Polonya hükümeti, katolik aile bedellerine ve geleneklerine ters olduğu gerekçesiyle erkek şiddetini önlemeyi amaçlayan İstanbul Sözleşmesi’nden çekiliyor. Bayan örgütleri başta olmak üzere on binlerce kişi kararı protesto etmek için ülkenin dört bir yanında aksiyonlar düzenliyor. Aksiyonları organize eden platformlardan biri olan The Polish Women’s Strike’ın (Polonya Bayan Grevi) kurucularından Marta Lempart “İstanbul Kontratı, şiddet mağdurlarını koruyan dayanak sisteminin bozulmasına mani olabilecek son direniş noktasıdır” diyor.

Kürtaj hakkı, cinsiyete dayalı fiyat eşitsizliği, bağımsız yargı ve özgür medya başlıklarında kampanyalar yürüten Poland Women’s Strike’ın kurucularından Marta Lempart, İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme kararının toplumsal bir tabanı olmadığını belirtiyor ve “Kamuoyu araştırmalarına nazaran mukaveleden çıkılmasını isteyenlerin oranı yalnızca yüzde 15” diyor.

Marta Lempart

Lempart, iktidardaki Adalet ve Hukuk Partisi’ne (PİS) oy veren muhafazakar seçmenlerin de erkek şiddetinin farkında olduğunu ve mukavelenin kalmasını istediğini vurguluyor. “Hükümet ‘Polonya’da bayana şiddetle ilgili maddelere muhtaçlık yok, şiddet sık rastlanan bir şey değil’ diyebilir. Ancak hükümete oy veren muhafazakar seçmenler şiddeti biliyor, şiddeti yaşıyor. Zira Polonya’da yaşayan birinin ailesinde, yakın etrafında, yaşadığı semtte şiddet öyküsü olan birilerini tanımıyor olması imkansız.”

Daha evvel Avrupa’nın en katı kürtaj yasasının geri çekilmesi için ülke çapında yapılan ve 6 milyon bayanın katıldığı Kara Pazartesi (Black Monday) aksiyonunu organize edenlerden Marta Lempart, Polonya hükümetinin İstanbul Sözleşmesi’nden çıkmak için attığı adımları, “İnsan haklarını garanti altına alan sistemin terk edilmesinin bir başlangıcı” olarak tanımlıyor.

“Sözleşmeye gereksinimimiz var, zira kontrat hükümetin erkek şiddeti mağdurları için hukuk sistemini müthiş bir hale getirmesini engelliyor” diyen Marta Lempart, İstanbul Sözleşmesi’nin Polonya’daki bayanlar için neden kıymetli olduğunu, mukavelenin kaldırılmasını isteyen iktidar partisinin argümanlarını ve kontrattan çıkma tartışmalarının toplumsal yerde nasıl yankılandığını Gazete Duvar’a anlattı.

Polonya’da iktidarda olan çok muhafazakârlar, “Katolik aile kıymetlerine ve geleneklerine aykırı” olduğu ve gerekçesiyle İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmeye hazırlanıyor. Siz bu gerekçeyi nasıl değerlendiriyorsunuz?

Polonya Başbakanı Mateusz Morawiecki, palavra söylediği duruşma tarafından iki sefer tespit edilmiş bir insandır. Bu münasebet de hükümetin söylediği ve hiçbir manaya gelmeyen palavralardan bir tanesi. Hükümetin mukaveleden geri çekilmesinin temel sebebi, 2017 yılından beri masada bekletilen ve aile içi şiddeti yasallaştıran dinle ilişkili Rus tipi bir yasa tasarısı.

Bu tasarıyı biraz anlatabilir misiniz? Ne vakit gündeme geldi ve neler içeriyor?

