Fatih Tan

Kürt müziğinin değerli sanatkarlarından biri olan Mehmet Atlı’nın geçtiğimiz günlerde ‘Morî Mircan’ (İnci Boncuk) isimli yeni albümü Kom Müzik etiketiyle yayımlandı. Atlı’nın dördüncü solo albümü olan Morî Mircan biri Türkçe olmak üzere sekiz müzikten oluşuyor. Xatir (Vedalaşma) isimli müziğin başkaca enstrümantal versiyonu da albümde konum almaktadır. Totalde dokuz üründen oluşan albümün içerisinde Kürt müziğinin klasikleşmiş birkaç yapıtına de taraf veren Atlı, gün geçtikçe daha çok Leonard Cohen ekolüne yakınlaşıyor. Birçok müziğin lafı ve müziği kendisine ilişkin olan albümün enstrüman altyapısı ise yüklü olarak ut, lavta ve gitardan oluşuyor.

Mehmet Atlı’nın Istikrar Azadî’den (Özgürlüğün Sesi) bu yana kümenin içinde icra ettiği yapıtlarına ve sonrasında da solo olarak yayımladığı albümlerine umumî manada aşinayız. Benim asıl üzerinde durmak istediğim husus, Atlı’nın müziğindeki çeşitli tonal, melodik, ritmik ve vokal özelliklerinden fazla onun daha çok müziğindeki sosyolojik altyapısı. Bizdeki müziğin çoğulcu yapısı, daha çok klâsik folklorist bir düzlemde geçişkenliğini sağlıyor. Binaenaleyh da icra edilen müzik umumi manada müzikal-estetiksel bir bağlamdan çok antropolojik bir bakış üzerinden bedellendiriliyor. Bu bakış çoğulcu aşkın bir söylemi üzerinden doğal olana dönüşüyor. Şark kültüründe eski biçimler sıklıkla ve durmaksızın tekrar yorumlanır. Mahsusen ideolojik söylemler ve mekânsal nostalji, bir kültür biçimi olarak müzikte daima bir tekrar üzerinden durmadan kendini var eder. Gelgelelim bu yapının formunu -kısmen de olsa- deforme eden sanatkarların başında kuşkusuz Mehmet Atlı geliyor. Mahsusen de lisanın ve söylemin kolektif yapısını son devirlerde müziğinin içine neredeyse hiç sokmaması bana kalırsa kıymetli bir edimdir. Kolektif lisan gündelik olanı manipüle edendir. Müzikteki kişisel hali onun gündelik hezeyanlarının ontik yansımasıdır. Daha evvel Jahr (Zehir) albümünde olduğu üzere mekânı-zamanı bir uzam olarak müziğinde içkin bir formda işleyen Atlı, tekrar o albümdeki Zu Were (Çabuk Gel) müziğindeki nostaljiye dönüşen hissini, mekânın ve mimarinin ihaneti üzerinden betimlemeye çalıştı. Zira rastgele bir mekânın kutsiyetine bir gönderme yapmadan ve isimlendirmeden salt kendi his durumunun nostaljik hezeyanını anlatıyordu. Keza bu son albümündeki Xatir (Vedalaşma) müziğinde da tekrar birebir his durumunu görebiliyoruz. Kent mimarisini ve yaşantısını ideolojik bir aidiyet olarak değil de ontolojik bir aidiyet olarak hissetmesinin ya da yaşamasının en iyi örneğini bizlere sunuyor. Henri Lefebvre’nin mekân ve müzik üzerine yaptığı şu dayanılmaz transversal tespitini bir hatırlayalım: “Mekân, müzik sayesinde, gereksinimlerin ve dileklerin fizyolojik (cinsellik) ya da toplumsal (zevk bölgeleri denen yerler) olarak şahsileştirilmiş mekânlara yerleştirilmesini aşan diferansiyel semboller ve kıymetler sayesinde, muğlaklığa, muhtaçlık ve dileklerin ortak veladetine teslim edilerek erotikleşir.” (1)

Atlı, gündelik olanın estetik bir forma dönüşebildiğini hem geçmiş solo albümlerinde hem de bu son albümünde bizlere yeniden gösteriyor. Bu form, gündelik olanı manipüle ve politize etmeden, yalnızca enstrüman ve ses üzerinden bir dilek olarak mekan ediniyor. Herhalde gündelik olanı hiç kimse Henri Lefebvre üzere anlamamış ve anlatmamıştır. Lefebvre ve Atlı’nın ortak noktası ikisinin de mekânı ve lisanı kendi pratiklerine dâhil etmeleridir. Atlı’nın akademide mimar olmasının müziğinde büyük bir etken olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz sanırım. Müzisyenin birebir devirde kent mimarisiyle ilgili Muhabere Yayınları’ndan çıkan ‘Hepsi Diyarbakır’ isimli bir kitabı da bulunmaktadır.

