Jînda Zekioğlu
1980’lerin ortalarında, bugün sular altında kalan Hasankeyf yakınlarındaki onlarca Ezidi köyü zorla boşaltıldı. Yüzlerce insan, inançlarının ve uluslarının kabulünün lisana getirilmesi bir yana, huzuru bozdukları gerekçesiyle köylerini terk etmek zorunda kaldı.
Birçoğu Avrupa’ya göç etti.
Zarya Azadi’nin ailesi de onlardan biriydi. Kendisi şimdi 3 yaşındayken göç ederek Almanya’ya yerleşen ailesinin, bir öteki ülkede tutunma eforunu bebek yaşlarından itibaren teneffüs ederek büyüdü. Konutlarında her vakit Kürtçe konuşuldu ve Ezidi inancını, bu inanca mensup insanların yaşadıkları zorlukları her vakit bilerek, duyarak, kuşaktan nesile aktarılan bu travmayı bir miras olarak kabullenerek, bunun için çaba etmeyi tercih etti.
Zarya Azadi bugün; Miss Germany, Miss Oxford, Top Model Worldwide ve Top Model UK üzere müsabakalarda derece alan; yolu, Londra Royal Albert Hall’den, Etiyopya Moda Şovu’na, Pakistan Moda Haftası’ndan UNICEF defilelerine, Güney Afrika podyumlarına çıkan profesyonel bir model ve model.
Azadi ile, geçirdiği çocukluğu, toplumsal temsiliyetin gücünü, Kürt Ezidi bir bayan olarak iç ve dış baskılara bakış açısını ve kararlarında kendisini besleyen bu mirası konuştuk.
Sevgili Zarya, ailen Batmanlı. Bildiğim kadarıyla Batman’ın Ezidi köyleri büsbütün boşaltıldı. Senin ailen nasıl yaşadı bu süreci?
Akrabalarımın birden fazla çiftçi, çoban yahut inşaatçı oldukları için, tabiata, hayvanlarımıza yakın yaşamaya alışkınız. Klâsik yemeklerimiz, dokumalarımız, kültürümüz, el sanatlarımız açısından çok yetenekli bir jenerasyondu göçe zorlanan.
Ebeveynlerimin o vakitleri dayanışma ve barış içinde, kolay gereksinimlerle keyifli, bir ortada yaşayan, kendi kendine yeten bir topluluktu.
Üç yaşıma bastığımda ailem Batman’ı terk etti ve Almanya’ya göç ettik. 1990’da göç, artık olduğu kadar gelişmiş yahut olağan değildi. Ailem göçmenlik süreci hakkında hiçbir şey bilmiyordu ve biz de rastgele bir dayanak almadık. Uğraşımız bizi entegre etti diyebilirim. Ekonomik ve toplumsal olarak bütünleşmemize yardımcı oldu. Alman okullarına gittik ve çoğumuz birinci lisanımız olarak Almancayı aldık lakin Kurmancî ailelerimizle konuşuldu ve geleneğimiz hâlâ konutta uygulanıyor.
Büyümek, nereye ilişkin olduğunuzu sahiden bilmeden birebir anda iki dünyada yaşamak üzereydi. Bugünlerde, pek çok başarılı, eğitimli ve iyi entegre beşerler görebiliyorum, fakat tekrar de gelişmeye derin bir gereksinim görüyorum.
2008 yılında Batman’ın boşaltılmış Ezidi köylerini ziyaret ettim. Ezidiler, AİHM kararı ile Türkiye’yi cezalandırarak dönme hakkını aldı. Lakin mecburî göçe maruz kalan insanların, dinî farklılıkları hâlâ tehdit oluştururken dönmeleri ne kadar mümkün?
Şahsî tecrübem bana tarihin tekerrür ettiğini ve köklerime geri dönme hislerimin büyük ölçüde bir topluluk olarak ne kadar gelişebileceğimize ve bağımsız bir ülke olma olasılığımıza bağlı olduğunu öğretti. Yüzyıllardır varlığımız, lisanımız ve dinimiz reddedildi. Biz hâlâ etnik bir azınlığız. Bu toplumsal ve politik sıkıntılar hâlâ var ve bu meseleler çözülmedikçe, geleneğimize ve kültürümüze hürmet duyan ve bizi bağımsız, güçlü bir ulus olarak kabul eden bir ortamda kendi kendimize karar vermiş bir ömür sürdürülemedikçe geri dönme riskiyle karşı karşıya kalacağım.