Her şey 2017 yılında Polonya Aile Bakanı’nın köktendinci Hristiyanlarla buluşmak için Budapeşte’ye gitmesiyle başladı. Aile Bakanı, burada aile içi şiddeti legalleştiren bir tasarı hazırlayan Rus parlamenterlerle buluştu. Budapeşte’deki bu buluşmadan sırf 2 ay sonra Polonya’da da birebir tasarı gündeme geldi. Bakanlık bir yıl boyunca bunun üzerinde çalıştı. Bu tasarıya nazaran erkek, eşine birinci kere vurduğunda şiddet sayılmıyor. Ayrıyeten polislerin ve toplumsal güvenlik uzmanlarının bayana şiddet olaylarını kaydetme zaruriliği da ortadan kaldırılıyor. Bununla bir arada ruhsal şiddet, aile içi şiddet tarifinden çıkartılıyor. Tasarı 2019’da kamuoyunun görüşüne sunuldu. Başbakan bir tweet atarak palavra söyledi ve tasarının gündemden kaldırıldığını tez etti. Ancak tasarı Ocak 2019’dan bu yana hala hükümetin gündeminde. Bu noktada hükümet bu tasarıyı geçirebilmeleri için İstanbul Sözleşmesi’nden çıkmaları gerektiğinin farkına vardı. Lakin İstanbul Kontratı, tasarıda belirtilen hususlara ters kurallar içeriyor ve Polonya’da çocukların ve bayanların hiçbir hakka sahip olmadığı bir hukuk sisteminin kurulması gayesine ulaşılmasının önünde bir mani oluşturuyor.

Hükümetin, kontratın iptal edilmesi için öne çıkardığı bir öbür argüman da “Polonya’da bayana şiddete dair gerekli yasalar var, kontrata bu yüzden muhtaçlık yok” oldu. Nitekim bu türlü mi?

Evet, hükümet “Biz ulusal maddelerimizde her türlü düzenlemeye sahibiz” diyor. Fakat hayır, sahip değiliz. Mesela ekonomik şiddet, ruhsal şiddet maddelerde yok. Bizim bu kontrata muhtaçlığımız var, zira mukavele hükümetin şiddet mağdurları için hukuk sistemini vahim bir hale getirmesini engelleyecek. Ayrıyeten bu hükümetin niyeti için en iyi test. Şayet mukavele ile uyumlu düzenlemeler yapmak istiyorlarsa her halükarda yapabilirler. Ama kontrat ile çelişen düzenlemeler yapmak istiyorlarsa kontrattan çekilmeleri gerekiyor. Mukavele makul bir tahlil getirmiyor, fon sağlamıyor; ancak şiddet mağdurlarına takviye sistemini bozmadan evvelki son direniş noktası ve bariyer misyonunu görüyor. Şayet kontrat terk edilirse sistem bozulacak ve köktendinci kümelerin istediği formda şiddet mağdurlarına takviye sağlanmayacak. Zira köktendinciler, erkek şiddeti mağdurlarına yardım etmenin ailenin iç ilgilerine karışmak manasına geldiğini argüman ediyor.

‘SÖZLEŞMEDEN ÇIKILMASI İÇİN İMZA TOPLUYORLAR’

Pekala mukaveleden çıkma tartışmaları hangi küme ya da kümeler tarafından örgütleniyor?

Hükümet ve köktendinciler birlikte çalışıyorlar. Hükümet kendi çalışmalarını parlamentoda yürütürken köktendinci küme yurttaşlık hakkı ismi altında İstanbul Sözleşmesi’nden çıkılması için vatandaşlardan imza topluyor. Yani hükümet, çok tehlikeli ve çok bilinen bir örgüt olan köktendinci Ordo Iuris ile ortak hareket ediyor. Iuris, Polonya’da kürtajın ve doğum denetiminin büsbütün yasaklanması, okullardaki cinsellik eğitimin sonlandırılması, LGBTIQ bireylere hatalı muamelesi yapılması üzere hususlardaki teşebbüslerden sorumlu bir küme. Aile içi şiddete karşı verilen çabayı aile kurumuna karşı verilmiş bir gayret olarak kabul ediyorlar ve aile içi şiddeti legalleştirmeye çalışıyorlar.

‘HÜKÜMETİN EN ÇOK OY ALDIĞI KENTLERDE BİLE MUKAVELEYE DAYANAK ÇOK YÜKSEK’

İktidar partisi PİS’e oy veren muhafazakar bayanlar İstanbul Sözleşmesi’nden çıkılmasıyla ilgili ne düşünüyor?

