“Kıbrıs’ta iki eşit halktan biri olarak kendi kendini yönetme hakkına sahip bulunan Kıbrıs Türk halkı, kendi topraklarında hür ve demokratik bir nizam içinde, kendi varlığını, ulusal ve kültürel kişiliğini, bütün insanların doğuştan eşit biçimde sahip oldukları temel hak ve hürriyetlerini müdafaaya kararlıdır. (…) Kıbrıs Türk halkı kendi yazgısını şahsen kendisinin belirlemesi hakkına (self-determinasyon) sahiptir. Bu hak hiçbir formda ortadan kaldırılamaz”.
Üstte alıntıladığımız hususlar Kıbrıs Türk Federe Devleti Meclisi’nin 17 Haziran 1983 tarihinde almış olduğu kendi yazgısını tayin kararıyla ilgili açıklamada yer alıyor. Kelam konusu metin ve hususları deneyimli Kıbrıslı siyasetçi Hakkı Atun’un 2018 yılında Lefkoşa’da yayınlanan ‘Hakkı Atun’un Siyaset Anıları’ isimli kitabın birinci cildinin 181. Sayfasında yer alıyor. 1974 savaşından 9 yıl sonra Kıbrıslı Türk liderliğinin ‘Kıbrıs’ta kendi mukadderatını tayin etme hakkına sahip iki halk vardır’ teoreminin resmi bir metinde yer almasından birkaç ay sonra, 15 Kasım 1983 tarihinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC)’nin kuruluşu dünyaya ilan edildi. Kuruluş anında “birkaç dost Müslüman ülke yeni devleti tanıyacak” ümidi hiçbir vakit gerçeğe dönüşmedi ve 1983’ten günümüze dek Kıbrıs’ın kuzeyindeki başka devlet sistemini yalnızca Türkiye tanıdı. Birleşmiş Milletler (BM) kelam konusu yapıyla yabancı ülkelerin resmi münasebetler ve diyalog kurmasını önleyen bir dizi kararlar aldı. Bu kararların gölgesinde Kıbrıslı Türkler 38 yıl boyunca milletlerarası düzlemden farklı bir formda çetin bir ömür gayretine atıldı.
50’LERDE BAŞLAYAN SÜREÇ
KKTC’nin 1983’teki kuruluşuna giden süreç 50’li yıllarda başladı ve Türkiye’deki darbe süreçlerine ve Kıbrıs Meselesindeki değerli dönemeçlere paralel bir seyir izledi. 1950 yılında Kıbrıslı Rumların tek başlarına düzenlediği ‘Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanması’ referandumundan ‘Enosis’, yani ilhak kararının çıkmasından yaklaşık dört yıl sonra, Yunanistan diplomasisi Kıbrıslıların self-determinasyon hakkını BM’nin gündemine taşıdı. Atina’nın Kıbrıs’ta atağa geçtiği periyoda dek, Ankara’nın resmi söylemi Kıbrıs’ın İngiliz sömürgesi olarak seyrini devam ettiği sürece Türkiye’nin bir Kıbrıs Meselesinin olmadığı tarafındaydı. Hatta Yunanistan’ın Kıbrıs için BM’ye başvurduğu devrin arifesinde Türkiye diplomasisi Balkan Paktını canlandırmak ve Soğuk Savaş sürecinde Yunanistan ile daha yakın işbirliği içerisinde olmak için gayret sarf etmekteydi. Lakin Atina’nın tek taraflı Kıbrıs adımı Ankara’da Demokrat Parti’nin Doğu Akdeniz siyasetini radikal formda değiştirmesine neden olacaktı.
