Tanınan müzik tarihimizde tahminen de eşi görülmemiş bir “nostalji” bölümü yaşıyoruz. Bu zamanın kahramanı ise elbet 90’lar. Türkiye’de 90’lı yıllarda tanınan kültürün bir alt kolu olarak yaygınlaşmaya başlayan “retro” yani geriye, geçmişe dönüş trendi, o periyotta 60’lı ve 70’li yılların tanınan kültür eserlerinin tekrar keşfedilmesine, devir müziklerinin tozlu raflardan indirilerek tekrar dinleyiciye sunulmasına vesile olmuştu. Geniş kitlelerce dinlenen müzikçiler, Ajda Pekkan’ın, Cem Karaca’nın, 60’lı ve 70’li yıllarda hit müzikler üretmiş Anadolu rock ve Anadolu pop kümelerinin müziklerini tekrar yorumlamış, birçok sanatçı ve kümenin 90’larda birinci gençliklerini yaşayan jenerasyon tarafından da tanınmasına önayak olmuştu. Lakin “nostalji”, bir formda tanınan kültür içinde kendisine ayrılmış hudutlu bir alanda fonksiyon görüyor, nostaljik olması nedeniyle ilgi çekiyordu.
Bugün ise farklı bir görünüm var önümüzde. Bilhassa 90’lı yılların özel televizyon ve radyoların açılmasıyla yaşanan büyük “pop patlaması”nın ikinci büyük dalgasını yaşıyoruz demek yanlış olmaz. Birbiri arkasına açılan ve ulusal yayın yapan nostalji radyolarının programlarının büyük çoğunluğu 90’lar müziğine ayrılırken, o yıllarda çekilmiş görüntü klipler televizyonlarda ve bilhassa internet mecrasında tekrar büyük bir ilgi görüyor. Uzun yıllar, “bir devirde yapılmış ve az kişi tarafından hatırlanan” eserler olarak internetin sakin köşelerinde duran bu klipler, son birkaç yıl içerisinde milyonlarca izlenmeye ulaştı. Örneğin Demet’in artık bir pop müzik klasiğine dönmüş olan 94 tarihli ‘Arnavut Kaldırımı’ müziğinin görüntüsü, son birkaç yılda aldığı ivmeyle bugün sırf YouTube’da 63 milyondan fazla izlenme sayısına sahip. Görüntünün altındaki yorumlar kısmına 4 ay evvel “Lütfen birileri hâlâ dinliyor olsun” yazan bir kullanıcının yorumu bile 10 binden fazla kere beğenilmiş. 90’lar popu denince akla birinci gelen albümlerden Levent Yüksel imzalı ‘Med Cezir’in müziklerinden ‘Yeter ki Onursuz Olmasın Aşk’ toplamda 20 milyona yakın YouTube izlenmesine sahip. Mustafa Sandal’ın 1996’ da çıkan ‘Gölgede Aynı’ albümünden ‘Jest Oldu’nun özgün versiyonu yeniden 20 milyondan fazla defa izlenmiş. Reyhan Karaca’nın toplamda 55 milyon izlenmeyi geçen 1997 tarihli ‘Sevdik Sevdalandık’ müziği, Candan Erçetin’in tekrar birebir yıl yayınlanan ve bugün 43 milyondan fazla izlenen ‘Yalan’ isimli duygusal yapıtı, Oya-Bora’nın 25 milyon izlenmeye yaklaşan ‘Sevmek Zamanı’ müziği, Emel Müftüoğlu’nun 10 milyondan fazla izlenen ‘Hovarda’sı üzere daha birçok örnek verilebilir.
90’LAR, YENİ TANINAN MÜZİK İSTASYONLARINI DA FETHETTİ
Spotify’da 90’lar Türkçe popuyla ilgili listeler on binlerce takipçiye sahip. Yeniden Spotify’da, 90’lı yıllarda yayınlanan, ortadan geçen yıllarda aktüel müziğin gölgesinde kalan fakat son birkaç yılda yine keşfedilen müzikler bugün milyonlarca defa dinleniyor.