Burası bu sorunun en can alıcı yeri. Kamuoyu araştırmalarına nazaran kontrattan çıkılmasını isteyenlerin oranı yalnızca yüzde 15, mukavelede kalalım diyenlerin oranı ise yüzde 62. Yani hükümete oy verenlerin büyük bir çoğunluğu kontrattan çıkılmasına karşı. Hükümetin en çok oy aldığı küçük ve orta büyüklükteki kentlerde de mukaveleye takviye çok yüksek. Bu bizim için büyük bir umut. Muhafazakar seçmenler de gerçeği görüyor, Polonya’da bayana yönelik şiddetin bir sorun olduğunu biliyorlar. Bu hepimiz için çok iyi. Öte yandan takviyenin yüksek olması kürtaj hakkı için yaptığımız kampanyaya çok misal nitelikte. 2017’de harekete başladığımızda kürtaj hakkına takviye yüzde 37’ydi. 2019’da ise kürtaj hakkına takviye yüzde 69’a yükseldi. Bu sayısı artıran da hükümete oy verenlerdi. Pekala ne oldu? Öykü yani anlatı değişti, biz değiştirdik. Beşerlerle konuştuk, “Ne olduğunu biliyor musunuz, bunun maliyetini biliyor musunuz, bunun nasıl organize edildiğini biliyor musunuz?” sorularını sorduk ve ne olup bittiğini anlatmaya çalıştık.

‘ŞİDDET ORADA DURUYOR YOK DİYEMEZSİNİZ’

Pekala, muhafazakar seçmenlerin bu açık ve net takviyesinin nedenleri hakkında neler söylenebilir?

Polonya’da yaşayan birinin ailesinde, yakın etrafında, yaşadığı semtte şiddet öyküsü olan birilerini tanımıyor olması olanaksız. Hükümet palavra söyleyebilir, ne isterse söyleyebilir. ‘Polonya’da erkek şiddetiyle ilgili kanunlara muhtaçlık yok’ diyebilir. Muhafazakar pahalar, gelenekler ve toplumsal cinsiyet hakkındaki hayali tehditlerden de konuşabilir. Hatta erkek şiddetinin sık rastlanan bir şey olmadığını da söyleyebilir. Lakin onlara oy verenler şiddeti biliyor, şiddeti yaşıyor. Tahminen deneyimlemiyorlar ancak etraflarında görüyorlar. O yüzden “Her şey eksiksiz yürüyor” üzere bir anlatı kurmak mümkün değil. Beşerler işlerin harika yürümediğini biliyor. Polislerin, savcıların, duruşmaların kusursuz çalışmadığını biliyor. Şiddet orada duruyor ve yaşanmaya devam ediyor. O yüzden “Hayır bu olmuyor” diyemezsiniz. Mukaveleye takviyenin yüzde 62 olmasının nedeni de bu.

Bildiğim kadarıyla mukaveleden çıkmak 1,5 yıldır Polonya hükümetinin gündeminde. 1,5 yıl içerisinde bayan haklarını geriye götüren adımlar da atıldı, o denli değil mi?

Fotoğraf: Daniel Grodziński

Aslında bu işin altyapısının uzun müddettir hazırlandığı anlaşılıyor. Örneğin 2017 yılında hükümetin şiddet mağdurlarına sağladığı fon kesildi. Ayrıyeten polis, şiddet mağdurlarının kurduğu merkezleri basarak oralardaki bilgisayarlara el koydu. Bu bilgisayarlarda yardım alan mağdurların dataları bulunuyordu. Bu baskın mağdurların günlük işlerini yürüten dernekler üzerinde dondurucu bir tesir yarattı ve faaliyetlerini büsbütün durdurdu. Öbür tarafta da erkek şiddetini kısmen yasallaştıran, ruhsal şiddeti şiddet kapsamının dışına taşıyan ve mağdurların kayıt altına alınmasını engelleyen parlamenterlerden oluşan bir kümeyle karşı karşıyaydık.

‘HAKLARI TEMINAT ALTINA ALAN SİSTEMİN TERK EDİLMESİNİN BAŞLANGICI’

Kontrattan çıkılması Polonya hükümetinin insan haklarına karşı atmayı planladığı anti demokratik adımları hızlandırabilir mi?