‘ÇOĞU VAKİT KENDİ TOPLUMUMA BİLE KENDİMİ SAVUNMAM GEREKEBİLİYOR’
Oxford Brookes Üniversitesi’ne gittin, ailenden ayrıldın ve kendi ayaklarının üzerinde durmayı başardın. Üstelik okurken modellik yapmaya da başladın. Genel olarak Kürt ve Ezidi bayanlar, mesleklerini toplumsal bilimler, siyaset ya da sanat alanlarında -kendilerinin ve etraflarının dogmalarıyla- yönetiyorlar. Moda mesleğin, seçimlerin nedeniyle yargılandın mı?
Topluluğumun yanı sıra, her vakit kendimi ve yaptıklarımı, neden yaptığımı açıklamam gerekiyordu. Eğitim alanım gayrimenkul idaresi; lisans derecemi tamamladım ve o kısımda da çalıştım. İş dünyasında değerli bilgi ve tecrübeler kazandım. Lakin modellik de bir iş. Londra’daki eğitimim sırasında başladığım modellik mesleğim sırasında, modellerin işlerini, mesleklerini de ülkelerinin ekonomik kıymetiyle orantılı kazandıklarını fark ettim. Birçok insan Kürdistan hakkında ya da benim etnik kökenim hakkında neredeyse hiçbir şey bilmiyor. Bu da modellik yolumu farklı ve eşsiz kılıyor. Bu benzersizlik, benim toplumumda bu kadar tartışmalı olmayan, yurtdışında okuyabilen ve modellik konusunda mesleğe sahip bir Kürt bayan olarak öykümün de bir kesimi. Kabul ve itiraz el ele masraf, bu yüzden birden fazla vakit kendi topluluğumun önünde kendimi savunmam gerekiyor lakin tıpkı vakitte pek çok olumlu geri bildirim ve takviye de deneyim ediyorum, bu da bana gerçek yolda olduğumu kanıtlıyor. Bana kalırsa değişiyoruz.
Mesleğine profesyonel yaklaşımın çok kıymetli. Pekala bu alan senin için neden değerli?
Moda sanayisinde kendimi birinci denemeye karar verdiğimde, bunun nedeni temsil edilme fırsatını görmüş olmamdı. Büyürken, Kürt toplumu içinde, moda sanayisinde eksiklikler gördüm. Etkin bir model olarak, Kürtleri temsil etme platformu oluşturabileceğimi düşündüm. Bunun bir modülü olarak moda sanayisine dahil oldum ve şu anda Kürt dizayncıları ve modelleri için yeni fırsatlar sağlamak ismine kullandığım memleketler arası bir ağ ve sürdürülebilir iş münasebetleri oluşturabildim. Moda aracılığıyla kendimizi söz edebiliyoruz ve Kürtler olarak dünya tarafından görülmeye ve tanınmaya paha olan tasarımlarımızı gösterebiliyoruz. Bu da beni, vizyonumu gerçekleştirmeye sevk ediyor.
‘MODA DÜNYASI SİYASİ KORKULARIN DA PODYUMUDUR’
Tanınan inanışın tersine artık moda dünyası, gündeminde ne kadar politik altyapı varsa, o kadar çok dikkat çekiyor. Bunlardan biri, 2014’te Afrika’da bayan sünnetine adanan Paris Moda Haftası’ydı. Modayı siyasi tasaların da taşındığı bir podyuma dönüştürmek mümkün mü sence? Bu bir çelişki olarak kıymetlendirilebilir. Sen ne düşünüyorsun?
Modayı, gördüğü ilgi nedeniyle muhakkak siyasi korkular için bir podyum olarak görüyorum. Modanın bu hususları tartışmak için bir alan olduğunu düşünmüyorum, lakin değerli hususlarda farkındalık yaratmak ve eğitim vermek için bir platform olduğuna inanıyorum. Bunu yapmanın hoş ve huzurlu bir yolu olduğunu hissediyorum.
Neden Kürt olarak daha değerli olduğunun altını çiziyorsun?
Bizim üzere azınlıklar ismine, kültür ve geleneğin şahsî öykülerle birleştiği bir tabir biçimi yaratıyor. Üretim alanında moda siyasi tasalarla çelişkili değil bana kalırsa. Bilhassa olumlu bir değişim yaratarak niyet güdüldüğünde… Moda, tarih boyunca bir dizi bayan hareketini içinde barındırarak ilgi uyandırmayı başardı. Bu nedenle moda, siyasi tavırlar açısından bir “tehdit” olarak görülebilir, lakin bu bile bazen gereklidir. Buna karar vermek için dünyada neler olduğunun farkında olmamız gerekiyor ve moda yoluyla farkındalık yaratabiliriz.