MÜZİĞİN DIŞSAL BİR MEKANA DÖNÜŞMESİ 

Atlı politik bir atmosferde müziğini dışsal bir mekâna dönüştürüp aşkın olana dayatıyor. Bu dışsallık birebir devirde boşlukta hareket halinde olan sesinin ve müziğinin görünmeyen tarafını daha da bir muğlaklaştırıyor. Zira sanatkarın içkin halinin hiçbir vakit bir netliğe bürünmemesi gerekir. Hele bu gündelik hayatın pratiğiyse bu şekil olguları bir kenara bırakması gerekir. Bu bağlamda gündelik olanın keskin netliğini bir tarafa bırakan Atlı, atalet içinde mekânsallaştıran müziğini, gayrı bir politik olan imgeye işaret ediyor. Bu imge sanatkarın burada olduğunu ve hiçbir vakit lisanının bitmeyeceğini laflarındaki gündelik-kesitler üzerinden bizlere dinlettiriyor. Ve tıpkı devirde kendi lisanıyla yaptığı müziğini bu boşluğun içinde –kendisini- bir mekâna da dönüştürebiliyor. Mekânın kendisini ana-dili olarak müziğinde tesis ederek, kendisini bu boşluğun içinde görünür ve sabit bir hale getiriyor. Müziklerini Kürtçe söyleyerek aşkın olanın boşluktaki halini sabitliyor. Gelgelelim mekânın içini ise gündelik olana bırakıyor. Bu gündelik olan kendi içkin yaşamsal pratiklerine dönüşüyor. Bu dönüşümün en başında gündelik hayatın akışı içinde Kürtçe konuşma geliyor. Zira ideoloji toplumsal günlük pratiğin, kültürün ve estetiğin aşkın bir imajına dönüştü. Meğer lisanın gündelik estetik-kültürel pratiği ve yaşamsal hali ideolojiler için gereğince politiktir esasında. Gündelik lisanın yitimi, mekânın ve yanın yitimidir birebir devranda. Ne diyordu Lefebvre: “Hiç kimse gündelik hayatı görmek, orada durduğunu bilmek istemez; hiç kimse gündelik hayatı kabul etmek istemez. Aslında bütün konuşmaların konusu olmasına karşın, kimse ondan laf etmez. “O” bilinmeyen bir istek değildir, gündelik hayattır.” (2) Mehmet Atlı bize gündelik hayatın zımnî bir dilek olduğunu örtük bir halde anlatıyor. Yaşamsal pratiklerini ve mekânının içini bir bilinmezlik olarak bırakıyor. Fakat lisanını ve boşluktaki mekanını de görünür bir formda ortaya koyuyor. Kulağa bir perde çekmeye çalışarak, bizi kendi mekânına çağırıyor. Açık olan kulağı en başından ideolojik söylemlere maruz bırakmadan, gündelik olanı sıradan olanın boşluğuna bırakıyor. Ve bize müziğiyle mekânı ve devri sahiplenmeyi gösteriyor. Başkaca gündelik hayatın doğallığı içerisinde müzikalin özgürlük meydanını, geçmişin aksilik ve süsleme; geleceğin ise haykırış ve vazgeçişi üzerinde mekânsal olarak üretmeye devam ediyor. Atlı’nın da belirtiği üzere bu albüm “bir yandan değersiz, kıymetsiz üzere görünen ancak bir yandan da çok kıymetli, çok mana verdiğimiz, devranla estetiğin de konusu olmuş kadim şeyler” olarak mahal edinecek.

Kaynaklar

1. Mekânın Üretimi s.390 Henri Lefebvre Sel Yay. Çev. Işık Ergüden
2. Çağdaş Yerkürede Gündelik Hayat s.132 Henri Lefebvre Metis Yay. Çev. Işın Gürbüz

Gazete Duvar