Fatih Tan

“Koma Rewşen” kümesinden tanıdığımız Harûn Elkî geçtiğimiz haftalarda “Rev” isimli yeni solo albümünü Red müzik etiketiyle dijital platformlarda yayınladı. Albüm biri Türkçe olmak üzere toplamda 10 müzikten oluşuyor. Ayrıyeten Elkî bu albümde herkesin kült olarak kabul ettiği “Koma Wetan”ın “Bayê Payîzê” isimli ikonik müziğine cover yapmış. Müziklerin birçoklarının kelamı ve müziği kendisine ilişkin olup, albümün müzikal alt yapısı da yüklü olarak melodika, klavye, bas, elektro ve akustik gitardan oluşuyor. Albümde daha çok soft-rock, folk-rock, Synth-pop müzik tiplerinin sakin esintilerinin hâkim olduğunu görüyoruz.

Aslında birinci dinlediğimde Jay-Jay Johanson melodramını hissettiğimi samimiyetle söyleyebilirim. Elkî’nin bu albümdeki alametifarikası bana nazaran tam da burada yatmaktadır. Bilhassa albümdeki müzikleri seslendirirken etnik ve otantik gırtlağı, sesi ve enstrümantalı soyutlaması, Kürt müziğinin geleceği için çok kıymetli bir çıkış noktasıdır. Koma Wetan 1970’li yıllarda o soyutlamayı yapmayı bir formda başarmıştı. Elkî bana nazaran abartısız dünya standartlarında dinlenebilecek ve mutlaka teritoryal olarak tanımlanmayacak bir albüme imza atmıştır. Bir defa albümü dinlerken hiçbir aşinalık yaşanılmıyor. ‘Ses ve sound’aki bu aşina olmama hali günümüz müziği için çok değerlidir. Zira birebir kontekstin ritminden ve kelam döngüsünden çıkılması gerekir artık.

Muhakkak bir toprak modülünü çağrıştıran müziğin cazipliğini birinci romantik akım fark etti. O da 19.yy da bitti. Çağın duygusal iklimi artık çok değişti. Fakat sanat bağlamında ve genel manada kendine acıyan, sonu gelmez çok anlatımcılık içinde hala görünüyoruz. Mesela rastgele bir müzik içinde bin yıldır süregelen sözler duyuyoruz. Bu bir açıdan olumlu bir şeydir. Tarihî açıdan bir milletin lisanını ve varlığını belirleyen değerli bir ögedir. Fakat bir açıdan da tıpkı lisanın günümüzde bütün o nitelik ve nicelik zenginliğinin üstünü örten bir durumuna dönüşür. Birçok resmi ve bağımsız kaynaktan Kürtçenin çok varlıklı bir lisan olduğunu –bilmemize rağmen- vakit zaman tekrar de okuyoruz. Yakın vakitte dünyanın en büyük dijital sözlüklerinden birisi olan Wikipedia’nın datalarına nazaran Kürtçe 721 bin 599 söz ile dünyanın en fazla söze sahip 9. lisanı olmuştur. Keza wîkîferheng editörleri de yakın bir sayı veriyorlar. Ancak biz yıllardır yirmi sözden oluşan müzik kelamları dinliyoruz. Kelam gelimi “Gulê” sözcüğüne yıllardır birçok müziğin kelamları içinde karşılaşıyoruz. Bu sözcük artık fonetik olarak bir mite, aşkın bir cisme, anonim bir kütleye dönüşmüş halde. Gulê sözcüğü, üretilen sanat bağlamındaki bir şarkıyı ve sesi kaçınılmaz olarak “yerli” bir noktada konumlandırır. Bu noktadaki yerlilik ise yalnızca kolonyalist argümanlar mübadelesi içinde sonlu kalır. Bu hudut birebir vakitte sanatçıyı daima siyaset sahnesi içinde kriminalize de eder. Münasebetiyle müziği klişelerinden kurtarma ismine, orta sıra müzikal malzemeyi -ritim, ezgi ya da armoni-yerel renkleri öne çıkarmak için kullanmanın tek başına kâfi olmadığını artık daha net görebiliyoruz. Bunun nedeni hiçbir dış etkiyi yansıtmamasından fazla duygusal içeriğin otantikliğidir.

