Jordi Galceran’ın 2003’te yazdığı ‘Grönholm Metodu’ isimli yapıttan çevrilen/uyarlanan ve uzun müddet Semaver Kumpanya tarafından sahnelenen “Metot” bu defa çevrimiçi platform Gain için küçük dizi olmuş. Oyun üzere, diziyi de Serkan Keskin yönetiyor. Aslında dizinin kâğıt üstündeki tek farkı, hikayedeki bayanı Sezin Bozacı yerine Şebnem Hassanisoughi‘nin canlandırması.
“Metot”, Keta isimli memleketler arası bir şirketin satış müdürü seçmek için yaptığı toplu mülakatı mevzu alıyor. Mülakata katılan Ferhat (Serkan Keskin), Engin (Mustafa Kırantepe), Kadir (Sarp Aydınoğlu) ve Merve (Şebnem Hassanisoughi) bir pencereden atılan zarflarla türlü oyunlara sürükleniyor. Bu talimatları daha en başta bağlayıcı kılan şey ise iştirakçilerin her ne sebeple çıkarsa çıksınlar salonu terk ettikleri takdirde (simgesel bir biçimde “o kapıdan çıkıldığı takdirde”) geri dönemeyecek olmaları. Dizi, şimdi birinci talimattan, hatta adayların birinci müsabakasından sonra tam manasıyla bir açmaza, bir tansiyona sürükleniyor. İçlerinden birinin şirket çalışanı olduğuna dair ortaya atılan sav ve onu bulmaya yönelik gayretler, her adayın profiline nazaran seçilmiş zafiyetler üzerinden kümenin geri kalanını ikna tiplerine devrolarak daima canlı kalıyor.
KURUMSAL BİR ÇÜRÜME OLARAK ‘İNSAN KAYNAKLARI’
“Metot”, beyaz yakalıların trajedisine eğilirken, “insan kaynakları” denen kurumsal çürümeyi ve kapitalizmin toplumsal kıymetleri rekabet ve hırs düzleminde nasıl tahrip ettiğini ustalıkla işliyor. Bir tarafıyla çağımızın yırtıcı iş insanını, satışçısını, pazarlamacısını, yani bir bakıma sermayedarın “yönetici” süsü vererek güzellediği avcı köpeğini betimleyen dizi, öteki yandan ise her çeşit işe alım sürecini ve beyaz yakalılığın o süreçler sonunda giderek griye çalışını gözler önüne seriyor. “Metot”, kestirmeden tabir edersek bize, vaat edilen topraklar (imkânlar) ile sunulanların taban tabana zıt olduğunu ve “bu dünyada” cennetten arsa/yaka satmanın yeni eğitimli kesimde artık kimliğin-sosyal statünün bilgisiz yüreğine dönüştüğü evreleri, nihayet doyumsuz bir batağa saplanıldığını gösteriyor.
Katalan Galceran’ın oyunu, kuşkusuz Avrupa coğrafyasının kültürel şartlarını ve “New Millennium” üst başlığında pazarlanan neoliberal pohpoh sekansının can çekişen ruhunu yansıtıyor lakin beyaz yakalı kesitin tüm dünyada standart bir edimler kümesine sıkıştığını göz önüne alırsak yıllar geçse, yerler ayrışsa bile anlatının karşılığında dramatik bir değişim yaşanmadığını söyleyebiliriz. Buna rağmen beyaz yakalılığın kültürel ve yapısal seviyelerde telafisi güç hasarlar aldığı, tüm dünyayı etkileyen ekonomik krizlerden epey etkilendiği de ortada… En kolayından Türkiye için yorumlarsak yapay refah devrinin beyaz yakalılığı ile günümüzün minimum fiyatla birebir noktada kaldığına yakınan “isyankar” beyaz yakalılığı ortasında kayda paha farklar bulunuyor. Dahası beyaz yakalılığın bu topraklarda yol açacağı zihinsel tahribatın, hayal satmanın kolay olduğu yıllarda (2000’lerin başından Gezi’ye kadar yaşanan süreçte, öbür bir deyişle kısa mühlet evvel 140 Journos imali “Tarih Tekerrür” isimli belgeselde gündeme gelen Kemal Derviş ıslahatlarının gölgesinde) doruğa çıkıp vakitle alçaldığı ve geriye yalnız hayal kırıklığının, işsizliğin, alkolikliğin kaldığı öne sürülebilir.
