Birkaç yıldır seyircisini yaratan ve artık ayrıştırma etabına gelen çevrimiçi platformlar, bilhassa iki diziyi yine çekme noktasında kararlılık sergiledi. “Behzat Ç.” ve “Leyla ile Mecnun”dan kelam ediyorum. Pek muvaffakiyet sağlayamayan “Behzat Ç.”, BluTV’de uzun soluklu tasarlanmasına rağmen gerek eski tadı vermemesi gerek uyuşmazlıklar sonucunda birinci dönemin akabinde iptal edildi. “Leyla ile Mecnun” ise geçtiğimiz günlerde Exxen’de yayınlanmaya başladı. “Çevrimiçine ne de yakışır” dedirten iki dizinin kuşkusuz bu türlü bir kanaat uyandıracak ortak noktaları bulunuyordu. Örneğin her ikisinin de ömür biçimlerinin sergilenişi bakımından sansürle sıkıntısı vardı. (Çevrimiçi platformlar sansürü delecek yanılsamasını pompalıyordu.) Her ikisi için de televizyondan kurtulsalar ne güzel olur, kaygılarını daha rahat anlatırlar diye düşünülüyordu. (Platformlar kısa vadeli kısımlar ile hikayeyi daha sade ve olgun diğer bir deyişle “adrese teslim” vaat ediyordu.) Her ikisi de internetle haşır neşir olmuş genç nesillere sesleniyordu. (Platformlar yeni tüketici kitleye dönük genç bir anlatı lisanı tutturacağını kelam vermişti.)
Tüm bunların ötesinde bahsi geçen diziler esasen bir kültürel geçiş periyodunun, 2010’ların eseriydiler. Televizyonun mağlubiyeti biçiminde söz edebileceğimiz; ekranların akıllı telefonlar vasıtasıyla kişiselleştiği, toplumumuzun tüm dünya ile birlikte “yeni şeyler” arzuladığı bir periyot… Bu yeni şeyler’in tam manasıyla ne olduğunun bilinmeyişi, isteğe arayış vasfı kazandırırken geçiş’e de deneme fırsatı veriyordu. İşte birinci bakışta birbirine çok fazla benzemeyen iki dizinin ortaklaşmasını, hatta bir kısımlarının birlikte çekilmesini bu duruma bağlayabiliriz. Ne var ki kestirme bir “iyilik hoşluk paketi” halinde tahayyül edilen internete geçiş atağı dizilerin iç dinamiklerine uymayabiliyor. Konuttaki hesabın çarşıdaki iflasına “Behzat Ç.”de şahit olduk ve kısalan müddet ile kederin daha iyi anlatılmasını bırakın kimi konular yarım yamalak kalırken kimi ögeler gözden çıkarıldı, sonuçta Behzat’ı Behzat yapan özellikler boşa düştü. Bu başarısızlık, almak isteyene kaç dersler barındırıyor ve birinci elden, sorunun sırf “kısa müddet iyidir” ezberiyle çözülemeyeceğini gözler önüne seriyordu. Böylelikle taşın yerinde ağır olduğu bir matematiğe kapı aralayabiliriz. Veya “uçurtma özgür kaldığında düşecektir” matematiğine (ve aslında fiziğine)… Şöyle denir ya daima: “Uçurtmayı uçuran rüzgâr değil, rüzgâra direnmesidir!” Çok severiz bu örneği, böbürlenerek kullanırız. Güya uçan bizizdir. Yeniden de soyutlama yeteneğimizi unutup kelamı geçersiz kıldığımız olur. Meğer “Behzat Ç.” ve “Leyla ile Mecnun” dizilerini sevdiren şey depresyon hırkası giymiş gence öğüt veren ak sakallı dede veya küfür eden, kahve kupasında votka içen komiser üzere televizyonda sık rastlanmayan karakterler işlemeleri ve yiğit sayılabilecek anlatım biçimlerine yönelmeleridir. Münasebetiyle “tam platformluk” denen işler bir periyot televizyonda tesirli olabilirken bit pazarına ışık yağdırılınca pişmanlığa dönüşebiliyorlar. Acun Ilıcalı bu riski alıyor. Lakin Ilıcalı’nın kanal idaresinin gelişine vurduğu, “tutan işlerden bir demet”* ilerlediği de anlaşılıyor. Münasebetiyle Leyla ile Mecnun’a “bir baht daha” vermesi şaşırtmadı; hatta iktidarla bu kadar sıkı fıkı olan, dahası milletin kıymetlerine (muhafazakar hezeyanlarına) bağlı bir portre çizen medya işvereninin içeriğe katı bir müdahalede bulunacağını, otosansür sopası kaldıracağını sanmıyorum. Malum, ticaret ile siyaset işlerini birbirinden ayıranlar yürütüyor gemisini.