Sanat kuşkusuz günümüzde kendi siyasasını oluşturmak zorundadır. Heidegger’e nazaran: “sanat özünde, içinde “hakikat”in (aletheia) doğabileceği bir açıklık yaratma biçimidir. “Sanat hakikati işe koymaktır… Sanat hakikate kaynaklık eder.”(1) Bu noktada Heidegger’e ek olarak, kurumsal siyaset değil, ontolojik siyasa da sanata kaynaklık eder. Kurumsal siyaset yapmak ile sanatkarın kendi siyasasını oluşturması tıpkı şey değildir. Siyasa şahsa (sanatçıya) mahsus içkin ve içsel bir durumdur. Bu bakımdan sanat siyasi bir iktidarın aykırısı olmak zorunda da değildir. Daima bir izah ve müdafaa içinde olması da gerekmez. Bilakis siyaset üstü bir telaffuzun içinde olması gerekir. Ve siyasetin metodolojisinin dışında daima bir lisan geliştirmesi ve bunun yanında daima bir hudut aşma, ihlal etme telaşı içinde olması beklenir. Rancière’in altını çizdiği üzere: “siyaset her şartta sanatın gerisinden gelmek ve onu takip etmek zorundadır.” Pekala, bugün için, bunu diyebilir miyiz? Ya da Althusser’in işaret ettiği üzere: “ Sanatsal bir uygulama, kendi ideolojik statüsü hakkında bilgi üretmişse, teorik bir uygulama olabilir.” Althusser’in kastettiği bilgi üretme ya da teori temelinde kendi siyasasını oluşturmadır bir manada. Bir sanat yapıtı kendi devri içinde üniversal bir bilgi üretebiliyor mu? Yoksa sırtını bin yıllık etnik bir geleneğe mi bağlıyor? İktidar pratikleri karşısında daima pozisyonlandırma arayışı içinde olan sanat, kendi paradigmasını ve ütopyasını oluşturabilmesi noktasında elbet çok muğlak kalır.

Albümdeki “Reş Weba” (Kara Veba) müziğinde müzisyen müzikal bir siyasayı temellendiriyor. Işid’in Şengal’i barbarca istilası üzerinden bu durumu anlatmaya çalışıyor. Işid’i renk ve form olarak ortaçağdaki kara vebaya metaforik benzetilmesi, Şengal’de yaşanılanlar için çok değerli bir ölçüdür. Bu ölçü, mevcut siyaset pratiklerin dışında bir siyasa oluşturmadır. Bu bağlamda bu ölçüyü bir de Schopenhauer’dan dinleyelim: “Müziğin olaylar dünyasıyla bir ilgisi yoktur”; müzik “iradenin bir kopyasıdır”; müziğin tesirinin öbür sanatların tesirinden daha güçlü ve ağır olmasının nedeni de budur. Zira öbür sanatlar bir şeyin gölgesini lisana getirirken müzik özünü lisana getirir.”(2) Münasebetiyle Şengal’deki olaylarla ilgilenen siyaset kurumlarıdır. Müzisyenin kendi siyaset üstü ontolojik iradesi ise Şengal’de bir nevi yıkıma uğramış ve yok olmuştur. Müzisyen Şengal’de yıkıma uğrayan özünü “Reş Weba” yapıtının siyasası üzerinden bir formda lisana getirmiştir. Bunu lisana getirirken, onu kurumsal siyaset pratiklerinden ayıran da sanatın –müzikal anlamda- kozmik normlarına sarılmasıdır. Aksi takdirde siyasi bir enstrümana dönüşmemesi kaçınılmazdır. Zira siyaset temelde oligarşinin ayak oyunları olduğu için, mutlak suretle lokaldir. O yüzden müzik yalnızca vuku bulan olay yapısının biçimiyle ilgili değildir. Müzik ile muhakkak bir özü içeren ve muhakkak hislerin uyanmasıyla lisana gelen iç yaşantı ortasında da yalın bir bağ vardır. O denli ki, müziğin anlatımı özün değişik niceliklerine nazaran ister istemez de değişir. Münasebetiyle çağdaş vakitlerin temposuysa daha gerçekçi, daha az ve öz, bilhassa kendini daha az dışa vuran duygusal bir müziği gerektirir. Ve biçim kadar, hissin da deforme olmasını gerektirir. Zira iş yalnızca biçimle bitmiyor.

Harûn’un “Rev” albümü ile ilgili son olarak şunu diyebilirim ki bu albümü dinleyenlerin, daha evvel Kürt müziğinde hiç dinlemedim ya da çok nadiren dinledim his durumunu müzikal manada hissedeceklerini düşünüyorum.

Dipnotlar:

1. Yeni Bir Bakışla Heidegger, Barbara Bolt, Çev. Murat Özbank, s.47, Kolektif Yayınları
2. Sanatın Gerekliliği, Ernst Fischer, Çev. Cevat Çapan, s.170, V Yayınları

Gazete Duvar