Dünyanın bilinen en eski uygarlıklarından biri olan Sümerlerin ömründe cinsellik çok değerli bir yer kaplıyor. Bolluk ve rahmetin kaynağının ilahlar ortasındaki cinsellik olduğuna inanan Sümerlere nazaran, dünyanın yaradılışından itibaren her oluşum seks ile ilgili.

Sümerlerle ilgili çok değerli bulguları yıllardır her fırsatta yazan, yaptığı çalışmalarla binlerce yıl öncesinden günümüze ışık tutan Sümerolog, tarihçi Muazzez İlmiye Çığ’la keyifli bir söyleşi gerçekleştirdik.

Berlin Pergamon Müzesi’nde 2013’te açılan Uruk standından dini bir şölenin canlandırması. Kral ve ardındaki rahipler kent merkezindeki ziggurata yanlışsız gidiyor. Kentin kutsal kısmının surlarının dışında, kentliler de ayrıyeten kutlama yapıyor. Uruk kentinde gök yaradanı Anu’ya adanmış tapınak batıdaydı, kentin doğusunda ise Eanna yerleşimi aşk tanrıçasına adanmıştı. Berlin Alman Arkeoloji Enstitüsü için hazırlanan 3D rekonstrüksiyon önerisi, 2012, © artefacts-berlin.de müsaadesiyle.

‘SEKS EVLENDİKTEN SONRA YAPILABİLİYORDU’

Sümerlerde cinsel ömür nasıldı? Sümer erkekleri ve bayanlarının hayatında seks nasıl bir yer tutuyordu?

Sümerlilere nazaran, dünyadaki, bilhassa Sümer ülkesindeki bolluk ve rahmet, ilahların cinsel isteği ve çiftleşmesi ile meydana geliyordu. Bu nedenle seks konusu tabu sayılmıyordu. Fakat şimdiye kadar edindiğimiz bilgilere nazaran herkes evlendikten sonra seks yapabiliyordu. Bir kimse evlilik dışında seks yaptığında cezalandırılırdı. Öbür taraftan bayan ve erkek, türel olarak evlilik merasimi yapıyorlardı. Nikâhı bir yetkilinin önünde yapıyorlar, sözleşmesi olmayan evlilik, evlilik sayılmıyordu.

Sümerlerde seks yapan rahibeler kutsal sayılıyordu. Yani bugün fahişe olarak tanımlanan bayanlar, Sümerlerde kutsal olarak tanımlanıyordu. Seks yapmak için mabede gidenler ikram götürmek mecburiyetindeydi. Kurban ya da adak olarak verdikleri armağan ise mabette kalıyordu.

M.Ö. 2. binyılda, cinsel birleşme tasvir eden kil tablet, Mezopotamya. Yüksekliği 11 cm, genişliği 9 cm. © Israel Müzesi, Kudüs, fotoğraf: Elie Posner.

Mabette birçok rahibe bulunuyordu. Kimi rahibeler dans etmekle, kimi rahibeler müzik söylemekle yükümlüydü. Kutsal bayanların mabet içinde direkt doğruya fark edilmesi için başlarına bir örtü alma koşulu konulmuştu. Münasebetiyle baş örtüsü kutsal bayanlar için bir simgeydi.

‘İNANNA DUMUZİ’Yİ KENDİSİNE AŞIK EDER’

Sümer tanrıçası İnanna için yazılan hikayeler, çiviyazısıyla kilden tabletler üzerine yazılarak vaktimize kadar ulaştı. Bu öykülerden en kıymetlisi ve yaygın olanı, İnanna ile çoban yaradanı Dumuzi’nin, ülkeye rahmet sağlayan evlilikleri. Bize İnanna ve Dumuzi ile başlayan kutsal evliliğin öyküsünü anlatır mısınız?