Veyahut denebilir ki günümüzde beyaz yakalılık bir alev çemberinin ortasına düşmüş akrebi andırıyor ve o akrep fakat kendini zehirliyor. Bunu neden söylüyorum? 2015 güzünde Ataşehir’de bir restoranda asitli bir atak yaşanmıştı. O periyot Türkiye süratle mutsuzluğa sürükleniyordu. Siyasi iktidarın demokratik seçimlerin sonucunu bir manada tanımayarak tekrar tek başına hükmetme imkanına kavuşması, iktisatta tatlı uykulardan kalkılması, “durgun ve çürük su” beyaz yakalılığı etkilemeye başlamıştı bile… Bir şirketin pazarlama müdürü lüks bir restoranda çocuklara ayrılan oyun alanına girmiş, eniştesi olduğu bir çocuğun yüzüne asit dökmüştü. Akılla, vicdanla izah edilemeyecek bu yırtıcı akının arkasında yöneticinin ruhsal sorunları yatıyor olsa da çalıştığı konumun, temsil ettiği rekabet kültürünün ve yozlaşmanın (kısacası altyapının) hissesi da yabana atılamazdı. Günümüze gelindiğindeyse o asidin küpüne verdiği ziyanı tamamlayarak kabından taştığını, doruktan tırnağa tüm bir beyaz yakalı bölümün üzerine döküldüğünü görüyoruz. Maaşlar aşınıyor, home office’ler, kısa çalışmalar, şunlar-bunlar derken beyaz yakalı kesim her geçen gün köşeye sıkışıyor. Ayrıyeten beyaz yakayı kültürel bakımdan var eden başat öğenin-umudun sönümlenip hayallerin suya düşmesi önemli bir buhranı işaret ediyor. “Metot” günümüzü tahminen tam manasıyla pahalandırmıyor, hani tahminen bir yükseliş devrine dair besbelli izler taşıyor lakin bu durum pahasını azaltmıyor, kılavuz niteliğinden kaybettirmiyor.
OYUN İÇİNDE OYUN, AVA DÖNÜŞEN AVCI… PÜRÜZSÜZ OYUNCULUKLAR VE TEATRAL HAVA
Semaver Kumpanya’nın yanı sıra Ankara Devlet Tiyatrosu’nun da “Grönholm Metodu” olarak sahnelediği “Metot”u sahne performansıyla izlemedim lakin dizisini pek beğendiğimi belirtmeliyim. Birkaç noktaya değinmek istiyorum. Öncelikle dört kısım süren dizide heyecan bir an olsun düşmüyor. Bunda da dört karakterin birbirlerine karşı konum almalarının, yeniden o durumları devamlı yenileyerek bir tıp “sandalye kapmaca” oynamalarının rolü büyük. Ne palavra diyeyim, oyunun ününü işitsem dahi dizinin beni bu kadar sürükleyeceğini kestirim etmezdim. Bir kısım bakarım diye başladım, soluksuz izledim!
“Metot”, kartlar açıldıkça bir oyun içinde oyuna, av-avcı kıssasına dönüşüyor ve gerçek kırılma anlarında gerçek ataklar üzerinden detaylanıp seyirciyi gizemine ortak ediyor. Aslında hikayede de atıf yapılan bir Agatha Christie olayı çözmeye çalışıyoruz güya. Bana eksilen ve failin maksat şaşırttığı örgüsüyle ‘On Küçük Zenci’yi hatırlattı. “Metot”un en kıymetli artısı ise, seyirciyi harekete geçirerek oyunun işleyen/düşünen/salınan bir modülü kılması.
Empati problemine vurgu yaparak sona eren metin, karakterleri kadar seyirciyi de kıran kırana bir iş görüşmesinin atmosferine taşıyor. Böylelikle seyirci hem büyük hadiseyi, işaret edilen bilmeceleri çözmeye, yapbozu tamamlamaya çalışırken hem de karakterlerin derinliklerinde kendi kuytularını keşfe çıkıyor. Dizinin politik ve ahlaki sorgulamaları gündeme taşıyan metni dışında tekniğine de eğilmeliyiz. Çünkü bu tekniğin metni tamamladığını, enerjiyi uygun kullandığını söylemek mümkün. Anlatının tek yerde geçmesi, olay örgüsünün şapka giyip nutuk atma vb. fizikî oyunlarla desteklenmesi yeniden plan tercihlerinin sahnenin gereksinimi olan his ve aksiyona yönelmesi teatral havayı öne çıkarıyor.
“Metot”, pürüzsüz oyunculuklarla “oyun içinde oyun” karmaşasının da üstesinden geliyor, bazen bu karmaşayı avantaja çeviriyor. Beyaz yakalıların rekabet etseler dahi ortak bir mevziyi (toplumun geniş kesitlerinden üstün oldukları yanılgısını) ve plastik bir imgeyi (seçici ve dilekli gösterilerini) muhafaza telaşları onları tek bir tipte toplarken, tipe dönüştürürken satır ortalarındaki duygusal/cinsel tansiyonlardan yeni ayrışmaların körüklenmesi lakin yetenekli oyuncularla mümkün oluyor. Onlar hem tıpkı hem farklılar! Hem av hem avcılar… Kırmızı başlıklı vegan kurt ve büyükanneyi yiyen kuzular! Meğer rollerin değişip birbirine geçerek saçma sapan bir hal aldığı şu acımasız oyunu, şu puslu vadiyi terk edip bir zirvede bağdaş kurmalı, sigara tüttürmeli tahminen de!
Gazete Duvar
