MARDİN – Sivil Toplum Kurumları ve vatandaşların yansısına karşın Mardin Büyükşehir Belediyesi tarafından Birinci Caddenin aydınlatılması için elektrik direkleri dikildi. Şanlıurfa Kültür Varlıklarını Müdafaa Bölge Konseyi Müdürlüğü tarafından, tarihi dokuyu bozduğu münasebeti ile direklerin kaldırılması kararı alındı.
Işıklandırma, Mardin Büyükşehir Belediyesi’ne iki defa kayyım olarak atanan Mardin’in eski Valisi Mustafa Yaman tarafından gerçekleştirildi. 3 milyona mal olan ışıklandırma ihalesinin ise adapsız yapıldığı ileri sürülmüştü. Adapsız bir ihale ile yapılan ışıklandırma hakkında alınan iptal kararı nasıl uygulanacak? Kamuya ilişkin 3 milyonu sorumsuzca harcayanlardan kim hesap soracak?
İptal kararı Mardin Barosu Etraf, Kültür ve Hayvan Hakları Komitesi tarafından verilen itiraz dilekçesi üzerine alındı. Komitenin sözcüsü Sezgin Dinç’e, üstteki sorularla birlikte, ışıklandırmaya neden itiraz ettiklerini ve bundan sonra neler olacağını sorduk. Dinç, sorulara detaylı ve bu nedenle uzun yanıtlar verdi. Karşılıklar uzun lakin UNESCO Dünya Kültür Mirası Süreksiz Listesinde olana Mardin, ilgiyi hak ediyor.
Mardin caddesinde yapılan ışıklandırmaya neden itiraz ettiniz?
Ülkemiz, tarihi kronoloji açısından en eski uygarlıklardan günümüze kadar birbirinden çok farklı medeniyetlere konut sahipliği yaparak onlara ilişkin çeşitli yapıtları bünyesinde bulunduran, Anadolu’nun sahip olduğu esaslı tarihî miras nedeniyle de dünya tarihi açısından çeşitli kültür envanterine sahip ülkelerden biridir. İlimiz Mardin de bu çeşitliliği haiz yerlerin başında gelmektedir.
Sezgin Dinç
Bu çeşitliliğin devamının sağlanması ve gelecek jenerasyonlara aktarılması, bu uygarlıklardan bize miras kalan ve kentimizin hafızası ve kimliği mahiyetindeki yapıların sahiplenilerek korunması ile mümkündür. Bu durum güçlü tarihi etrafın yaşatılması bakımından kıymetlidir.
Belgesel pahası, estetik tarafı, turizm getirisi ve sair konular dikkate alınınca, kültür ve tabiat varlıklarının korunması daha da değerli hale gelmektedir. Dolaysıyla bu varlıklar hakkında sehven de olsa uygulanan bir yanlışlık veyahut gösterilen bir ihmalin, telafisi mümkün olmayan ziyanlara sebep olabileceği malumdur.
Bu prestijle kentin mirasının korunması ve dokusunun yaşatılması konusunda başta Baromuz ve bütün kamu kurumları olmak üzere herkes sorumluluk altındadır.
ULUSAL VE MILLETLERARASI MEVZUAT
Üniversal tarihî mirasın korunması konusundaki ehemmiyet hem milletlerarası hem de ulusal mevzuatta çeşitli metinlerde üzerinde durulmuş, ülkemizde de yaklaşık 150 yıldır bu bahis tartışılmaktadır.
Kelam gelimi 1869, 1874, 1884 ve 1906 tarihli Âsar-ı Atika Nizamnameleri’nden 1912 tarihli Muhafaza-i Abidat Nizamnamesi’ne, 1973 tarih ve 1710 sayılı Eski Eserler Kanunu’ndan 1983 tarih ve 2863 sayılı KvTVKK ‘na kadar, bahis ile ilgili bütün düzenlemelerde asıl amacın kültür ve tabiat varlıklarının korunması ve hukuka alışılmamış müdahaleler karşısında korunması olduğu bir gerçektir.
Ayrıyeten 19.04.2003 tarihli Bartın-Amasra Bildirgesi’nde tarihî yapılara dair yapılan değerlendirmeler, bu hassasiyetin en şimdiki adımlarından biri olarak gösterilebilir.
Kelam konusu aydınlatma komitesi kararlarına istinaden yapılan ve hala mevcut aydınlatmalar ne sokakların tarihî dokusuna ne estetiğe uygundur. İlaveten çağdaş olmayan eskiyi andıran apliklerin kullanılması kararlaştırılmışsa da direkler demirden yapılı olup eskiyi andırması bir yana son derece çağdaş görünümlüdür.
