Hemra Nida

Türkiye’nin 2011 yılında birinci imzacısı olduğu İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmesi tarafındaki tartışmalara, Roman bayanlar da katıldı. Edirne, Hatay, İstanbul ve İzmir’deki Roman bayanlar, erken yaşta evliliğe neden mecbur bırakıldıklarını, maruz kaldıkları şiddet karşısında neler yaptıklarını, hangi durumda şikayetçi olmaktan kaçındıklarını, sığınma meskenine nasıl sığdırılamadıklarını anlattı. İstanbul Sözleşmesi’ni kıymetlendiren Roman bayanlar, toplum için bu kontratın kıymetine dikkat çekti.

‘GELENEKSEL YAPININ ŞİDDETİ KELAM KONUSU’

Elmas Arus

600 Roman Sivil Toplum Örgütü içindeki tek bayan lider olan Sıfır Ayrımcılık Derneği Lideri Elmas Arus, “Roman bayanlar, tüm bayanların yaşadığı toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin yanı sıra ‘öteki’ olmaktan kaynaklı bir eşitsizlik daha yaşıyor. Çoklu eşitsizlik yaşayan Roman bayanı, özel ve kamusal alanda şiddetin çabucak her türlüsüyle karşı karşıya” tabirlerini kullandı.

Arus’a nazaran Roman bayanı, öncelikle toplumdaki klâsik yapının şiddetine uğruyor. “Kârsız gelin olmaz” denilen bir yaklaşımla bayanın getireceği yarara bakılıyor. ‘En çok doğuran, en çok mesken işi yapan, uysal, dayak yeyince babasının meskenine gitmeyen…’ bayan toplumda makbul görülüyor. Bayandan çiçek satarak yahut hurda toplayarak meskeni geçindirmesi, kayın aileye bakması, çocuk doğurması, konutu çekip çevirmesi, namusunu müdafaası bekleniyor. Toplumun tüm yükünü bayanlar çekiyor ve bu denli efora karşın şiddetten de kaçamıyor.

Kontratın “önleme, muhafaza, soruşturma ve kovuşturma, bütüncül siyasetlerle hareket etme” biçimindeki dört temel üstüne yükseldiğini hatırlatan Arus, bayanların daha birinci basamakta takıldığını, sonraki basamaklara adım atmaya imkân ve cüret bulamadığını kaydetti.

‘KURUMLARI INANÇLI BULMUYORLAR’

Şiddete uğrayan bayanların, kolluk kuvvetlerine gitmeyi tercih etmediğini söyleyen Arus, “Kadın başı kedere girince emniyeti görmüş, emniyetin onları koruduğuna dair bakış açısı yok. Kurumları, sığınabileceği halde inançlı bulmuyor. Güvenip başvuran da muhafaza önlemlerinden kesin sonuç alamadığı için ya bıçak taşımak üzere kendi savunma formülünü geliştiriyor ya da şiddete razı bir hayat sürüyor.” halinde konuştu.

‘ETNİK KİMLİK ŞİDDETİNE MARUZ KALIYORLAR’

.

Arus, İstanbul Sözleşmesi’nin bilhassa 4. hususundaki, ayrımcılığın ortadan kaldırılmasına yönelik tabirlere dikkat çekerek Roman bayanların kamusal alanda bayan olmaktan çok, Roman olmaktan kaynaklı ‘etnik kimlik şiddeti’ne de maruz kaldıklarını şöyle vurguladı: “Romanlar ne yazık ki toplumun ötekisi! Her alanda ön yargı ve ayrımcılıkla yüz yüze olduğu bilinen bir gerçek. Kamusal alana çıktıklarında da cinsiyetten çok etnik ve kültürel kimlikleri üzerinden ayrımcılığa ve şiddete maruz kalıyorlar. Bir sonraki basamakta bayan olmaktan kaynaklı uğradıkları tacizler kelam konusu. Çiçek satmaya yahut kâğıt toplamaya giderken Romanlığını vurgulayan kıyafet giyiyor. Görsel kimliğini dışarıdan gelecek taciz ve şiddete karşı uzaklık olarak kullanarak kendince önlemini alıyor.”

‘CEZASIZLIK ERKEKLERE YÜREK VERİYOR’

Nevin Toplar

Adana Romanlarından Nevin Toplar’a nazaran, Roman bayanların mukaveleden haberi yok. Çoğunluğu okur – muharrir değil, okur – muharrir olsa bile bu kampanyalar toplumsal medyadan yürütülüyor ve bayanların, internete erişimi az. Hak arama konusunda şuurlu değiller, şuurlu olanlar da geçim kaygısıyla meşgul. Lakin bu, mukaveleye gereksinim duymadıkları manasına gelmiyor. Tersine, çocuk yaşta evlendirilen, dayak yediği halde susmaya mahkûm olan, emniyete başvurmaya korkan, başvursa da meskenine geri gönderilen, ahenk sağlayamadığı için sığınma konutlarına sığdırılamayan, çaresizlikten intihara teşebbüs eden onlarca Roman bayanın İstanbul Sözleşmesi’ne gereksinimi var.

