Türkiye’de 14 aydır süren korona virüsü pandemisi ekonomik krizi beraberinde getirdi. Yükselen işsizlik sayılarıyla yoksulluk derinleşti ve gelir dağılımındaki adaletsizlik arttı. Bu durum salgın müddetince verilen ekonomik dayanakları hayati ehemmiyet taşıyan bir hale getirdi.
Dünyanın en büyük 20 iktisadı ortasında yer alan Türkiye’nin salgın müddetince verdiği dayanaklar hudutlu kaldı. Ülkelerin pandemideki takviye ve harcamalarının gayrisafi yurt içi hasıla (GSYH) içinde hissesini hesaplayan Milletlerarası Para Fonu’nun (IMF) raporuna nazaran Türkiye, en az Covid-19 yardımı yapan ülkelerden biri. Ocak 2020-Mart 2021 tarihlerini kapsayan rapora nazaran Türkiye salgın için GSYH’nin yüzde 1.9’una denk gelen bir harcama yaptı. Gazete Duvar’ın sorularını yanıtlayan iktisat profesörü Mustafa Durmuş’a nazaran Türkiye’nin verdiği mali takviyenin bu kadar kısıtlı olmasının nedeni iktidarın politik tercihlerinden kaynaklanıyor. Prof. Dr. Durmuş, “Kaynak olmadığından değil, niyet olmadığından halka takviye verilmiyor” diyor.
Temel Gelir Teminatı Yaşatır Platformu’nun üyelerinden olan Prof. Dr. Durmuş, 17 Mayıs Pazartesi 05.00’e kadar devam edecek olan kapanmanın en çok temel gelir teminatı olmayanları etkilediğini vurguluyor. Prof. Dr. Durmuş’la salgın mühletince uygulanan kamu siyasetlerinin temel gelir garantisi olmayan milyonlarca kişiyi nasıl etkilediğini konuştuk.
DİSK-AR’ın raporuna nazaran istihdamın yüzde 61’i kapanmadan muaf bölümlerde çalışıyor. Sayılar böyleyken bu uygulamaya tam kapanma demek mümkün mü?
Bu Batı’da ya da öteki ülkelerde uygulandığı biçimiyle bir kapanma değil, halka kapatılma. Aşikâr ki çarkların çalışmasını istiyorlar. Zati misal siyasetleri, salgının başından beri uyguluyorlar. Burada, toplumun muhakkak bir kısmının gelirden takviyesiz bir biçimde konuta kapatılarak hem fizik sıhhati hem ruh sıhhati açısından etkilendiği hem de açlık ve yoksulluk tehlikesi ile karşı karşıya kaldığı bir durum kelam konusu.
17 günlük tam kapanma boyunca çalışamayacakları için gelir elde edemeyen yevmiyeli ya da kayıt dışı çalışanlar kapanmadan nasıl etkilendi, etkilenecek?
Türkiye’de yevmiyeli çalışanların sayısı en az 2,5 milyon. Birinci risk kümesi onlar, çok önemli bir badire yaşıyorlar. Zira çalışamadıkları için bunun karşılığını alamıyorlar. Bu bölümler birikimleri olmayan hatta eksi birikime sahip olan beşerler. Çalışamaz duruma düştükleri andan itibaren gerçek manada zorlanacaklar. Kayıtdışı çalışanlar, örneğin meskenlere paklık ya da mesken bakımı için giden beşerler var. Artık bunlar bu 17 günlük müddet zarfında konutlara giremeyecekler. Bu şahısların yanında çalıştığı insanların çok büyük bir kısmı da işe gelmedikleri için onlara fiyat ödemesi yapmayacak. Bu türlü bir süreci göğüsleyebilen ya da göğüsleyebilecek insan sayısı çok az olacaktır diye düşünüyorum. Hasebiyle en çok etkilenenler bunlar olacak.