Öteki yandan ise asıl riskin dizinin yaratıcıları tarafından alındığını söyleyebiliriz. Hatırlanacağı üzere “Leyla ile Mecnun”, uzun mühlet Seyahat direnişine takviye vermek üzere ideolojik tercihlerden dolayı “final yapamayan dizi” olarak gündemde kalmış, final nihayet yeni bir diziyle (Ben de Özledim) yapılabilmişti. Üstelik bu final, seyirciyi aykırı köşe yaparken kederli bir hikaye ifşa ederek burukluğa yol açmıştı. Artık bunun üzerine yeni kelamlar söylemek, yeni müziklerin dinlendiği yeni bir devirde nakaratı (artık nakarat haline geleni, yalnız nakaratı ile hatırlananı) tekrarlamanın ötesinde seyircinin gönlünü yapmayı, o kederli hikayeyi akıllardan silmeyi de kaide koşuyor. Burak Aksak ve Onur Meşhur’un grubu aşikâr ki buna girişiyor.
GEÇİŞ PERİYODUNDAN GERİYE KALAN YA DA SEL GİTTİ ‘URUGUAY’ KALDI
Türkiye’de 90’lar, özellikle ikincisi yarısı ile arka arda kırılmaların yaşandığı süratli bir devirdir. Susurluk kazası, 28 Şubat, iki krizi birleştirerek söz edersek “Anayasarkasa krizi” ve son koalisyon hükümetinin de çatlaması… Devamında tek parti eziyeti, hepimiz yaşadık, biliyoruz. 90’lar, cümbüş dünyasında kendi karşılığını bulurken Ak Parti iktidarının orta sertlik periyodu de 2010’larda başladı diyebiliriz, o tarihlere kadar şimdi basın yayın dalında kayda bedel bir çökme operasyonu yaşanmadığından cümbüş dünyası da büyük ölçüde 90’ların izini taşıyordu. 2010’lar ise iktisadın nispeten iyi olduğu; garajlara otomobillerin, ceplere telefonların girdiği, ince ekran tv’lerin salonlara dizilip dantellerin yerini ses sistemlerine bıraktığı lakin öte yandan siyasette baskı rüzgârlarının da inceden esmeye başladığı bir periyottu.
Eski alışkanlıklar yavaş yavaş terk ediliyor, gençlere -daha genel bir ifadeyle- genç bir kullanıcı kitlesine seslenen yeni bir lisanın ortaya çıkışı kültürel dönüşüm ile kesişiyordu. Aslında tam da bu süreçte bir devlet kanalında direniş sergilenmesi sürpriz sayılmaz; çünkü o direnişin birebir ölçüde iktidarın dümen suyuna gittiği ve bu yüzden televizyonda “alternatif bir iş” biçiminde nam saldığı söylenebilir. Seyahat’te doruğuna çıkacak alaycı (ve elbette ayrıştırıcı) üslubun sigarayı sakız, şarabı üzüm, tekilayı erikte imlediği, topun göğüste yumuşatıldığı bir direniş biçimi ya da “eğlencelerde deva tükenmez” demokrasisinin bir çeşit bacadan komando indirme atağı… Sonrası? Sonrası tufan! Sel, önüne ne geçse katıp götürdü ve geriye yalnız “Uruguay söylemi” kaldı. Seyahat’te duvarlara yazılan, mevcut siyasi tıkanıklığa isyanı tabir eden “Çare Drogba” sloganı yerini “Çare Uruguay”a bıraktı. 2014 lokal seçimleriyle tetiklenen ve tekrar seçimle gayesine ulaşan demokratik yolların çıkmazla özdeşleştirilmesi sonucu sokaklar terk edildi ve “bir kent efsanesi olarak” Seyahat isyanının tetikleyicileri (diğer deyişle AKP yükseliş periyodu kanı bitli orta sınıf üyeleri) toplumsal medyaya yani bir bakıma inançlı limanlarına çekildiler. Bazılarına nazaran aslında layık oldukları yer orası olabilir, bir kuytu köşede çok duygusallık ile politik doğruculuk ortasında “git gel Kadıköy bir saat (trafik varsa tamamıyla yandık)” yaşayabilirler ancak “Leyla ile Mecnun”u bir ölçüde onların var ettiğini unutmamak gerekiyor. Veya şöyle diyebiliriz: Deva Drogba ve “Leyla İle Mecnun” tıpkı ideolojik yatakta akıyordu.
Nedir ki yıllar geçtikçe kısmen politik itiraz sayabileceğimiz “Çare Uruguay” dahi cazibesini yitirdi ve haletiruhiyemize bir vazgeçmişlik, bıkkınlık hükümran oldu. Aslında bu değişimi yayınlandığı devir “Leyla ile Mecnun çakması” biçiminde anılan “Tutunamayanlar”da gözlemledik. Yeniden absürt bir “samimi kenar mahalle anlatısı” olan “Tutunamayanlar”ın baş kahramanı Tarık, Mecnun’un bilakis büsbütün tükenmiş bir tipti ve Mecnun’dan temel farkı muhakkak başlı bir maksadının, programının bulunmamasıydı (Mecnun gayelerini hedefsizliğinde, programını kendi karmaşasında tabir edebiliyordu). Tarık ise her ne kadar aşık olduğu İrem’in peşinden gidip sevgiyi, içtenliği (dönemin kültürel atmosferine uygun bir biçimde manevi değerleri) arasa da hiçbir çıkış yolu göstermiyordu. Bu çıkışsızlığa, bu yorgunluğa “Leyla ile Mecnun”un yeni formatında rastlayacak mıyız bilinmez lakin köprünün altından çok sular aktığını belirtelim. Artık bu sulara ve biriken materyale kısaca değinmek isabet olacak.
