Mika McRae
Bir vakitler Batı dünyasındaki çocuklar için önde gelen mevt nedenlerinden biri olan ‘kızıl’ hastalığı, 20. yüzyıl tıbbı sayesinde neredeyse yok edilmişti. Ancak son yıllarda İngiltere ve Kuzey Doğu Asya’da görülen yeni salgınlar, hâlâ kat etmemiz gereken uzun bir yol olduğunu gösteriyor.
Bu ölümcül patojenin (hastalık bulaştırıcı mikroorganizmanın/ç.n.) tekrar canlanmasının sebebi şimdilik belirsizliğini koruyor. Yapılan yeni bir çalışma, hastalığın sorumlusu olan bakteriyel suşlardan (alt türlerden) birinin genomundaki ipuçlarını açığa çıkardı ve bulaşıcı hastalıkların aile ağacının ne kadar karmaşık olabileceğini gösterdi.
SORUNUN KAYNAĞI ‘A KÜMESI STREPLER’
Hastalığın ardındaki alt tıp olan ‘A Kümesi Strep’ yahut ‘Streptococcus pyogenes’dir; bunlar, bedenin içinde hasara neden olabilen ve ‘superantijenler’ denilen toksik bileşikleri etrafa yayabilen top formundaki mikroplardır. Özellikle de çocuklarda…
Sonuçlar, rahatsız edici bir farenjit ya da berbat bir döküntü olayı kadar hafif yahut organların fonksiyonlarını yitirmelerine yol açan toksik bir şok kadar şiddetli olabilir.
Antibiyotiklerin ortaya çıkmasıyla birlikte, salgınlar denetimden çıkmadan evvel kolaylıkla tedavi edilebilir hale geldi. 1940’lara gelindiğinde, hastalık yayılma yolunda ilerliyordu.
Artık bu gerçekler büsbütün değişiyormuş üzere görünüyor.
Queensland Üniversitesi’nde moleküler biyolog olan Stephan Brouwer, “2011’den sonra, 2014’ten itibaren İngiltere’de görülen ikinci bir salgına ait haberlerle birlikte salgının global biçimde yayıldığı ortaya çıktı ve artık Avustralya’da salgın kaynaklı tecritler olduğunu fark ettik” diyor ve ekliyor: “Kızıl hastalığının bu türlü global biçimde tekrar ortaya çıkması, hastalık oranında beş kattan fazla artışa ve dünya genelinde 600 binden den fazla hadiseye neden oldu.”
A kümesi strep genleri hakkında yapılan bir araştırmada memleketler arası bir araştırma kümesine liderlik eden Brouwer, Kuzey Doğu Asya kökenli makul bir suş tarafından üretilen çeşitli süperantijenleri tanımlayabildi.
BAKTERİYE YENİ YOLLAR AÇAN ‘SÜPERANTİJEN’
Bunlar ortasında, bakteriler ortasında daha evvel hiç görülmemiş bir konakçının hücrelerinin iç kısımlarına ulaşmaları için bakteriyel istilacılara yeni ve akla yatkın bir yol sunan bir çeşit süperantijen bulunuyordu.
Onun yeni olması, bu salgınların, geçmiş yüzyıllarda topluluklar ortasında dalgalanan birebir bakteri çeşitlerinin soyundan olmadığının bir göstergesi. Daha çok, bunlar, kendi kendilerine yeni numaralar öğrenen A Kümesi Strep kaynaklı hastalıklarla yakından alakalı bakteri popülasyonlarıdır.
Benzeri organizmaların -gelişmiş bir hastalığa neden olma derecesi gibi- birebir özellikleri geliştirebilmesinin bir yolu, doğal seleksiyonun, paylaşılan genlere birebir formda bağımsız ve ince bir ayar yapmasıdır.
Lakin daha evvelki diğer çalışmalar, bu bakteri alt çeşidinin, ‘faj’ ismi verilen bir virüs cinsinin neden olduğu enfeksiyondan yardım aldığını ileri sürmüştü.
Queensland Üniversitesi’nden biyobilimci Mark Walker da, “Toksinler, toksin genlerini taşıyan virüsler tarafından enfekte edildiğinde bakteriye aktarılmış oluyor” diyor; “Bu dışarıdan elde edilen toksinlerin, Streptococcus pyogenes’in konağını daha iyi kolonileştirmesine imkan sağladığını gösterdik; ki bu da muhtemelen öteki suşlarla rekabet etmesini sağlıyor.”
YATAY GEN TRANSFERIYLE DAHA DA GELİŞTİLER
‘Yatay gen aktarımı’ diye bilinen bir süreçte, bir mikropta evrimleşen bir gen, bir virüsün genomuna dahil edilebilir ve yeni bir konağın DNA’sında dönüştürülerek asıl genin bir cins klonunu yaratabilir.
Bu, bakterilerle hudutlu olmasa da tek hücreli mikropların ahenk sağlaması için süratli ve kullanışlı bir yoldur. Bunun üzere çalıntı genler, konut sahibi dokulara giriş için patojenlere yeni yollar sunabilir ya da onları engelleyebilecek bir kimyasal savaşa karşı dinebilirler.
Bu olayda, daha az önemli bir bakteri alt cinsinin, onu mağlubiyete uğrayan kuzeni kadar değişik kılan bir silah geliştirmesine yardımcı oldu.
Araştırmacılar, dışarıdan edinilen superantijenin ehemmiyetini teyit etmek maksadıyla, kodlamalarını devre dışı bırakmak için genetik düzenleme tekniğini kullandılar. Netice itibariyle, suşlar, bakterilerin virülansını (hastalık bulaştırma oranı) test etmek gayesiyle kullanılan hayvan modellerini kolonileştirme maharetini yitirdiler.
COVID-19 ÖNLEMLERI ŞİMDİLİK YAYILMASINI ENGELLİYOR
Şimdilik daha büyük bir tehditle baş etme yolumuz, en son ortaya çıkan kızıl hastalığı salgınlarını denetim altında tutmak üzere görünüyor.
SARS-CoV-2 üzere aerosoller (havada uçan parçacıklar/ç.n.) aracılığıyla yayılan A Kümesi Strep’inin mevcut kısıtlamalar altında bir salgın haline gelmesi de beklenen görünmüyor.
Walker, “Fakat sonuç itibariyle toplumsal ara kuralları gevşediğinde, kızılın geri dönmesi beklenen görünüyor,” diyor.
“Tıpkı Covid-19 üzere, sonuçta bir aşı kızıl hastalığını ortadan kaldırmak için hayati değere sahip olacak; çünkü bu, tarihin en yaygın ve ölümcül çocukluk hastalıklarından birisi.”
Araştırmanın ayrıntıları Nature Communications dergisinde yayınlandı.
Bu makalenşn özgünü Science Alert mecmuasında yayımlanmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
