Mahfi Eğilmez’in şahsî blogu ‘mahfiegilmez.com‘daki tahlili şöyle:
2020 yılının birçok göstergesi çıkmış olsa da kimi göstergeler şimdi tamamlanmadı. En son açıklanan üç değerli veriyi ele alalım.
Birinci data hazine nakit istikrarı. Teğe bir birebir şey olmasa da çok yakın iki data olması nedeniyle hazine nakit istikrarı bütçe istikrarı için bir manada öncü göstergedir. Nakit istikrarı aşağıdaki tablodaki üzere açıklandı (Kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı.)
Buna nazaran uzun bir mühlet sonra nakit istikrarı GSYH’nin yüzde 3’ünü açmış bulunuyor. Bütçe açığı da bu orana yakın olacaktır. Bu durumda yıllardır iktisadın istikrarı olarak yüzde 3’ün altında tutulan bütçe istikrarı çıpa niteliğini kaybetmiş görünüyor. Bu değerli bir istikrar kaybıdır. Öte yandan Türkiye’nin yıllarca dikkatle kolladığı faiz dışı fazla verme eforu da son dört yılda bilakis dönerek faiz dışı açık vermeye başlamıştır. Bu açığın artması ise borçlanmanın ve hasebiyle borçlanma maliyetinin artacağının göstergesidir.
İkinci data ekim ayı işsizlik oranı. Buna nazaran Ekim 2020 prestijiyle resmi işsizlik oranı Eylül ayındaki yüzde 12,7 oranında kalmış görünüyor (Kaynak: TÜİK, İşgücü İstatistikleri, Ekim 2020.)
İşsizlik oranı resmi işsiz sayısının işgücüne bölünmesiyle bulunuyor. Buna karşılık işsiz olup çalışmaya hazır olanlar ve mevsimlik çalışanlardan son 4 hafta içinde iş arama kanallarına başvurmamış olanları ve vakte bağlı eksik istihdamı da hem işsiz hem de işgücü sayısına ekleyerek (geniş işgücü oluyor) hesaplama yaparsak karşımıza yüzde 26,9 oranında geniş işsizlik oranı çıkıyor. Türkiye için gerçek işsizlik oranı aslında budur. Çalışmaya hazır + mevsimlik çalışanlar ile vakte bağlı eksik istihdam işsizler ortasında sayılmıyor. O denli olunca da resmi işsizlik oranı geçen yılın tıpkı ayına nazaran azalmış görünüyor. Halbuki geniş işsizlik önemli biçimde artıyor.
Üçüncü bilgi ödemeler istikrarı ya da kamuoyunu ilgilendirdiği biçimiyle cari istikrar. Cari açık artmaya devam ediyor (Kaynak: TCMB, Ödemeler İstikrarı İstatistikleri, Kasım 2020.)
Tablo son dört yılı mukayeseli olarak gösteriyor. Geçen yılki fazladan son bu yıl cari istikrar yine açığa dönmüş durumda. 12 aylık bazda cari açık GSYH’nin yüzde 5’ini aşmış bulunuyor. Yılsonunda açık muhtemelen bu oranın üzerinde olacak. Türkiye’ye yönelik direkt yatırımlar azalırken portföy yatırımları yükseliyor. Bu kalıcı para girişi yerine sıcak para girişine dönüşü gösteriyor. Hizmet gelirlerindeki büyük düşüş asıl olarak turizm gelirlerinin düşmesinden kaynaklanıyor. Birinci on ayda resmi rezervlerde 38,6 milyar dolar azalma olmuş. Bir diğer sözle açığı finanse edebilmek için rezervlerimizin 38,6 milyar dolarını harcamışız.
Her üç gösterge de ekonomik dengelerin bozulmaya devam ettiğini gösteriyor. Enflasyondaki bozulmayı da bunlara eklersek önümüzdeki periyoda önemli bir zahmet aktardığımızı açıkça görebiliyoruz. Bozulan istikrarlar içinde tahminen de en değerlisi bütçe istikrarı ile cari istikrar ortasındaki alaka. Bu iki dengeyi tıpkı grafik üzerinde aşağıda gösterelim:
Dikkat edilirse bütçe istikrarıyla cari istikrar birbiriyle aksi istikametli bir ilgi içindeler ve münasebetiyle birbirini dengeliyorlar. Örneğin 2001 krizinde bütçe açığı çok yüksekken cari fazla oluşmuş. 2009 krizinde (küresel krizin bize tesiri 2009’da oldu) cari açık azalırken bütçe açığı artmış. 2011 yılında bu defa cari açık artarken bütçe açığı daralmış. 2019 yılında cari fazla varken bütçe açığı muhakkak ölçüde yükselmiş. 2020 yılı bu açıdan istisnai bir yıl. Şimdi elimizde aralık ayı bilgileri olmasa da Kasım dataları bize bu yıl hem cari açığın hem de bütçe açığının yüksek olacağını gösteriyor. Bu durum gelecek devirde iki açığı birden çözmek zorunda kalacağımız için en önemli sıkıntılardan birisi olarak karşımızda duruyor.
Gazete Duvar