Sümer iktisadı tarım ve hayvancılığa dayanıyordu. Bu yüzden toprağın bereketli, döl yatağının verimli olması gerekti. Bunun için Sümerli müellifler, büyük bir seks gücü ve cazipliği olduğunu düşündükleri tanrıça İnanna’yı, ülkelerinin birinci hükümdarlarından Dumuzi ile evlendirerek bu rahmeti sağlayacaklarına inanmışlardı. Daha sonraları şairler, bu hükümdarı çoban yaradanına dönüştürdü ve büyük bir kıssa yarattılar. Bu kıssada, tanrıça İnanna bütün fettanlığını kullanarak Dumuzi’yi kendisine âşık etmişti.

Öyküye nazaran Sümer’in rahmet tanrıçası İnanna yeraltına, kız kardeşini görmeye masraf. Orada “Buraya geldin fakat yerine birini bırakman lazım” derler. Onun üzerine kalkar ve der ki “Gideyim bakayım, kimi vereceğim”. Yerine bırakmak için kimseye kıyamaz fakat kocasının keyif çattığını görünce dayanılmaz kızar. “Alın bunu götürün” der. Cinler apar topar kocasını alıp götürürler. Kocası yeraltında kalır. Ancak daha sonra pişman olur ve yılın altı ayında kocasının kız kardeşi ile dönüşümlü olarak yeraltında bulunmasını sağlar. Böylelikle Dumuzi, her yeni yılda topraktan çıkar ve bütün o kızgınlığa karşın yine karısıyla birleşir. Böylelikle tabiat uyanır, rahmet ve hoşluk görülür. İşte bu kutsal evliliktir. Zira kocası birçok uğraştan sonra yeraltından çıkarak karısıyla birleşti, böylelikle rahmet getirecek yeni bir yıl başladı.

Bu birleşmeyi, ülkenin hükümdarını yüksek seviyedeki bir rahibeyle her yeni yılda büyük şenliklerle evlendirerek sembolize ettiler. Merasimlerde tanrıça yerine geçen rahibe, ilah yerine geçen hükümdarın birbirlerine söyleyecekleri sevgi, aşk, tutku dolu şiirler yazılmış, bunlar çeşitli çalgılar eşliğinde söylenmiştir. Yani kral Dumuzi’yi, rahibe de İnanna’yı temsil ediyor. Böylelikle kral ve rahibe, ilah ve tanrıça yerine rahmet kültünü temsil ederek geleneği sürdürüyorlar.

‘KADININ GÜNLÜK ÖMÜRDE ÇOK KIYMETLİ ROLÜ VAR’

Sümer tarihi boyunca bayan daima aşk, cinsellik ve üretkenliği temsil ediyor…

Zira bayan doğuruyor çocukları. Oburu doğurmuyor ki! Bu yüzden bayanı rahmet tanrıçası yapıyorlar. Doğal sadece doğurganlığıyla değil, günlük hayatta da bayanın çok büyük rolü ve değeri vardı. Bayanlar ticaret yapabiliyor, borç alabiliyor, erkeklerin yaptıklarını yapabiliyordu. O bakımdan çok değerli.

Uruk’ta Beyaz Tapınak orta holünden kesit. Berlin Alman Arkeoloji Enstitüsü için hazırlanan 3D rekonstrüksiyon önerisi, 2012, © artefacts-berlin.de müsaadesiyle.

İşte Sümerliler bu nedenle İnanna’yı yarattı. Bayanlarda izledikleri, görmek istedikleri bütün nitelikleri, onun şahsında topladılar. Onu yüceltti, ona taptı ve hakkında yığınlarla şiir, öykü yazarak ölümsüzleştirdiler. O, hoşluğun, şuhluğun, çekiciliğin, şefkatin, hırsın, kurnazlığın ve en kıymetlisi rahmetin ve çoğalmanın sembolü oldu.

‘TESETTÜRÜN NE DİNÎ NE DE TOPLUMSAL BİR SEBEBİ YOK’

Sümerlerden başlayarak Anadolu’da yaşayan eski topluluklara baktığımızda her bölgede farklı ayrı tesettür geleneği olduğunu görüyoruz. Bayanlar neden tesettüre sokuluyor? Sizce bu örtünme geleneği dinî bir mecburilik mu yoksa toplumsal bir zorunluluktan mı kaynaklanıyor?