BENİM ADIM MECNUN, BEN BU OYUNU KURARIM!
Dizinin birinci Exxen kısmı yayınlandı. Sekiz yıllık ortaya vurgu yapılan ve efsane takımın oyuna dahil edilme eforuyla geçilen bu birinci kısımda esprilerin çabucak hemen tıpkı çerçevede olduğunu görüyoruz: Dünyada en az doktora benzeyen tabibimiz, ilgisiz baba İskender, en ufak bir tenkit karşısında seceresini döken İsmail Abi ve elbette her daim Leyla’sını arayan Mecnun… Değişimler de var. Örneğin eşinin yasını tutan Erdal Bakkal huy değiştirmiş, paraya pula ehemmiyet vermiyor, mezarlıkta yatıp kalkıyor. Buna rağmen Hırsız Yavuz gizemli bir biçimde yükselip büyük bir servete kavuşmuş. Kaan deseniz büyümüş de Youtuber olmuş. Mahalleli mahalleden göç etmiş ve samimi mahalle ütopyasının konduğu tabuta son çiviyi İskender çakmak hevesinde… Birinci dönemlerin beğenilen yerlerinden Mecnun’un bahçeli-hoş görüntülü meskeni satılığa çıkıyor, üstelik talip olanlar yeni Leyla ile nişanlısı! Mecnun durur mu? Bu oyunu o kurmaz mı? Kolları sıvayıp çeteyi toplamaya koyuluyor. Pekala, işi kolay mı? Sekiz yıl geçmiş ya boş geçmemiş! Hasarlar vermiş, yaralar açmış. İyi bozulmuş, makus daha berbata gitmiş. Yıllar önce tolere edilebilen şeyler göze batar olmuş. Diziler 90 dakikadan 150 dakikaya çıkmış, çiçekçi teyzemiz mağdur edebiyatı yaparak zenginlemiş, Kaan Mecnun ve İsmail’i “boomer” diyerek aşağılıyor, Kireçburnu kıyısına günümüz ceberrut atmosferini yaşatacak çeşitten bir “bağırarak konuşulmaz” tabelası dikilmiş, başına da zabıtalar. Metonya toprakları turistik yağmaya açılmış. Ortalık toz duman anlayacağınız!
Ama tam da bu kaosa uygun biçimde yeni Leyla’nın, düşlerde kurtarılmayı beklerken evliliğe giden hayatında, her şeyden habersiz, memnun bir imaj sergilemesi günümüz çıkmazlarını da çağrıştırıyor. Kurtarıcı bekleyen lakin umut ışığı belirdiğinde yüz çeviren, “toksik, boomer” vb. telaffuzlarla kendinden öteki herkesi aşağılayan, tık uğruna sevdiğinin canını tehlikeye atacak latifelere kalkışan bir bireycilik ve çabucak her yaşta rastlanan kör bir çaresizlik… Mecnun bu oyunu bozup kendi oyununu kuracak mı? “O gemi” geldi mi? Gelecek mi? Sabırsızız… Çay içenden “gerçekten” ziyan gelmediği bir topluma hasretiz, türkü söyleyen insanların yanına çekinmeksizin oturabileceğimiz günlere ve tekrar cebimizde telefon olup olmadığının sorulmayacağı işlek sokaklarda dolaşmaya… Gülmeye, eğlenmeye hasretiz. O gemi artık gelsin istiyoruz ancak Uruguay’a gitmek için değil, kalanlar’ın yüzü gülsün diye, İsmail Ağabey’in yüzü gülsün diye!
*Mizahımızın usta ismi Ferhan Şensoy’u yitirdik. Birçok vasfının yanı sıra lisan cambazlığının da meşhur olduğunu söylemeye gerek yok. Mesela “Mersilerden bir demet” selamlayışı da onun ağzına yakışıyor, onun ağzından döküldüğünde mana kazanıyordu. Varsayalım İsmail dizisiyle 80’ler televizyonunda absürt mizah örneği veren, öncülük eden Şensoy’a, Leyla ile Mecnun ve yanı sıra kaç üretimin çok şey borçlu olduğunu düşünüyorum. Yayında ve üretimde “var sayanlar”, absürt üreten, yorumlayan, eleştirenler olarak cümleten tahminen de onun paltosundan çıkmış, kavuğundan düşmüşüzdür! Pardon yani!
Gazete Duvar
