Anıl Ergin
Dev ülkeler “ticaret savaşları” diyor fakat yaşananlar, 30 yıl evvel geride bıraktığımız ya da bıraktığımızı zannettiğimiz tarihi bir devrin tekrarı aslında. Soğuk Savaş geri döndü. Yeni savaşın farkı, kutupların sayısında gizli. ABD kendine rakip olarak Çin’i görüyor, yakında bir Hollywood yapımında genç bir bir boksör Çinli rakibini yere sererse şaşmamak gerek. Avrupa Birliği çelişkileri aşıp, varlığını ispatlamak sıkıntısında. Avustralya ve Hindistan “ben de varım” diyor… Ve alışılmış ki vazgeçilmez makûs adam Rusya var.
Türk medyasının ısrarla detaylarını vermediği bu yeni soğuk savaşın tedirginliğini çok da hissetmeden, hala oyunun en büyük oyuncularından olan Rusya’nın başşehri Moskova’ya indi uçağım. Devam etmekte olan global tansiyona dair ipuçları toplamak değildi maksadım hiç elbet ancak Vnukovo Havaalanı’ndan dışarı adım attıktan sonra gördüğüm her şeyi dikkatle inceledim yeniden de.
Anıl Ergin Rusya’nın başşehrine birinci seyahatim değildi. Birinci defa 1997’de adım atmıştım yaklaşık 1000 yıllık geçmişi olan bu kente.
Birinci gidişim, 24 yıl evvel Ukrayna Havayolları’na ilişkin dev bir uçakla olmuştu. Birinci yurt dışı seyahatimdi. Her şey değişik ve hoştu benim için. İyi ısıtılan küçük bir barakada konuk olmuştum. Sovyet İmparatorluğu’nun çöküşü sonrasında sefalet artık yavaş yavaş geride kalıyordu. Ancak her şey hala bugünkü Rusya’nın çok gerisindeydi.
Kapitalizmi isteyen, sistemin nasıl işlediğini tam anlayamamış bir ülkeydi Rusya. Yeni kurulan büyük mağazalarda hizmet yetersizdi. Çalışanlar maharetsiz, eserler de standardın altındaydı.
Beşerler bakımsızdı. Fakirliği görmek için çok da ayrıntıya girmeye gerek yoktu. Avrupa’daki korsan CD pazarının merkezi Moskova’ydı. Büfelerde, parklarda, marketlerde korsan CD satışı, görülmedik boyuttaydı. Piyasa fiyatının onda birine hiçbir yerde bulamayacağım albümler almıştım. Mp3’lerin daha yaygınlaşmadığı bir devirde harikaydı benim için bu yasa dışı ortam.
Sovyetler Birliği periyodundan kalan en kıymetli miras ise metroydu. Kentte tüm ulaşım, çok nizamlı bir yapılanmayla, yer altından sağlanıyordu. Metro tercih etmeyenler için ise en kıymetli ulaşım aracı yollardaki tüm otomobillerdi. Elinizle işaret ettiğiniz rastgele bir otomobil, fiyat karşılığı sizi istediğiniz yere götürüyordu.
Soğuk Savaş sonrası, Putin öncesi o periyoda ilişkin yazılacak çok mevzu var. Lakin geriye dönüp baktığımızda görülen şu: Rusya çok uzun yıllar ABD gölgesinde kaldı. Ya da biz o denli zannettik. Bir görüşe nazaran, 11 Eylül taarruzları nedeniyle kimyası bozulan ABD, Ortadoğu’da denetimi ele almaya çalışırken Putin’in ülkeyi nasıl toparladığını, tahminen de Suriye’deki iç savaşa kadar tam anlamadı.
Bu süreçte iki kez daha gittim Rusya’ya. 2018’deki gidişimde, Avrupa’nın en hoş kentlerinden biri olan St. Petersburg’u da gördüm, Dünya Kupası yarı final ve final maçlarını izledim. On binlerce seyirciyle Guns N’ Roses konserinde eğlendim.
Dünya Kupası, 2018. Ülkedeki değişimi gerçek manada algılamam için, 1997’dekine benzeyen bir seyahat yapmam gerekiyormuş anlaşılan. 24 yıl sonra tekrar tek başıma sokaklarda yürüyünce yeni Soğuk Savaş’ın, bu sefer ABD ve dostları açısından ne kadar şiddetli olduğunu anladım.
Guns N’ Roses konseri Çeyrek asır sonra yine Moskova sokaklarına dönünce fark ettiğim birinci değişiklik insanların manzarasıydı. Muhakkak ki kent önemli bir ekonomik değişim yaşamış. Gerek merkezde gerekse kenar mahallelerde artık hem erkekler hem de bayanlar daha bakımlı, daha şık. Avrupa kentlerinde olduğu üzere beşerler modayı takip eden bir çizgiye gelmiş.
Yalnızca büyük ve gösterişli olanlar değil, küçük restoranlar bile yıllar öncesinden çok daha iyi bir noktada. Evvelce, küçük yerlerde yemek yememiz çok önerilmezdi. Lakin örneğin çok hoş bir akşam yemeği yediğim ve hoş şarapların tadına baktığım Pioppo Albero, Türkiye’deki pek çok başarılı restoran ile birebir çizgideydi.
Roma’da bulamadığım pizza lezzetini Kremlin’den 15-20 km uzaklıktaki bir restoranda yakalamak şaşırtıcıydı.