Tesettür külliyen Sümer geleneği. Bu formda devam edip gelmiş. Çoktanrılı olan Sümer dininde, bilhassa büyük ilahların mabetlerindeki bayanların kutsal vazifelerinden biri de rabbin gelini olarak ‘genel kadın’lık yapmak. Onların öteki rahibelerden ayrılması için de başlarını örtmeleri gerekiyordu. Sokaktaki fahişeler ise başörtüsü takamazdı. Bu yalnızca mabetlerdeki misyonlu bayanlara özel bir durum. İşte tarihteki birinci başörtüsü bu türlü çıktı.

MÖ 16. yüzyılda bir Asur Hükümdarı, tüm evli ve dul bayanların seks yaptıklarına alamet olarak başlarını örtüp dışarıya çıkmalarını istiyor. Evli ve dul bayanların yasal bir biçimde cinsel münasebete girdiklerini düşünerek genel bayanlar üzere örtünmeleri ve kendilerini aşikâr etmeleri isteniyor. Yani Asurlarda başörtüsü takan bayan, cinsel münasebete girmiş, bekareti olmayan bayan manasına geliyor. Daha sonra bu geleneği Museviler alıyor. Yahudi bayanlar evlenir evlenmez başlarını kapatıyor. Ondan sonra bu uygulama Hititlilere, Romalılara ve öteki devletlere geçiyor. Hasebiyle Sümer’den gelen bir adet. Aslında ne dinî ne de toplumsal bir sebebi yok.

‘KADIN İSTEDİĞİ ÜZERE SEKS YAPMASIN DİYE ZAPTURAPT ALTINA ALINIYOR’

Tek ilahlı dinlerde de bayanın örtünmesi emrediliyor. Sizce bugün de gaye tıpkı mı? Günümüze baktığımızda da birebir biçimde kıymetlendirebilir miyiz?

Tek ilahlı dinlerde bayanın örtünmesi için evli olma, seks yapma kaidesi yok. Her şartta örtünmesi bekleniyor. Meğer kutsal kitaplara baktığınızda başörtüsüne dair rastgele bir kelam yok. Erkek hükümran toplumun bayanı ikinci plana atmak için ortaya attığı bir tez.

Pekala, tek ilahlı dinler neden aşk ve erotizmi günahın merkezine alıyor?

Bayanı hür bırakmamak için. Bayan istediği üzere seks yapmasın diye onu zapturapt altına alıyor. Öbür bir izahı yok. Sümerlerde başlayan bu örtünme geleneği maalesef diğer bir hale dönüşüyor ve bayanı geri planda tutmak için her şartta örtünmesi isteniyor.

Muazzez İlmiye Çığ.

‘5000 YIL EVVEL YAZILAN MUKAVELE’

Son olarak, İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde çalışırken bir yazıt arşivi oluşturdunuz. Okuduklarınız ortasında farklı bulduğunuz ya da sizde tesir bırakan tablet ya da tabletler var mı?

Evet, beni çok etkileyen bir metin elime geçti. Sümerlerde bayan erkek bağı tek eşli. Erkeklerin bayanı istediği üzere boşayabilmesine müsaade verilmiyordu. Lakin bayan kendi misyonunu yapamayacak duruma gelirse, onun müsaadesini alarak, bir öbür bayanla evlenebiliyordu.

Bu metinde, iki bayan hâkimin huzuruna çıkıyor. Bayanlardan birisi yanındaki başka bayan için, “Ben bu bayanı kendime kardeş, kocama da karı olarak alıyorum. Şayet kocam beni boşayacak olursa bu bayanı da alıp götüreceğim” diyor. Bu metin şahitler tarafından da imza altına alınmış bir sözleşme. Bu türlü bir sözleşmenin 5000 yıl evvel yapılmış olması o kadar kıymetli ki! Bugünün koşullarında bile bayanı teminat altına alan bu tip uygulamaları maalesef göremiyoruz.

Gazete Duvar