Kıbrıs Adası 1878 yılının ortalarında İkinci Abdülhamit rejimi tarafından İngilizlerin denetimine bırakılmıştı. Birinci Dünya Savaşı sonrasındaysa ada İngiltere’nin bir sömürgesine dönüşecekti. Lozan Muahedesiyle Türkiye ada üzerindeki tüm haklarından feragat ettiğini memleketler arası kamuoyuna açıklamıştı. Bu gelişmeden 32 yıl sonra Türkiye milliyetçi Kıbrıs Türk liderliğine takviye sunma ve İngiltere’nin daveti üzerine Kıbrıs’ın dönüşüm süreciyle ilgili tepelere davet alma yoluyla Kıbrıs’ı tekrardan gündemleştirdi. Bu adımları 1956 sonrasında Özel Kuvvetlerin idaresindeki silahlı bir Kıbrıslı Türk direniş hareketinin oluşturulması takip edecekti.
İngiltere 50’li yılların sonlarına dek Kıbrıs’taki kolonyal rejimin savunuculuğuna soyundu. Fakat silahlı, sağcı, milliyetçi Rum örgüt ‘Eoka’nın hücumları sonucunda adanın kanlı bir iç savaşa sürüklenmesiyle bir arada Londra tutum değişikliğine gitti. Böylelikle 1957 sonrasında Londra Kıbrıs’ın İngiltere-Yunanistan-Türkiye üçgenindeki dengelerin gözetileceği yeni bir yapının üzerinde baş yormaya başladı. 1958 ortalarında ağırlaşan bu teşebbüslerin son adımı 1959-1960 devrinde kurulacak olan, izafî bağımsız olan lakin birebir vakitte üç yabancı devlete imtiyazlar tanıyan iki toplumlu Kıbrıs Cumhuriyeti olacaktı. Bu teşebbüsün ömrüyse yalnızca üç yıl olacaktı. İki toplumlu demokrasi 1963 Aralık ayında Kıbrıslı Türklerin ayrılmasıyla son buldu. Bu gelişme öncesinde Rum tarafı, Ankara ve Atina’nın itirazlarına karşın, 1960 Anayasası’nı değiştirme teşebbüsünde bulundu.
GETTOLARDAN KIBRIS TÜRK FEDERE DEVLETİ’NE
1963-1974 periyodunda Kıbrıslı Türkler Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) ögelerinin, mahallî direniş örgütü ‘TMT’nin, Kıbrıs Türk liderliğinin ve adadaki Türkiye elçiliğinin denetiminde olan ve adanın birçok noktasına serpilmiş olan gettolarda ömür çabası verecekti. Kıbrıslı Türklerin gettolaşma sürecinden nasibini en çok alanlar ortasında barış ve emek, sınıf çabası yanlısı Kıbrıslı entelektüeller ve işçiler de vardı. Her iki toplumda da faşizan yapıların işçilere yönelik akınları 1968’de iki toplumlu görüşmelerin başlamasından sonra da sürdü. 1967 yılında Yunanistan’daki faşist ve militarist askeri darbe Kıbrıs’taki demokrasi ve ortak özgür hayat gayretini derinden etkiledi. Bu gelişmeden birkaç yıl evvel, Türkiye’deki 1960 darbesinin temsilcileri kendi hayat üslupları ve anlayışlarını Kıbrıslı Türklere empoze etmek için kolları sıvamıştı.
Kıbrıs 1974 Yazında vuku bulan faşist darbe ve akabindeki savaş sonrasında ikiye bölündü. Bu gelişme sonrasında gettolardan çıkan Kıbrıslı Türkler adanın kuzey kısımlarında, yüzbinlerce Rum’un gerilerinde bıraktığı ‘savaş ganimetlerinde’, yani mülk ve işletmelerde yeni bir ömür kurma gayesini güttü. Birebir süreçte, Kıbrıs’ta iki toplum ortasında federal tahlil eksenli görüşmelerin tohumları atılırken, Kıbrıs Türk liderliği tek taraflı olarak ve milletlerarası kamuoyunun tanıması olmaksızın farklı bir federe Kıbrıs Türk idare yapısı şekillendirdi.
12 EYLÜL’ÜN GÖLGESİNDEKİ KKTC
Kıbrıs Türk Federe Devleti’ndeki toplumsal ve siyasi muhalefet 70’li yılların sonlarına gerçek yeşerdi. Kıbrıs’taki her türlü ayrılıkçı hareketin karşısında duran, federal tahlili destekleyen, geçtiğimiz yıllarda Türkiye Solunu ve sosyalist hareketini yakından tanıma fırsatını bulan Kıbrıslı Türk aydınlarla siyasetçilerin kurduğu siyasi yapılar 1981 yılına gelindiğinde milliyetçi Rauf Denktaş liderliğini derinden sarsma noktasına geldi.