Moda ve sınıfsal telaşlar ortasındaki çelişki nasıl ortaya çıkıyor pekala?
Çelişki lakin niyet gerçek belirlenmezse ortaya çıkar. Bu durumda, moda yoluyla aktarılan ileti, sesin daha yüksek çıkmasına yarar sağlar ve yaygınlaşmasını sağlar. Bir devinim yaratır. “Kürdistan’ın Bâtın Güzelliği” isimli defilemiz, siyasi ve toplumsal dertlerimizi hayata geçirmeye çalışıyor. Öncelikle kültürümüzü, sanatını ve yeteneğini sergiliyoruz lakin bu süreç, her tasarımcının Kürt tarihini ve mirasını çalışmalarına yansıtmasının neredeyse kaçınılmaz olduğunu gösteriyor. Koleksiyonlarında Kürt bayan çabasından, klasik kumaşlardan ve kültürümüzün birçok değerli noktasından esinleniyor.
Müzisyen Nina-Simone’un “Yaşadığımız vakitleri yansıtmak bir sanatçı görevidir” tabiri, yaklaşımı, paylaşmaya çalıştığım duyguyu kusursuz bir halde tanımlıyor. Bunun bizim için manası büyük, moda tutkumuzu dünyaya yaymak ismine eşsiz bir araç.
Bu bağlamda ne tıp toplumsal sorumluluk projelerine ilgi gösteriyorsun?
İspanyol sivil toplum örgütü Mundo Cooperante ile işbirliği içinde bayanlara yönelik baskı, bayan sünneti, çocuk yaşta evlilik ve zorla evlendirme hususlarında etkin olarak farkındalık çalışıyorum. “Mirasınızı Geliştirin” isimli bir kampanya başlattık. Tıpkı vakitte toplumumuzdaki bayan rolünü ve cinsiyet eşitsizliklerini vurguluyor. Bu nedenle House of iKons takımıyla “Red Ribbon” isminde bir editoryal fotoğraf çekimi yaptık. Yalnızca Kürt toplumu değil, Türk, Arap, Afgan, Hint ve Çin kültüründe de bir bayanın bekaretinin ailelerinin erdem ve temsiliyle çok güçlü bir kontağı olduğuna dair yanlış bir inanış var. Bayanların kültürlerinin ve geleneklerinin bir kesimi olarak evlenene kadar bekaretlerini muhafazaları bekleniyor. Bu söylenmemiş kuralı çiğnemenin sonuçları, çoklukla aile içi şiddete ve bazen daha da ötesine varır.
“Red Ribbon” koleksiyonu bayan uğraşı ismine neden değerli?
Kırmızı kurdele doğu toplumlarında düğün merasimi sırasında gelinin beline sarılır. Bekaretini ve ailesinin onurunu kanıtlayan bir simgedir. Farklı kültürlerdeki toplumsal korkular konusunda farkındalık yaratması beklenen koleksiyonları giyen farklı modeller olarak bu kırmızı kurdeleye dikkat çektik.
Her biçimde ve herkes için eşitliğe inanıyorum. Cinsiyet, cilt rengi, etnik kimlik ya da cinsel yönelim, bir insanın dünyadaki muvaffakiyetini yahut “değerini” belirlememelidir. Bu noktada sorumluluk almayı tercih ettim. Olumlu bir değişim yaratmak için bir insan, bir Kürt-Ezidi bayan olarak benim için kıymetli bir sorumluluktu.
Bu nedenle BM vakıf teşebbüsü Girl Up Campaign ile de temasa geçtik ve Girl Up Arap Dünyası Koalisyonu’nun bir kesimi olan Girl Up Kurdistan’ın Kulüp Başkanı oldum. Bu kampanya birebir vakitte birçok ülkede eşitliğin kıymetini vurgulamaktadır. “Kızlar yükseldiğinde hepimiz yükseliriz” sloganıyla yol aldık. Lokal ve memleketler arası toplumumuzdan gelen hareketi desteklemek için farklı genç bayanların daha çok ortamıza katılmasını istiyoruz. Girl Up Kurdistan’a katılmak isteyenler direkt @girlupkurdistan’daki Instagram hesabından bizimle irtibata geçebilirler.
‘TRAVMATİK MİRASIMIZI BİR İLHAM OLARAK KABULLENDİM’
“Kürdistan’ın Bâtın Güzelliği” koleksiyonundan biraz bahsettin lakin onu daha detaylı dinlemek isteriz.