Dolaysıyla bu aydınlatma armatürleri kentin tarihi dokusuna, şehircilik prensiplerine, planlama temellerine, kamu faydasına, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Müdafaa Kanunu ile Kültür Varlıklarını Muhafaza Unsur Kararlarına ters bir biçimde konulmuştur.
İTİRAZIN 5 NEDENİ
Ayrıyeten kentin kendine has şartları ve dokusu dikkate alınmadan yapılmıştır.
Örnek kabilinden;
1- Bebek otomobilleri ve tekerlekli sandalyeler kaldırımdan geçememektedir.
Tarihi caddede bulunan ve aslında gereğince dar olan kaldırımlar, aydınlatma direkleri sebebiyle daha da daralmıştır. Bu haliyle bilhassa bebek otomobillerinin, engelli ve yaşlı bireylerin tekerlekli sandalyelerinin kaldırımdan geçişi zorlaşmış, kimi yerde imkansız hale gelmiştir. Bu durumda bu cins araçlar caddeyi kullanmak zorunda kalmaktadır. Caddenin tek şeritli olduğu dikkate alınınca ortaya oldukça vahim bir durum ortaya çıkmaktadır. Bu durum istenmeyen vakaların yaşanması da sebebiyet verebilir.
Ayrıyeten kaldırımların daralması ve geçişlerin zorlaşması sebebiyle engelli bireylerin, günlük işlerini yapmaları zorlaşmaktadır. Meğer Anayasa md. 61’e nazaran; Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı önlemleri alır.
Bahse mevzu ışıklandırma direkleri, engelli vatandaşların toplumsal hayata intibaklarını sağlamak bir yana, hayatı onlar için çekilmez hale getirmiştir.
2- Hamallar çalışamaz durumdadır.
Tarihî Mardin’in yokuşlu olması ve sokaklarının araç geçişine elverişli olmaması sebebiyle yükler hâlâ hamallarla taşınmaktadır. Bu kentin en eski realitelerinden biridir. Hatta, kentin kültürel mirasıdır. Yüzlerce kişi bu meslek vesilesiyle ailesini geçindirmektedir. Ama kaldırımların direkler sebebiyle daraltılması, bebek otomobilleri ve tekerlekli sandalyeler kadar hamalların da işini yapmasını zorlaştırmaktadır. Zira hamallar ağır yükleri üç tekerlekli araçlarla taşımaktadır.
3- Halk şad değildir.
Yöre halkı direklerden mutlu değildir. Yörenin su, elektrik, ısıtma üzere çok daha temel ve önemli sorunları varken, gösterişten diğer pek bir özelliği olmayan direklerin yapılması kente bir kazanım sağlamamıştır. Bilakis ziyan vermiştir. Bu ışıklandırmaların gereksinimden fazla keyfî olarak yapıldığı neredeyse ittifakla beyan edilmektedir.
27.07.2013 tarih ve 28720 sayılı RG’de yayımlanan Genel Aydınlatma Yönetmeliği 12. Hususuna nazaran; Genel aydınlatmaya ait vatandaşlar ile anket çalışması yapabilir. Bu karardan anlaşılmaktadır ki Yönetmelik, aydınlatma konusunda vatandaşın fikrine kıymet verilmesini telkin etmiştir. Lakin yönetim bu düzenlemeyi dikkate almadan ışıklandırma yapmıştır. Armatürler yapılırken anket ve sair sistemlerle vatandaşların fikrine başvurulabilirdi ve ama buna nedense muhtaçlık duyulmamıştır.
4- Kentin tarihî dokusu bozulmuştur.
Aydınlatma direkleri, görsel olarak kentin tarihî ve estetik dokusuyla uyumlu değildir. Diyarbakırkapı’ya varmadan başlayan direkler, kente girişte birinci başta dikkat çeken bir demir yığını olarak sağlı sollu uzanmaktadır. Manzara kirliliğine sebep olmaktadır.
Mezkur Yönetmelikte Genel aydınlatma tesislerinin kurulacağı yerlerin tarihi ve kültürel özellikleriyle ahengi konusunda karar alabilir kararı mevcuttur. Lakin yönetim buna da değer vermemiştir. Armatürler, Mardin’in tarihi ve estetik görünümü hiçe sayılarak yapılmıştır.
5- Işıklandırma, hassas tarihî dokuya ziyan verebilir.
Tarihî yerler her türlü ışıklandırma ile değil, özel sistemlerle ışıklandırılır. Işıklandırma prosedürü ve metodu sonlandırılmaya tabi tutulmaktadır. Işığın rengi, tarafı, kuvveti üzere konular, tarihî yerler için değerlidir. Bahse bahis aydınlatmaların bu hassasiyetle yapılmadığı açıktır. Işığın renginin, şiddetinin ve sair konuların tarihî dokuya ziyan vermesi pek mümkündür.
