İsmail Beşikçi Vakfı (İBV) öncülüğünde 19-20 Eylül 2020 tarihleri ortasında online toplantılar serisi olarak yapılan ‘Sivil Toplum Diyaloğu Çalıştayı’nın raporu hazırlandı.

Çalıştay, İstanbul, Diyarbakır ve yurtdışında bulunan; Kürt lisanı, tarihi, kültürü, sanatı ve edebiyatı alanlarında çalışan Sivil Toplum Aktörleri (STA) ortası teması, diyaloğu ve müzakereyi güçlendirmek; kurumsal öğrenme imkanlarını çoğaltmak; kurumsal paydaşlık ve işbirliklerini geliştirmek gayesiyle gerçekleştirildi.

Çalıştaya Şermola Performans, İsmet Şerif Vanlı Mirasını Tanıtma ve Eğitim Kültür ve İnsan Hakları Geliştirme Derneği, Diyarbakır Siyasal ve Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü (DİSA), Bilgi Üniversitesi Türkiye Kültürleri Araştırma Ünitesi (TÜKAB), Mezopotamya Vakfı, Vate Çalışma Kümesi ve Vate Yayınevi, Tahir Elçi İnsan Hakları Vakfı, İsmail Beşikçi Vakfı (İBV), Kargeh – Kültürel ve Sanatsal Tahliller, Dicle Toplumsal Araştırmalar Merkezi (DİTAM) ve Chalak Events katılıdı.

4 spesifik amacı bulunan çalıştayın raporunda şunlara yer verildi:

-İstanbul, Diyarbakır ve yurtdışında bulunan STA’lar ortasında diyalog ve dayanışmayı artırmak; kurumsal iştirak ve iş birliğini güçlendirmek,

-Katılımcı kurumların öteki kurumlar tarafından yapılan çalışmalar hakkında bilgilenmesini sağlamak ve yapılan çalışmalar ve yürütülen projeler ortasında sinerji oluşturmak,

-Kurumlar ortasında ikili ya da çoklu iş birliklerini geliştirmek, ortak projelerin gelişmesini sağlamak,

-Kurumsal öğrenme kapasitesini güçlendirmek, STA’lar da daima öğrenen kurumsal bir yapının gelişmesine katkı sunmak.

Friedrich-Ebert-Stiftung Türkiye Temsilciliği dayanağıyla yayınlanan raporda, Kürt Sivil Toplum Alanı: Problemler, Tahliller; Sivil Toplum Diyaloğu: Güçlü ve Zayıf Yanlar; Sivil Toplum Kuruluşlarının Görünürlüğünü Artırma; Memleketler arası Fon Kaynaklarına Daha Fazla Erişim; Sivil Toplum Yayıncılığını Geliştirme; Sivil Toplum Diyalogu İçin Tematik Tekliflerin yanı sıra 2021 Yılı İçin Proje Teklifleri başlıkları yer alıyor.

Raporun ‘Kürt Sivil Toplum Alanı: Sıkıntılar, Çözümler’ başlıklı kısmında özetle şu tespitler yapıldı:

– Kürt lisanı, tarihi, edebiyatı, kültürü ve sanatı alanında çalışan kurumların alanları son devirde dikkate paha seviyede daraldı. Bu daralmanın en kıymetli nedenini hiç kuşkusuz Kürt sorununun 2015 yazıyla birlikte içinde düştüğü “türbülans” oluşturuyor.

– Uzun süren diyalog ve müzakereler sonrası kentsel alanlara taşan çatışmalar, problemin tekrar bir “güvenlik” ve “terör” sorunu olarak kodlanması, askeri darbe kalkışması sonrası hem siyasi hem de sivil alanda yaşanan daralma lisan, edebiyat, kültür ve sanat alanında çalışan birçok STA’yı direkt etkiledi. Hem niteliksel hem niceliksel olarak yaşanan daralmayla birlikte sivil toplum alanındaki çeşitlilik de kıymetli oranda azaldı.

– Siyasi parti ve hareketler ile sivil toplum ortasındaki angajmanlar kıymetli bir sorun alanını oluşturuyor. Türkiye’nin genelinde olduğu üzere Kürt alanında da sivil toplum alanı büyük oranda siyasi parti ve hareketlerin gölgesinde bulunuyor. Bu durum yapıcı-eleştirel bir ortamın ve geliştirici bir kamusal tartışmanın oluşmasını engelleyerek hem siyasi parti ve hareketlerin gelişmesi ve siyasetin dönüşmesi hem de sivil toplum alanının genişlemesi önünde değerli bir mahzur oluşturuyor.

– Örneğin, siyaset ve sivil toplum ortasındaki bu tansiyonlu ilgi istekli yahut profesyonel olarak çalışan nitelikli bireylerin sivil toplum çalışmalarına iştirakini olumsuz tarafta etkiliyor. Bu manada, siyasi parti ve hareketler ile STA’lar ortasında yapıcı-eleştirel bir alakanın kurulması hem siyaset alanını hem de sivil toplum alanını geliştirecektir. STA’lar bu manada bağımsız ve eleştirel tavırlarını koruyarak hem sivil toplum alanını genişletebilir ve hem de siyasetin dönüşümüne daha fazla katkı sunabilirler. Sivil toplum alanında yaşanan daralmanın bir öbür kıymetli nedenini siyasetin direkt etkilediği ekonomik meşakkatler oluşturuyor. Aslında hudutlu bir dolanıma sahip olan Kürt çalışmalarının alanı son yıllarda ekonomik nedenlerden dolayı daha da daraldı. Çünkü, siyasetin direkt etkilediği ekonomik piyasa ve Kürt lisanı piyasası değerli bir darbe aldı.