. Aslında Moskova’daki restoranlar dünyanın en düzgünleri ortasında gösteriliyor. Daha yakınlarda, kentteki 9 restoran Michelin yıldızı aldı. Novikov Group ve Ginza Project üzere restoran kümeleri Londra ve New York düzeyinde gösteriliyor.
Yeşillikler içinde bir ülke olan Rusya’da parklar da kent kültüründe değerli yere sahip. Herkesin ismini bildiği Gorki Park değil yalnızca kelamını ettiğim. Pek çok semtte büyük parklar var. Bir kaydırak ve bir koşu parkından ibaret Ankara parklarından kelam etmiyorum. İçinde gölleri olan, gençlerin spor yaptığı, gün batımında kanoya bindiği küçük ormanlara kentin her tarafından rastlamak mümkün.
. Birinci gittiğimde Moskova’da Arbat dışında yaya caddesi yoktu. Lakin bilhassa son on yılda merkezdeki bütün caddeler yenilendi, birçok sokak yaya yoluna dönüştürüldü. Kent, gezmesi daha zevkli bir hale geldi. Bisiklet de gezerken kullanılacak bir alternatif olarak yerini aldı.
. Metro ağı, gelişen kentle birlikte büyümüş. Sanat yapıtlarıyla dolu 159 istasyon vardı 24 yıl evvel. Artık ise istasyon sayısı 241 olmuş. Hala dünyanın en büyük metro ağlarından biri olma özelliğini koruyor.
Ulaşım için ise metroya çok değerli bir alternatif var kentte: Taksi. Düzeltiyorum, Yandex Taksi.
Bu noktada, yaptığım en net müşahedesi aktarmanın vakti geldi. Rusya’nın global ticarette doğalgaz ve petrolle birlikte değerli kozu Yandex. Yandex’i yalnızca bir arama motoru üzere algılamayın. Tıpkı Google üzere pek çok alana el atmış durumda Yandex. Google üzere global değil şimdi fakat ülke çapındaki tesiri Google’ın gücünü oldukça geçiyor.
Ruslar Google Maps kullanmıyor. Her yere Yandex’in navigasyon uygulaması ile gidiyorlar. Yandex hiç şaşırtmıyor. Güvenlik kameralarının nerede olduğunu da biliyor, hangi yolun daha kısa olduğunu da. Evet Google da alternatif yolları gösteriyor. Ancak karşılaştırma yapma talihi buldum. Rusya içinde Yandex’in yanılgı yaptığını görmedim.
Yandex Taksi ise harika. Akıllı telefonlarınıza indirdiğiniz uygulamayla bulunduğunuz noktaya ya da istediğiniz öteki bir yere taksi çağırmanız mümkün. Yandex’e bağlı sistem pozisyonunuzu milimetrik olarak saptıyor. Gideceğiniz yeri ve istediğiniz otomobil tipini, business ya da standart, yazıyorsunuz. Ne kadar ödeyeceğiniz ekranda yazıyor. İster sisteme tarifli kredi kartıyla o anda, isterseniz de nakit olarak otomobilde yapıyorsunuz ödemeyi. “Bu dediğin zati Uber’de var” diyebilirsiniz. Hakikat. Uber ve Yandex bu işte 2017’den beri bir arada. Lakin öteki ülkelerdekinden farkı sistemin gücü ve çok yaygın kullanılması. Paydaşlık, Rusya dışında da yüklü olarak eski doğu bloku ülkelerinde, Finlandiya’da ve İsrail’de faaliyet gösteriyor.
Yalnızca Yandex değil Rusya’nın internet teknolojilerindeki gücü. Ülkede Facebook kullanılmıyor. Facebook yerine tercih edilen toplumsal medya platformu ise VK. Rus imali VK hem Instagram hem de Facebook’un fonksiyonunu görüyor.
Yani, var olan ekonomik tansiyonda ABD, patenti kendisinde olan Google ve Facebook üzere ağlara erişimi kapatırsa Rusya çok da etkilenmez. Tahminen YouTube’un boşluğunu doldurmak vakit alır.
Bu ortada 24 yılda altyapı gelişirken nüfus 10 milyondan yalnızca 12.6 milyona çıkmış. Konut arzı nüfus artışını rahatlıkla karşılıyor. Kent içinde kalan bütün endüstriyel tesisler de kent dışına taşınıyor.
Tarihi Gum alışveriş merkezinde kahvemi yudumlarken tekrar düşündüm, ucundan da olsa şahit olduğum tarihi değişimi. Alışılmış ki hiçbir şey kusursuz değil. Ülkedeki demokrasiye ait soru işaretleri var. Lakin demokrasinin hiç olmadığı çökmüş bir ülkeden, demokrasinin emeklemeye başladığı çağdaş bir ülkeye bu kadar kısa müddette ulaşmak da kıymetli olsa gerek.
Not: Rusya’yı anlamak için yazılı pek çok kaynak var. Lakin bugününü anlamak için birkaç yıl evvel yayınlanan, Oliver Stone imzalı The Putin Interviews isimli belgeseli öneriyorum soranlara. Ünlü direktörün Rusya Devlet Lideri ile farkı vakitlerde yaptığı röportajları üzerine konseyi belgesel, günümüz soğuk savaşının, Rusya’nın kalesinden nasıl gözüktüğünü anlatıyor.
Gazete Duvar