Bir gün çocuklarıma ne bırakacağımı düşündüğümde, kendime sorular sordum. O sorular beni bu seyahate çıkardı. 2018’de modaya yine başlamaya karar verdiğimde farklı bir bakış açısına sahiptim artık. Hâlâ Kürt-Ezidi mirasıma karşı şanssız makus muameleler ve yanlış anlamalar yaşıyorum ancak hayal kırıklığına uğramak yerine bundan beslenmeyi tercih ediyorum. Hatta, bu travmalarla dolu mirasımızı da bir ilham olarak kabullendim.
House of iKons Fashion Week London CEO’su Savita Kaye ile konuştuğumda, 2 günlük milletlerarası moda etkinliğinde kendi Kürtçe solo segmentimi oluşturmamı istedi. Kürdistan’ın Bilinmeyen Hoşluğu böylelikle ortaya çıktı. House of iKons, Londra’daki defilede; büyük final olarak Çin ve Tayland üzere birçok ülkeye yer verdi. Kültürümü ve toplumumu temsil etmek için bu fırsatı kaçıramazdım, bu yüzden dünyanın dört bir yanındaki Kürt tasarımcılara ulaşarak Kürt solo kısmını çalıştık. A la mode by Ala Hacı, İnci Hakbilen, Yadê Couture by Sadiye Demir, Atelier by Khoshkar Horre, Bahar Yasin Studios, g.seven by Gülistan Taylan, Yıldız Stoffe, Joan Badrkhan Design ve JoJo işbirliğiyle Braut & Abendmode, Nesrin Hasan üzere 8 Kürt modacı ve kumaş tedarikçimiz var. Tüm bu Kürt moda dizayncıları, hepsi Kürdistan’ın farklı bölgelerinden geldikleri ve farklı dini geçmişlere sahip oldukları için Kürdistan’ı moda içinde birleştiriyorlar. En kıymetlisi, bu bir yarış değil. Kürt halkı olarak paylaştığımız benzersizliğin ve çeşitliliğin bir kutlaması. Benimle birlikte bu uzun yolda eforla yürüdükleri için her biriyle gurur duyuyorum.
Sevgili Zarya, IŞİD’in Şengal saldırısından sonra binlerce Ezidi topraklardan göç etti. Bu göç seni de derinden etkiledi. İşine bir müddet orta verip Almanya’daki ailenin yanına döndüğünü biliyorum. Kuşaktan nesile aktarılan bu katliam, göç ve entegrasyon zorlukları sizde öbür acıları da tetikledi sanırım?
Bu yalnızca hayatımı yine değerlendirmemi sağladı, bir şeyi tetikleyen bir olgu değildi lakin daha net görmemi sağladı diyebilirim. 2014’te Şengal’deki Ezidi cemaatimize IŞİD tarafından yapılan soykırım haberini birinci duyduğumda çok sarsıldım. Hayatımda birinci sefer ailemin kuşağının kaygılarını hakikaten anladım. Aileme ve toplumuma yakın olmam gerektiğini hissettim. O vakitler hâlâ İngiltere’de yaşıyordum, daha yeni mezun olmuştum. Kendimi çok yalnız hissettim zira etrafımdaki insanların çoğunlukla bunun biz Ezidiler için ne manaya geldiğini anlayamıyorlardı. Müslüman dostlarımın, Ezidi cemaatine karşı dayanışma eksikliğini hissettiğimde yalnızlığım ve hayal kırıklığım tepeye ulaştı. Ailemle birlikte olmak için İngiltere’den ayrılmaya karar verdim.
Almanya’ya döndüğümde, ilişkin olduğum toplumun travmalarının yine tazelendiğini görmek, buna şahit olmak zordu. Bizim açımızdan hiçbir şey değişmemişti! Akrabalarımın aylarca denetimsizce ağladığını gördüm. Ebeveynlerim kendilerinden sonraki jenerasyonlara da neler yapılabileceğini görmeye zorlandı. Almanya’da inançlı bir alanda haberleri izlemek ‘daha az acı verici’ değildi. Bize yapılanları tekrar yaşarken, yeniden de olağan hayatımıza devam etmemiz gerekiyordu, fakat bunu dünyanın toplumumuz üzerinde ne kadar adaletsiz olduğunu bilerek yaptık.