İstanbul Sözleşmesi’nin hükümet tarafından terk edilen son milletlerarası mukavele olmayacağına eminim. Hükümetin taraf olduğu insan hakları, yurttaşlık hakları ile ilgili tüm memleketler arası mukaveleler bir sonraki gaye olacak. Zati her geçen gün baskılar artıyor ve insanları daha çok köşeye sıkıştırıyorlar. Problem bana halihazırda şov yürüyüşü kaynaklı açılmış 40 farklı dava var. Şu an Polonya’da yaşanan sırf bayan hakları ile ilgili bir durum değil; bu daha çok insan haklarını garanti altına alan sistemin terk edilmesinin bir başlangıcı. Ve şayet reaksiyon vermezsek birçok ülkede misal şeylerin yaşanacağını düşünüyorum.

‘AVRUPA KONSEYİ’NİN TELAŞINI LISANA GETİRMEKTEN DAHA FAZLASINI YAPACAĞINI UMUYORUZ’

Mukaveleden çıkılması durumunda Avrupa Birliği’nin Polonya’ya ekonomik yaptırım uygulanması da gündemde. Geçtiğimiz hafta Fransa’dan bu türlü bir açıklama geldi ve “Çekilirlerse sonuçları olur” sözü kullanıldı. Sıkıntının bu yanı nasıl bedellendiriliyor?

Avrupa Birliği fonları hukukun üstünlüğü unsuruna uymayan ülkeler için kesilebiliyor. Bu noktada sırf hukukun üstünlüğünden değil insan hakları ihlallerinden de bahsedilmesini istiyoruz. Geçen hafta bu mevzuda bir deklarasyon yayımlandı ve insan hakları ihlalleri yapan Avrupa Birliği ülkelerinde fonun kesilmesi gündeme geldi. Elbette Avrupa Birliği kurumları şu an tarihinin en yavaş işleyen devrinde.
Ayrıyeten bu kurumlar tarafından birçok kez dışarıda ve yalnız bırakıldık. Lakin hala memleketler arası kurumlardan ve memleketler arası toplumdan umudumuz var. Zira bu sadece bir Avrupa Birliği mukavelesi değil; tıpkı vakitte Avrupa Kurulu dokümanı. Bundan ötürü Avrupa Konseyi’nin kaygısını lisana getirmekten daha fazlasını yapacağını umuyoruz. Öte taraftan ağustos ve eylül ayında bu mukavelenin nasıl uygulandığı ile ilgili görüş almak için Polonya’ya bir kurul geliyor. Orada kontratın nasıl uygulanamadığına ve hatta işlerin daha berbata gidebileceğine dair söyleyecek çok şeyimiz olacak. Bununla birlikte şov yapmaya, protesto düzenlemeye devam edeceğiz.

‘5 AĞUSTOS’TA TÜRKİYE BÜYÜKELÇİLİĞİ’NDE AKSIYON YAPACAĞIZ’

Biliyorsunuz kontrattan çıkmak Türkiye’nin de gündeminde. Sonuncu kararın 5 Ağutos’ta verilmesi bekleniyor. Söyleşinin bu kısmına kadar verdiğiniz bilgilerden yola çıkarak kontratın kaldırılmasını isteyen kümelerin argümanın iki ülkede de çok benzeri olduğunu söyleyebiliriz. Buradan hareketle Türkiye’deki bayanlara özel bir bildiriniz var mı?

Polonya ve Türkiye birebir durumda, hatta protesto imkanları açısından Türkiye’deki durum daha güç. Memleketler arası topluluk Türkiye ve Polonya için bir arada hareket etmeli. Avrupa’dan bayanların Polonya’ya gelmesini ve hareketlere katılmasını istiyoruz mesela. Milletlerarası bir dayanışma kampanyası hayal ediyorum. Polonya ve Türkiye tıpkı gün, tıpkı saatte, birebir logo ile bir kampanya düzenleyebilir. Türkiye’deki kız kardeşlere katılmak isterim. Ayrıyeten Türkiye’deki bayanlara dayanak olmak için 5 Ağustos’ta Varşova’daki Türkiye Büyükelçiliği’nde bir dayanışma aksiyonu yapacağız. Zira memleketler arası dayanak çok değerli. Bu protestolar memleketler arası alana yayılmalı.

Gazete Duvar