nin muvaffakiyetinde, mRNA fikrini bulan Katalin Karikó’ya vefa göstermelerinin tesirli olduğunu söylemek mümkün görünüyor.

Özetle çalışmaları akademik ortamda uzun mühlet reddedilen, Macar bir bayan bilim beşerinin 1990’larda ürettiği fikri, Moderna tarafından kök hücre araştırmalarında, BioNTech tarafındansa bağışıklık geliştirme maksadıyla yıllardır geliştiriliyor.

Uğur Şahin, birinci 5 yılda bilhassa akademik makale yayınlamadıklarını belirtiyor. Moderna ise bu süreçte 150’ye yakın makale üretilmesini sağladı. Geçen yılın Ekim ayında Faz 3 sonuçlarını duyurduklarında BioNTech’in piyasa pahası 3,4 milyar dolara çıktı.

Korona virüsüne uygun çeşitten mRNA aşısının geliştirilmesinin üzerinden neredeyse bir yıl geçti. mRNA aşısını üretebilecek teknoloji elbette şimdi her ülkede yok. Dünyada birinci sefer, bir enfeksiyon için ve bu kadar geniş bir nüfusta mRNA tekniği ile geliştirilen bir aşı kullanılıyor.

mRNA aşılarına dair bir tedirginliğiniz varsa bu teknolojinin 30 yıllık bir fikir olduğunu ve yıllardır geliştirilmekte olduğunu ısrarla belirtmemiz gerekiyor. Hatta bu teknolojiyle kanseri tümüyle yok etmek bile mümkün görünüyor… Alışılmış dünyadaki tüm bilim insanları tüm bilgileri birbirleriyle paylaşırsa.

Umarım Hasret Yurtçu Karabulut ya da öteki bir gazeteci Katalin Karikó ile bir gün röportaj yapar ve kıssasını kendisinden de dinleriz.

Katalin Karikó hakkında:

https://www.statnews.com/2020/ 11/10/the-story-of-mrna-how-a- once-dismissed-idea-became-a- leading-technology-in-the- covid-vaccine-race/

Katalin Karikó’nun The Guardian’da Kasım 2020’de yayınlanan röportajı:

https://www.theguardian.com/ science/2020/nov/21/covid- vaccine-technology-pioneer-i- never-doubted-it-would-work

https://en.wikipedia.org/wiki/ Katalin_Karik%C3%B3

Gazete Duvar