Prof. Dr. Mustafa Durmuş‘ÇARKLAR DURDURULMALIYDI’
Pekala iktisadi olarak toplumun hiçbir kısmını dışarıda bırakmayan bir kapanma nasıl olabilirdi?
Önemli bir biçimde plan, programın yapıldığı ve kaynakların da oluşturulduğu tam dayanaklı bir kapanma kelam konusu olmalıydı. Olağan öncelikli olarak çarklar durdurulmalıydı. Zira toplumun muhakkak bir kısmını, zarurî olmayan üretimde kullanmayı sürdürürseniz kıymetli problemler ortaya çıkar. Zira emekçilerin, tedbirlerin alınmadığı işyerlerinde maskesiz, uzaklıksız çalıştırıldığı örneklerin olduğunu biliyoruz. Tıpkı vakitte giriş çıkışlarda ve kalabalık toplu taşıma araçlarında virüs tehlikesi devam ediyor. Şayet bir tam kapanma yapacaksanız bu türlü bir kapanmayı takviyeli olarak yapmanız gerekir.
17 günlük kapanma kararı ilan edilirken bu süreçte iş kaybına uğrayacak kısımlar için rastgele bir ekonomik dayanak paketi açıklanmamıştı. Lakin 30 Nisan tarihinde TBMM’de alınan kararla kimi ödeme ve yükümlülükler bir ay mühletle ertelendi ve gereksinim sahibi ailelere 1100 TL nakdi yardım yapılacağı açıklandı. “Müjde” diye duyurulan bu dayanakların çok kısıtlı olduğunu görüyoruz. Sizce bu durumun nedeni nedir? Öteki bir deyişle Türkiye maddi zorluklar sebebiyle mi bu derece kısıtlı bir takviye paketi açıklıyor?
Bu soruya bütçeye bakarak karşılık verelim. Dünya Bankası’nın varsayımlarına nazaran bu yıl bütçe açığının sırf yüzde 3,5 ve devlet borcunun yüzde 40,6 olması bekleniyor. Öteki ülkelerle kıyasladığımızda Türkiye’nin bütçe açığının ve borç stokunun epeyce düşük düzeylerde olduğunu söyleyebiliriz. Buna karşın nitekim çok sıkıntı durumda olabilecek insanları, 17 günlük kapanma içerisinde rahatlatabilecek bir gelir dayanağı vermiyorsunuz. Bunun çok önemli bir biçimde sınıfsal bir tercih olduğunu düşünüyorum. Bu nedenden ötürü da bu durum çok problem yaratacak üzere gözüküyor. Yani siz isterseniz bu bütçeyi açık bir halde kullanabilir, halka buradan dayanak verebilirsiniz. Lakin bunu tercih etmediler. Bu aslında iktisadi zorunluluktan, kaynak kıtlığından kaynaklanan bir sorun değil. Tam aksine siyasal iktidarın tercihlerinden kaynaklanan bir sorun.
İktidar neyi tercih ediyor pekala?
Kamu özel işbirliğiyle yapılan işletmelerin yani kent hastanelerinin, yolların, köprülerin ödemelerini sürdürmeyi ve her türlü garantiyi devam ettirmeyi tercih ediyor. Ayrıyeten bir şey daha belirtmek isterim. Bizim bütçemizde vergi harcamaları denen bir cetvel vardır. O cetvelde çeşitli vergi kanunları çerçevesinde muafiyet, istisna, indirim, öteleme isimleri altında o yıl alınmayacak olan vergiler gösterilir. Bu yıl için alınmayacak olan verginin meblağı 231 milyar TL. Bu 231 milyar TL’nin tamamına yakın kısmı neredeyse sermaye kesitinden alınmayacak olan vergiler. O denli ki geçen yıl bir inşaat firmasının yalnızca bir ay içerisinde 10 milyar liralık vergisi bağışlandı. Artık elinizde bu türlü imkanlar var. İsterseniz bu vergileri toplayabilirsiniz. Fakat siz bu vergileri toplamadığınız üzere muhakkak bölümlere vergi iadeleri ve bağışları yapıyorsunuz.