– Kürt çalışmaları özünde bir itirazı barındırdığı için politik bir çalışma ve bundan dolayı siyasetten ve siyasi alanda yaşananlardan direkt etkileniyor. Kürtçe okuma ve eğitim/öğretim alanı son beş yıl içinde göz arkası edilmeyecek seviyede daraldı. Devlet ve hükümet siyasetleri aslında bu mevzuda olumsuz bir tesirde bulunuyor.

Bununla birlikte, Kürdistan’da hâkim siyasetin Kürt lisanı ve kültürü alanında yapılan ıslahatlar konusundaki tavrı ve tercihleri, Kürt çalışmalarına olan ilginin azalmasında kıymetli bir rol oynadı. Örneğin, bir iştirakçi seçmeli dersler için hazırlanan kitapların devlet takviyesi ile 50.000-100.000’ler civarında basıldığı halde, bu çalışmaların o devir hâkim Kürt siyaseti tarafından boykot edildiğini; fakat bugün bir yayınevi tarafından basılan misal kitapların beş yılda 1.000 adet satmadığını belirtiyor. Yaşayan Lisanlar Enstitüsü, Kürtçe lisans kısımları, TRT Kurdî üzere ıslahatlar karşısında benimsenen ve olumsuz sonuçlar doğuran bu boykot yaklaşımının devam ettiğini belirten iştirakçi, okullarda Kürtçe seçmeli dersler konusunda vatandaşlara dönük hiçbir tanıtım ve teşvik çalışmasının bugün de yapılmadığını söz ediyor.

Yakın vakitte yapılan bir saha araştırmasına nazaran ailelerin yüzde 70’i Kürtçe seçmeli derslerden haberdar değil. Halbuki iki saat Kürtçe eğitimin verildiği okullarda birçok şey değişebiliyor: Okulun atmosferi başkalaşıyor, öğrencilerin, öğretmenlerin ve toplumun psikolojisi olumlu istikamette değişiyor. Raporun ‘2021 Yılı İçin Proje Önerileri’ başlıklı kısmında şunlar anlatıldı:

– Çalıştayda son olarak 2021 yılı içerisinde somut proje iştirakleri ele alınmış ve 3 proje önerisi geliştirilmiştir.

1. Sivil Toplum Alanı Durum Tahlili ve Gereksinim Araştırması Projesi: Kürt çalışmaları alanında faaliyet yürüten STA’ların gereksinim, talep ve görüşlerini belirlemek üzere bir saha araştırması projesi yürütülebilir. Böylesi bir araştırma ile alana ait olgusal data ve bilgiler elde edilerek sivil toplum ağının gereksinim, talep ve teklifler doğrultusunda oluşturulması sağlanabilir. Böylesi bir olgusal bilgi ayrıyeten yapılacak çalışmaların planlanmasını kolaylaştıracak ve gereksinimlere yanıt veren projelerin geliştirilmesini mümkün kılacaktır. Saha araştırması ve raporlama konusunda tecrübeli ve birikimli en az iki STA kelam konusu projenin geliştirilmesinin sorumluluğunu üstlenebilir.

2. Sivil Toplumun En Güzel Tecrübeleri Çalıştayı: İştirakçi kurumlar ortasındaki bağlantıların sürdürülmesi ve diyaloğun güçlendirilmesi için yıllık buluşmalar sürdürülmelidir. Bu maksatla 2021 yılı buluşması “Sivil Toplumun En Âlâ Deneyimleri” temasıyla yapılabilir. Kelam konusu çalıştayda iştirakçi kurumların en iyi projelerini detaylı olarak paylaşmaları sağlanabilir. Projelerin geliştirilmesi, planlanması, kaynak temini, uygulama süreci, tesirleri, izleme ve kıymetlendirme çalışmaları, öğrenilen dersler üzere alt başlıkları içerecek formda projelerin detaylı bir formda paylaşılacağı böylesi bir çalıştay mukayeseli bir tahlil ve kıymetlendirme imkanı yaratarak STA çalışmalarında yaratıcılığın gelişmesine ve yeni yol ve prosedürlerin öğrenilmesine kıymetli katkılar sunacaktır. Kelam konusu çalıştayın Diyarbakır’da yapılması durumunda Mezopotamya Vakfı ve Diyarbakır Siyasal ve Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü birlikte mesken sahipliği yapabileceğini belirtmiştir. Online bir ortamda yapılması durumunda ise diasporada bulunan STA’lardan ikisinin çalışmayı üstlenebileceği konuşulmuştur.

3. e-Vate Projesi: Proje, İsmail Beşikçi Vakfı ile Vate Çalışma Kümesi ve Vate Yayınevi paydaşlığıyla Zazaca alanında değerli bir referans haline gelen Vate Dergisi’nin tüm sayılarının dijitalize edilmesini ve dijital ortamlarda sunulmasını kapsayacaktır. Kürt Tarihi Dergisi’ni yakın vakitte dijitalize etmeyi hedefleyen ve bu alanda değeri bir kurumsal tecrübe sahibi olan İsmail Beşikçi Vakfı ile Vate Çalışma Kümesi ve Vate Yayınevi paydaşlığıyla yürütülebilecek olan bu çalışma Kürt STA’ları ortası paydaşlık, kurumsal kaynakların ve tecrübelerin paylaşılması konusunda iyi bir örnek teşkil edecektir. Ayrıyeten, STA yayıncılığının dijitalize edilmesi konusunda ikinci bir örnek oluşturarak başka STA’lar için teşvik edici olacaktır. Hepsinden kıymetlisi Kurmancî ve Soranîye nazaran kurumsal dayanaklardan daha fazla yoksun kalan ve lisan kaybı riski taşıyan Zazakînin korunmasına büyük bir katkı sunacaktır.

RAPORUN TAMAMI

Gazete Duvar