Toplar, “Kızlar kaçıp erkenden evleniyor, daha iyi bir hayata kavuşacaklarını zannediyorlar da değişen bir şey yok. Üstüne erkenden anne oluyorlar. Şiddete illa ki maruz kalıyorlar lakin nereye gitsinler? Bayan dayak yer, baba konutuna sığınamaz. Kaçarak evlendiği için aileleri genelde reddeder. Polise gitse tabir alıp bırakıyorlar. Bayan tekrar kocasıyla birebir konutta yaşamaya mahkûm. Polise birkaç kere başvuran bayana, ‘eşin sana bunu yaptığına göre…’ diye başlayan bayanı suçlayıcı cümleler kuruluyor. Bayan sonuç alamayınca bir mühlet sonra şikayetçi olmaktan da vazgeçiyor. Sonra ya diğeriyle kaçıyor ya da intihar ediyor!” dedi.

Gözetici önlemlerin alınamayışı ve cezasızlığın erkeklere cüret verdiğine dikkat çeken Toplar, mukavele kararları uygulandığı takdirde erkeklerin gözünün korkacağını savundu, bayanların da şikayetçi olma konusunda daha yiğit davranacağını söyledi.

‘ERKEN YAŞTA EVLİLİKLE UĞRAŞ ETMELERİ İÇİN KONTRAT ÖNEMLİ’

Ceren Pekbalıkçı

İzmir Romanlarından 20 yaşındaki Ceren Pekbalıkçı, toplumda erken yaştaki evliliklerin gelenek haline geldiğini hatırlattı. Bunun gelenekten çok eğitimsizlikten kaynaklı bir sorun olduğunu düşünen Pekbalıkçı, “Aileler fakir ve çok çocuklu, tüm çocukları okutma üzere bir lüksü yok. Konutun büyük kızı, meskende kardeşlerine bakmak zorunda kalır, okula gidemez. 14 – 15 yaşına gelince de tabir-i caizse kocaya kaçar! Kız, 17’sine kadar evlenmediyse nahoş yahut kusurlu olduğu düşünülür. Bu sefer ‘evde kalmış’ denir. Kızlar, kendileri için öteki bir hayatın mümkün olduğunu pek düşünmez, erkenden evlenir.” diye konuştu.

Kaçmadan yapılan evlilikler de eski tabirle ‘başlık parası’, yeni tabirle ‘süt parası’ alındığını belirten Pekbalıkçı, bir arkadaşı için 25 bin lira bedel istendiğini söyleyerek “Bunun bir mal satmaktan farkı yok! İnsan onuruna muhalif.” formunda reaksiyon verdi. Roman toplumunun bilhassa erken yaşta evliliklerle ilgili İstanbul Sözleşmesi’ne muhtaçlık duyduğunu vurgulayan Pekbalıkçı, toplumu ismine mukaveleye sahip çıktığının altını çizdi.

‘SIĞINMA KONUTLARINA GİTMEYE KORKUYORLAR’

Edirne Romanlarından Sema Poyraz, şiddet gören bayanlardan biri olduğunu lakin bir noktada buna “dur” dediğini ve 25 yıllık eşinden ayrıldığını anlatarak kelama başladı. Bu kararı almasındaki en büyük etkenin para kazanabilmesi olduğunu söyleyen Poyraz, “Fiziksel şiddet gördüm, hakaret işittim, çocuklarım var diye bir formda orta yol buldum ancak baktım daha fazla olmayacak, yolları ayırdım! Pazarcılık yapıyorum, ekmeğimi kazanıyorum. Bu durum bana itimat verdi. Bizim toplumda boşanma yok üzere. Şiddet gördüğü halde ayrılmayan bayanlarla konuştuğumuzda beni tebrik ediyorlar, sonra nasıl yaptığımı soruyorlar. Onlara da çalışmalarını söylüyorum. Şiddete sesini çıkaramayan bayan, çaresizlikten ve parasızlıktan susuyor zira. Sığınma konutuna gidin diyorum, sahip çıkılmayacağını düşündükleri için korkuyorlar. Onlara inanç verilmesi gerekir.” dedi.

İstanbul Sözleşmesi’ne sahip çıkan bayanlar, Roman Diyalog Ağı (RODA) çatısı altında buluştuklarını, mukaveleyi ve 6284 sayılı kanununu önümüzdeki günlerde çevrimiçi toplantılarda tartışmaya açacaklarını, bayanları bilinçlendirmeye yönelik kampanyalar yürüteceklerini de duyurdu.

Gazete Duvar