“90’lar çılgınlığı” en çok da radyolarda, programların listelerinde yaşanıyor tahminen de. Uzun yıllar sadece ana akım yeni müzik çalan, gözlerini, kulaklarını sadece vaktin tanınan müziklerine çevirmiş olan radyo istasyonlarının programlarının çok değerli bir kısmı bugün 90’lar Türkçe pop müziğine ayrılmış durumda. “Nostalji radyoları”nı da hesaba kattığımızda bugün pop müzik çalınan radyoların içeriğinin değerli bir kısmını 90’lar popunun oluşturduğunu söylemek mümkün.
Pekala ne oldu da 90’lar müziği son birkaç yılda bir trende dönüştü? Bu “büyük patlama”nın muhtemel nedenlerini sanatkarlar, müzik muharrirleri ve radyocularla konuştuk. AYNA kümesinin beyni, tecrübeli müzisyen Erhan Güleryüz, Oya-Bora ikilisinden Bora Ebeoğlu, müzik müellifi ve programcı Yavuz Hakan Tok ve Alem FM Müzik Yöneticisi ve program imalcisi Mustafa Fidan sorularımızı yanıtladı.
‘90’LAR DİNLENİYOR ZİRA BUGÜN İYİ MÜZİK ÜRETİLMİYOR’
Kendisi üzere kimi sanatkarları 90’lar içine sıkıştırmanın yanlış olduğunu belirten bestekar, icracı ve üretimci Erhan Güleryüz, “Şu anda bile stüdyoda yeni eserler üretiyorum. Kendisini 90’lara sıkıştırmış arkadaşları da anlamıyorum. Ben 90’larda da müzik yaptım fakat 2021’de yaşıyorum. 90’lar benim hayatımı sıkıştırıp bırakacağım bir alan değil” diyor. 90’lı yıllarla kıyaslandığında bugün üretilen müziklerin “yetersiz” olduğunu söyleyen Güleryüz, “Bugünün gençleri de bundan 20-30 öncesinin müziğini dinliyor. Konserlerimizde o periyotta yaptığım müzikleri 18-20 yaşındaki gençlerle daima bir ağızdan söylüyoruz örneğin. Ya da örneğin ünlü bir sanatçı arkadaşımız yeni albümü için yeni müzik bulamazken çıkış müziği olarak ‘Pencereler Önünde’yi istiyor, yorumluyor. Zira yok, müzik yok, iyi kelam yok belki” diyor.
Güleryüz’e nazaran bunun nedeni nesiller ortası fark: “Şiiri bilmeyen insanların bir şeyler yapmaya çalıştığı bir devirdeyiz. Okunmuyor. Benim çocuklarım bile, çok iyi okullarda, üniversitelerde okudular lakin jenerasyon olarak ülke gerçeklerinden uzak yaşıyorlar. Rap müzik yapan gençlerle çalışıyorum. Lakin o arkadaşlarla oturduğumda grafiğin ne kadar aşağıya hakikat düştüğünü görüyorum. Biz ziyadesiyle donatılmıştık. Bu jenerasyonun hatası değil bu, onlara bizimki üzere okullar verilmedi. Benim okuduğum pırlanta üzere devlet okulu artık oldu İmam Hatip Lisesi.”