‘SOYKIRIM İLE TOPLUMSAL BASKI ORTASINDA FARK YOK’
Bayanların yaşadıkları da ayrıyeten bir Ezidi bayan olarak seni etkiledi sanırım?
Kesinlikle! Bir noktada tüm bunların Kürt bayan çabasını nasıl tekrar etkilediğini anladım. Kültürümüzde, bayanların korunmasına dair anlayış hakkında düşünme yoluna girdim lakin bu nihayetinde yalnızca bizim için, biz bayanlar üzerinden bir cezalandırma biçimiydi. Bir soykırımdan sağ çıkmak, sonuç olarak kendi toplumumuz tarafından ezilmekten çok da öteye düşüyor mu, bilemedim. Gelişmenin yolu bu değil, onu iyi biliyorum.
Bu travmayı dönüştürme biçimin çok bedelli bana kalırsa. Pekala, İngiltere dahil Avrupa’nın Kürt ve Ezidi siyasetleri hakkında ne düşünüyorsun?
Benim neslimin birden fazla Avrupa’da doğdu ve bu etrafa çok bağlı hissediyor. Bu da genç jenerasyonun kendini desteklenmiş ve değerli hissetmesini gerekli kılıyor. İngiltere yahut genel olarak Avrupa, Kürt toplumunu olabildiğince ve yapılması gerektiği üzere desteklemek için yanlışsız teşebbüslerde bulunmadı diye düşünüyorum.
Almanya’da yaklaşık 1,5 milyon Kürt yaşıyor, bu Avrupa’daki en büyük temsil! Fakat hâlâ bizim hakkımızda beşerler çok az şey biliyor. Medya Kürdistan’da ne olduğunu neredeyse hiç göstermiyor yahut yaptırımlar uygulanmıyor.
Kürt toplumunun her alanda temsil gereksinimi olduğunu görüyorum ve sahiden beni kendimi geliştirmek ismine besleyen değerli bir olgu bu.
Nobel Barış Ödülü’nün Nadia Murad’a verilmesi bu bağlamda sana ne hissettirdi? Bu mükafatın Kürt ve Ezidi toplumu için ehemmiyeti nedir?
Nadia Murad’ın 2018’de Nobel Barış Ödülü’nü kazandığı an, çok duygusal ve gurur verici bir andı. Bu, alabildiğimiz en yüksek temsil biçimiydi. Ailesini kaybetmiş olması ve Ezidiler için, adalet için uğraş ediyor olması dikkate kıymet ve Kürt toplumu için çok değerli. Bilhassa Ezidilerin imkanlarını gerçekleştirmek için daha fazla temsilciye ve rol modele muhtaçlığı var.
‘AMACIM EZİDİLERE YÖNELİK BASKIYI GÖRÜNÜR KILMAK’
Biraz da tersten bakarak sormak istiyorum, profesyonel bir model olarak Ezidi kimliğinin mesleğinde bir avantaj mı yoksa dezavantaj mı olduğunu düşünüyorsun?
Gayem, Kürt toplumuna yönelik baskıyı görünür kılmak. Bu baskının var olduğu konusunda bir farkındalık yaratmak. Azınlıkları dışarıda bırakmadan barış içinde biraradalığın sağlanması. Zulmü sona erdirmek ve böylelikle tekrar farkındalık yaratmak zorunda kalmayalım. Maalesef mirasımız baskı altında ve bu benim kimliğimin bir kesimi, bu yüzden bir değişim için çalışıyorum. Kendini, mirasını geliştirmeyi arzulayan Kürt-Ezidi bir bayan olarak tanıtmanın akabinde çoğunlukla sorgulanan yüzler geliyor. Avantajlar yahut dezavantajlar sahiden benim bakış açıma bağlı.
“Mirasınızı Geliştirin” sloganını kullanmanız dikkat cazip. Nedir senin jenerasyonuna kalan miras?
Kendi mirasımı geliştiriyorum ve diğerleri için hâlâ varlığımızın dahi tartışmalı olduğu bugün bile bu mirasın varlığı ile hayat kararlarımı ve yolumu çiziyorum. Bizi bir millet olarak kabul edene dek devam edeceğim bir yol bu. Olağan bu manada bayanların güçlenmesini daha çok istiyorum. Eşitliği savunuyorum ve gerçekleşene kadar gündeme getirmenin değerli olduğunu düşünüyorum. Umarım olumlu bir değişim sağlayabiliriz. Ne değerine olursa olsun inancı için savaşan biri olarak hatırlanmak isterim, zira kendim ve topluluğum için daha iyisini istiyorum.
Gazete Duvar