İktidar, “Salgında halka en çok takviye veren ülkelerdeniz” argümanını sık sık yineliyor. Lakin memleketler arası bilgiler öteki bir şey söylüyor. Geçtiğimiz hafta IMF tarafından yayımlanan rapora nazaran Türkiye salgın için en az harcama yapan ülkeler ortasında yer alıyor. O halde iktidar partisi, hangi bilgiden yola çıkarak bu ifadeyi kullanıyor?
IMF’nin mali izleme raporuna nazaran Türkiye’de bir yıl içinde 600 milyar TL’nin üzerinde bir dayanak verilmiş. Bu sayı gayrisafi yurtiçi hasılanın yüzde 13’üne denk düşüyor. İktidar da aslında bunu söylüyor. Ancak bu sayının içeriğine baktığımız vakit gördüğümüz şey şu: Hazine garantileri, daha doğrusu muhakkak kesitlere verilmiş olan kredi garantileri, borç ertelemeleri, vergi ertelemeleri, kredi dayanağı, düşük faizli krediler de bu sayının içinde yer alıyor. Hatta bu sayının içerisinde düşük faiz ve düşük kurdan yaptığı satışlar nedeniyle ziyan eden kamu bankalarına yapılan sermaye dayanakları de dahil olmak üzere her şey var.
‘DOĞRUDAN GELİR DAYANAĞININ GSYH’DEKİ HİSSESİ YÜZDE 1.2’Yİ SIKINTI BULUYOR’
Pekala tüm bunları çıkardığımızda salgın periyodunda yurttaşlara verilen direkt gelir takviyesi ne kadar?
Bunu Aile ve Toplumsal Siyasetler Bakanlığı’nın sitesinde görüyoruz. Şu ana kadar verilmiş olan direkt gelir dayanağı 60 milyar TL’dir. Bu fiyatın çok kıymetli bir kısmı kısa çalışma ödeneği içinde kendini gösteriyor, yaklaşık 7-8 milyar TL’si ise esnafa verilen takviye. Bir hesap yaptığınız vakit direkt verilmiş olan gelir takviyelerinin gayrisafi yurtiçi hasıla içindeki hissesi, yüzde 1.2 oranını sıkıntı buluyor. Bu bilgilerle Türkiye, en az direkt gelir dayanağı veren ülkelerin başında geliyor. Bu sayı, Türkiye’nin tıpkı kulvarda yürüdüğü ülkelerle kıyaslandığında dahi çok çok düşük. Burada öbür bir acayiplik daha var.
Nedir o?
Bu 60 milyar TL’lik sayıya baktığınız vakit gördüğünüz şey şu; bunun yüzde 80’inden fazlasını işsizlik sigortası fonundan vermişler. Biliyorsunuz işsizlik sigortası fonu bütçenin içinde yer alan bir fon değil, personelin kendi parasından oluşturulan bir fon. Hatta bu 60 milyarın TL’nin içerisinde “Biz Bize Yeteriz Türkiye’m” kampanyasında toplanan paralar da var. İşin aslını sorarsanız trajikomik bir durumla karşı karşıyayız. Elde para var, imkan var lakin o parayı halk için kullanma niyeti kelam konusu değil.
‘MODİ VE BOLSONARO İDARESİNE BENZİYOR’
Kaynak olmasına karşın takviyelerin çok sonlu tutulmasının nedenlerine ait neler söylenebilir?