Daha kaç aksilikleri tespit edilen bu direklerin üretimi ve varlığı, süreçlerin hukuka uygunluk sebeplerinden sebep ve maksat ögesinin açıkça ihlalidir.
Direklerin konulmasındaki gayenin 1. caddenin aydınlatılması olsa da bu emel ölçüsüz bir biçimde ve kamu faydası gayesi taşımadan yapılmıştır.
‘DİREKLERİN KALDIRILMASINA’ KARAR VERİLDİ
Bu sebeplerle, Mardin’in 1. Cadde üzerindeki aydınlatma ışıkları, kentin tarihi dokusu ve özgün şartları dikkate alınmadan yapıldığından ve destek süreçler hukuka açıkça muhalif olduğundan; sürecin çok önemli ve ağır ölçüde hukuka ters olması sebebiyle ışıklandırmaya dair tesis edilen sürecin geri alınmasını Baro olarak, Şanlıurfa Kültür Varlıklarını Müdafaa Bölge Heyeti Müdürlüğünden talep ettik.
Şanlıurfa Kültür Varlıklarını Muhafaza Bölge Heyeti Müdürlüğü de talebimiz doğrultusunda “Dokuya karşıt olan galvaniz aydınlatma direklerinin kaldırılmasına” karar verdi.
BELEDİYEDEN KARŞILIK BEKLİYORUZ
İtirazınız haklı bulundu. Bundan sonra ne olacak?
Karar Baromuza bildiri edildi. Ayrıyeten karar Mardin Büyükşehir Belediyesine de bildiri edildi. Şanlıurfa Kültür Varlıklarını Müdafaa Bölge Şurası Müdürlüğü kararında da kelam edildiği üzere müdafaa emelli imar planı kararlarına ve müdafaa bölge heyeti kararlarına alışılmamış uygulamaların giderilmesi için gerekli süreçler KUDEB tarafından yerine getirilir.
Biz de Baro olarak Büyükşehir Belediyesine kararın icrası için, yani ışıklandırma direklerinin kaldırılması için müracaatta bulunduk. Belediye müracaatımıza şimdi rastgele bir yanıt vermedi.
İhale sürecinde de usulsüzlük olduğu belirtiliyor. Bu bahiste ne söylemek istersiniz?
İhale sürecinde usulsüzlük olduğu istikametinde bizim bir tezimiz yok. Buna dair elimizde rastgele bir evrak de yok. Lakin, basına da yansıdığı üzere ışıklandırmanın maliyeti konusunda birçok söylenti olduğundan husus müfettişlerin gündeminde olması gerektiğini düşünüyoruz.
‘FAİZİYLE BİRLİKTE TAHSİL EDİLMELİ’
Işıklandırma bir masraf. Işıklandırmayı kaldırmak başka bir masraf. Sürecin başından beri usulsüzlük varsa harcanan para kimden tahsil edilecek ya da kimden tahsil edilmesi gerekiyor?
5018 sayılı Kamu Malî Idaresi ve Denetim Kanununun 71 hususunda belirtildiği üzere, İş, mal yahut hizmetin rayiç bedelinden daha yüksek fiyatla alınması yahut yaptırılması kamu zararıdır. Denetim, kontrol, inceleme, kesin karara bağlama yahut yargılama sonucunda tespit edilen kamu ziyanı, zararın oluştuğu tarihten itibaren ilgili mevzuatına nazaran hesaplanacak faiziyle birlikte ilgililerden tahsil edilir. Bu konu, Kamu Ziyanlarının Tahsiline Ait Metot ve Asıllar Hakkında Yönetmeliğin 5. Hususunda ise, “5018 sayılı Kamu Malî Idaresi ve Denetim Kanununun ilgili unsurları mucibince, kamu vazifelileri; kamu kaynaklarının tesirli, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, yönetilmesinden, kullanılmasından, korunmasından, berbata kullanılmaması ve her an hizmete hazır bulundurulması için gerekli tedbirlerin alınmasından sorumludurlar. Denetim, kontrol, inceleme, kesin karara bağlama yahut yargılama sonucunda tespit edilen kamu ziyanının geri ödenmesi sürecine, kamu görevlileriyle birlikte ilgililer de dahil edilir” denilmektedir. Burada kamu görevlileriyle birlikte ayrıyeten kelamı edilen ilgili, kendisine yersiz yahut fazla ödeme yapılan gerçek ve/veya hukuksal kişi ya da şahısları söz etmektedir. Kanundan anlaşılacağı üzere kamu vazifelilerinin mevzuata karşıt karar, süreç yahut hareketinin varlığı nedeniyle yapılan masraflar kamu ziyanı olup bu ziyan ışıklandırma direklerinin konulmasına dair ilgili kararda yer alan kamu vazifelileri ile işi alan ilgili bireylerden tahsili gerekmektedir.