12 Eylül 1980 darbesinden birkaç ay sonra, Ankara’da darbeci askerleri ve Lefkoşa’da milliyetçi bölümleri endişelendirecek biçimde Kıbrıs Türk Solu sandıktan kayda bedel kazanımlarla çıktı. Bu gelişmenin gölgesinde Denktaş ve Ankara’daki işbirlikçileri Kıbrıs’ta kendilerinin dizayn edip denetim edeceği, başka, ikinci bir devlet düzeneğinin kurulması için düğmeye bastı. Ve Kasım 1983’te bir çeşit siyasi darbeyi andıran bir formda, Turgut Özal’ın Anavatan Partisi’nin Türkiye’de iktidara geldiği bir süreçte, Lefkoşa’nın kuzeyinde KKTC’nin kuruluşu ilan edildi.
1983’teki kuruluşundan günümüze dek KKTC Kıbrıslı Türklerin kendi kendilerini yönetme açısından değerli, bir çeşit laboratuvar misyonu gördü. Bu yapının çeşitli kademelerinde görev alan Kıbrıslı Türkler çağdaş bir devleti direktörün ne manaya geldiğini yakından tanıma fırsatı elde etti. Ayrıyeten, Kıbrıs Türk toplumun geniş kısımları ekonomik kriz ve çalkantı yıllarında devlet bölümünde çalışma fırsatına kavuştu.
KRİZ VE ÇALKANTILARLA DOLU 38 YIL
KKTC’nin kendisine münhasır kimi olumlu taraflarına karşın, 38 yıllık süreçte kelam konusu yapının olumsuz yanları öne çıkmakta. Milletlerarası arenadan başka kalmasının Kıbrıslı Türkler açısından çok önemli sosyoekonomik sonuçları kelam konusu. 2002-2017 periyodunda muvaffakiyete ulaşma bahtı olan federal tahlilin çöküşünün gölgesinde Kıbrıslı Türklerin Türkiye’ye olan çok istikametli gereksinimi ve bağımlılığı mahallî halkın sosyokültürel kompozisyonunda derin yaralar açmış durumda. Dahası Türkiye’deki iktidarların kendi dünya görüşü ve siyasetlerini adaya empoze etmeye kalkışmaları (son cumhurbaşkanlığı seçimlerinde vuku bulduğu üzere) Kıbrıslı Türkleri çok önemli sorun silsilesiyle karşı karşıya getiriyor.
Üstte değinilen meselelerin şiddeti 90’lı yıllarda adanın kuzeyinde suikastlara, para-militer örgütlerin cirit atışına, kumar-mafya münasebetlerinin kökleşmesi noktasına kadar ilerledi. Kıbrıslı Türkler bu gelişmelerle birlikte 1999-2000 devrindeki finansal krize dinamik aksiyonları ve sokakları hareketlendirerek yanıt verdi. 2010 yılların başındaysa Kıbrıslı Türkler Ankara’ya ‘biz besleme değiliz’ demek için sokaklardaydı.
2021 sonlarına gelindiğindeyse Kıbrıslı Türklerin tarihi seyirlerine hayli problemli bir yapıyla devam ettiği görülüyor. Bir yıl evvel iktidara ‘iki devletli çözüm’ perspektifiyle gelen Ersin Tatar liderliği bu yapının temel sıkıntılarına hala yanıt verebilmiş değil. Dahası Tatar’ın evvelki periyotta başkanı olduğu Sağ cenah son aylarda büyük bir krize gömülmüş durumda. Kıbrıslı Türkler bu gelişmelerin ve gelecekle ilgili telaşların gölgesinde bugün buruk bir tebessümünle KKTC’nin doğum gününü kutluyor.
Gazete Duvar