Kelam konusu olan mecburî olarak kapattığınız halk olduğunda dahi bu insanlara rastgele bir formda takviye vermiyorsunuz. Kamu güç durumda fakat kamudan vergi topluyorsunuz. Ancak topladığınız vergileri kamu için kullanmıyorsunuz. Bunu sermaye kümelerine dayanak vermek için kullanıyorsunuz. Bu durum, rejimin otoriter karakterinden bağımsız olarak bedellendirilemez. Buna karşı sesin çıkmadığını ve çıkmayacağını düşündükleri için daha çok otoriterleşiyorlar. Mevcut iktidarın Hindistan‘daki Modi ve Brezilya’daki Bolsonaro hükümetleriyle ortaklaşan yanları var. Emin olun bu üç ülke ortasında uygulamalar, siyasetler ve halka bakış bakımından çok büyük benzerlikler bulunuyor. Hiçbir biçimde imkanları olmadığından değil, kaynak olmadığından da değil niyet olmadığından halka dayanak verilmiyor. Bütünüyle bir politik tercih.
Pandemide gelir adaletsizliği arttı ve en varlıklı kesitle en fakir kesim ortasındaki fark açıldı. Derinleşen, bir sonraki nesile devredilen yoksullukla ilgili siyaset seviyesinde bir çalışma göremiyoruz. Yoksullukla uğraş için hangi adımların atılması gerekir?
Derin bir yoksulluktan tolere edilebilir, yönetilebilir, daha ölçülü bir yoksulluğa geçebilmenin maliyeti Türkiye gayrisafi yurtiçi hasılasının yüzde 1.6’sı. Bu çapta bir kaynak, yoksullukla çabada harcanırsa Türkiye’deki derin yoksulluk olgusundan büyük ölçüde kurtulabilmek mümkündür. Fakat bu tercih edilmiyor. Nedenini de varsayım edebiliyoruz. Zira siyasal iktidarın yoksulluğu ortadan kaldırmak üzere bir bir niyeti yok. Yoksulluğu yönetmek, yoksulluğu manipüle etmek üzere bir niyeti var, uzunca yıllardır. Benim sözümle halkın koluna takılmış iki kelepçe vardır: Bunlardan bir tanesi yoksulluk kelepçesi, bir oburu de borç kelepçesidir. Pandemide hane haklarının ve esnafın borcu çok arttı. Onları önemli bir biçimde borçlandırarak ve tıpkı vakitte da fakirleştirerek kendinize mahkum ediyorsunuz. 19 yıl boyunca istikrar devam etsin, borçların ödenmesi kolaylaşsın, işsiz kalmayayım ya da yoksulluk yardımları kesilmesin diye daima bir biat münasebeti kuruldu. Bu nedenden ötürü mevcut zihniyetle ya da siyaset yaparak yoksulluğu ortadan kaldıracak bir program uygulanmadı ve uygulanmayacaktır da. Bu yüzden herkese temel gelir teminatı sağlanması gerektiğini savunuyoruz.
Prof. Dr. Mustafa Durmuş‘TEMEL GELİR TEMİNATI BİAT İLGİSİNİ KESER’
Pandeminin tesiriyle daha çok öne çıkan temel gelir garantisi neden değerli?
Aslında temel gelir sırf pandemi ile ilgili bir sorun değil. Temel geliri yalnızca yoksulluğun arttığı periyotlarda bir tedbir olarak değil, bir insan hakkı olarak konuşmak lazım. Biz bunu şu ana kadar yarattığımız toplumsal mirastan ve emekçi sınıfının yarattığı servetten talep ediyoruz. Münasebetiyle o bizim hakkımız. Herkesin bu türlü bir teminata kavuşturulması gerekiyor. Bunu söylerken herkes diyorum; zira bu ülkede yurttaş olmayan savaştan kaçıp bu ülkeye gelmiş beşerler var. Onları da düşünmek zorundayız. Öte yandan insanların temel gelir teminatı olsaydı bu cins kapanmalarda bu türlü meseleler yaşanmazdı. 18 yaşını geçmiş her bireyin aylık 2 bin liralık temel geliri olduğunu düşünün, o vakit bunlar konuşulmazdı bile. Bu türlü bir geliri olan beşerler, ellerini açıp yoksulluk yardımı yapılsın diye beklemezler. Bu da biat ilgisini keser.
Gazete Duvar