İCRAİ VE İHMALİ AKSIYONLAR
Mardin’in tarihi dokusunu bozan ve baronun takip ettiği misal müdahaleler var mı?
Yalnızca Mardin merkez konusunda değil, Mardin’in tüm ilçelerinde tarihi yapılar ve sit alanları mevcut olduğundan Baromuz ve kurulumuz bu varlıkların korunması konusunda da kendini sorumlu görmektedir. Biliyorsunuz Mardin tarihî ve çok kimlikli bir kenttir. Civar kentlere nazaran bu vasfı ile öne çıkmaktadır. Bu vasfını muhafazanın hem kentin ruhu hem turizm bakımından kıymetli olduğunu düşünüyoruz. Bu doğrultuda Mardin’in ilçeleri dahil olmak üzere Mardin’de bulunan tescilli bütün tarihi yapıları yerinde incelemek ve tespit edilen ihlalleri gidermek için ilgili yerlere başvurmayı düşünüyoruz.
Tarihi dokuyu bozmak, icrai bir hareketle olabileceği üzere ihmali bir hareketle de olabilir. Mardin’de iki duruma da rastlamak mümkün. Örneğin ışıklandırma konusu, tarihi dokuyu icrai bir aksiyonla bozmaya örnektir. Ancak mesela şu duruma ihmali bir aksiyonla tarihi dokuyu bozmak olarak bakıyoruz.
AYN YEHUD ÇEŞMESİ İÇİN ÖDENEK
Artuklu İlçesi Yenikapı Mahallesi’nde Ayn Yehud Çeşmesi var. Ortada kalmış bir çeşme. Bu çeşme isminden da anlaşıldığı üzere Yahudi çeşmesi demek. Bilirsiniz bundan yaklaşık 60 sene öncesine kadar kentimizde Yahudi dinine mensup yurttaşlarımız da yaşamaktaydı. Konutları bu çeşmenin çabucak yanında idi. Hatta bu çeşmeye yakın bir yerde evvelce sinagog olduğu ancak artık kullanılmadığı da söylenmektedir. Daha sonra resmi kayıtlara baktığımızda bu çeşmenin isminin YAKUDİ olarak yazıldığını ve bu formda tescil edildiğini fark ettik. Halbuki o çeşme kadimden bu yana Ayn Yehud olarak bilinmektedir. Dediğim üzere kentin çok dinli, çok milletli kimliğine sahip çıkmak kentin tarihi dokusu ile yakından ilgilidir. Biz çeşmenin isminin yanlış kaydedilmiş olmasını hakikat bulmadık ve Şanlıurfa Kültür Varlıklarını Muhafaza Kurulu’na yaptığımız müracaat sonucunda, çeşmenin ismini aslına uygun olarak Ayn Yehud olarak düzelttirdik. Yoksa ne olurdu, bu kentte evvelden Yahudi yurttaşların yaşadığına ait en büyük tarihi doküman birkaç yıl sonra yok olup giderdi. Bu tarihi dokuya ihmal ederek bozmak değil midir? Ardından çeşmenin üzerinde bir bilgilendirme levhası/ künye astırmak, çeşmenin üzerinde mahalle çocuklarının yazdığı yazıları sildirmek için Artuklu Belediyesine ve Büyükşehir Belediyesi KUDEB ünitesine müracaatlar yaptık. Emelimiz çeşmeyi muhafazaya almaktır. Şimdilik kâfi bütçe olmadığı gerekçesiyle talebimiz bekletilmektedir lakin başladığımız işi bitirmeyi düşünüyoruz. Belediyeden yahut Turizm Bakanlığı’ndan bir ödenek bulmaya çalışacağız.
RES PROJESİ İNCELENİYOR
Bunlar dışında, Derik ve Mazıdağı ilçeleri sonlarında Rüzgar Gücü Santralleri yapılması planlanmaktadır. Bu santrallerin üretimi esnasında yahut yapılması sebebiyle etraftaki doğal ömrün, yöre halkının sıhhat haklarının ve yakınlarındaki sit alanlarının ne derece etkileneceğinin tespitine dair bir çalışma yürütüyoruz. Rüzgar Gücü Santralleri sebebiyle insan sıhhatine, tabiata ve sit alanlarına ziyan verileceği konusunda kesin sonuçlara varmamız halinde buna ait de hukuksal teşebbüslerimiz olacaktır. Buna emsal ihlalleri tespit ettikçe müdahale edeceğiz.
Gazete Duvar