Erhan Güleryüz‘90’LAR MÜZİĞİ ACI ÇEKMİŞ ÇOCUKLARIN MÜZİĞİDİR’
90’lı yıllardaki pop müzik patlamasının altında Türkiye’nin en büyük müzisyenlerinin üretim yapması olduğunu belirten Erhan Güleryüz, 90’larda gençliğini yaşayan neslin her manada donanımlı bir jenerasyon olduğunu tez ediyor: “Bir de, bizim 90’lı yıllardaki stüdyo ortamımız bile farklıydı. Birçok büyük müzisyen bir ortada çalışabiliyordu. Herkes kendi üslubunda, sevdiği biçimde işini yapıyordu. Herkesin söyleyecek bir şeyi aşağı üst vardı. Bir de şöyle düşünün: Vivaldi biliyorsun, Chopin biliyorsun, ki pop müziğin tüm temelleri Chopin’de vardır, Türk halk müziği biliyorsun, ‘hard rock’ biliyorsun. Batıdaki 68 neslinin müziğini de tanıyorsun, Anadolu halk türkülerini de… 90’lar dediğiniz şey, aslında 60’larda, 70’lerde doğmuş çocukların müziğidir. Bunun Batı’daki karşılığı da İkinci Dünya Savaşı ortamında doğmuş çocukların 60’larda yaptığı müziktir. Bizler de askeri darbelerde, sıkıyönetimlerde doğduk, büyüdük ve 90’larda müzik yaptık. Acıyı, yokluğu biliyoruz. Bizim acımız büyüktü, bizi acıdan kurtaracak şeyler de tıpkı biçimde büyüktü. Biz birbirimizi tedavi edebiliyorduk.”
‘SIRADA 2000’LER NOSTALJİSİ VAR’
Müzik müellifi ve programcı Yavuz Hakan Tok, her periyodun kendi nostaljisi olduğunun altını çiziyor: “Herkes kendi çocukluğunda ve birinci gençliğinde dinlediği müziği, sevdiği müzikleri özlüyor. Bu her jenerasyon için geçerli. Şimdilerde ‘90’lar müziğinin ön plana çıkmasının en değerli sebebi de bu. Çocukluk ve birinci gençliğini 90’larda yaşamış nesil bugün 30’lu yaşlarında, iş güç sahibi, parasını kazanan ve yaş prestijiyle cümbüş yerlerini, yerleri ve konserleri en çok dolduran kesim. Ben 30’lu yaşlarımdayken de 80’ler partileri yapılırdı misal. Yani sırada 2000’ler nostaljisi var.”
Müzik formu icat edildiğinden bu yana melodi ve kelamın en güçlü silahlar olduğunu kaydeden Tok, kelamı ve melodisi güçlü olan müziklerin, beğeniler ve yaşayışlar ne kadar değişirse değişsin her vakit her nesle hitap edeceğini belirtiyor.
Yavuz Hakan Tok‘O GÜNÜN MÜZİĞİ BUGÜN YAPILSA KİMSEYE HİTAP ETMEZ’
Her periyodun müziğinin kendi karakteri olduğunu hatırlatan Yavuz Hakan Tok, “Tabii ‘90’lar, ‘70’ler ya da ‘80’ler fark etmez; her periyodun müziği yapıldığı periyot içerisinde hoş. O yüzden kutsamaları manalı bulmuyorum. O müzikler tıpkı formüllerle bugün yapılsa hiçbirimize hitap etmez. Yani bu kadar kıymet verilmeleri biraz da yapıldıkları periyoda yüklediğimiz manalarla, o periyottaki yaşanmışlıklarımızla ilgili. Örnek olarak ‘Nerede o eski bayramlar’ klişesini verebilirim. Ben çocukken de söylenirdi bu laf, bugün hâlâ söyleniyor. Büyüdüğümüz ve yetiştiğimiz periyot içinde benimsediğimiz, alıştığımız, iyi ve yanlışsız diye öğrendiklerimizle bir konfor alanı yaratıyoruz kendimize. Tüm bunlar hayatın doğal akışı içerisinde vakitle değişiyor lakin biz muhakkak yaşlara geldiğimizde kendimizi inançta hissettiğimiz konfor alanından çıkamaz oluyoruz. Haliyle de şimdiki vakti yadırgıyor, eskiye hasret duyar hale geliyoruz. Bu çok insani bir şey. Her canlı eninde sonunda nostaljiyi tadacaktır. Kimse sonsuza kadar günü yakalayamaz” diyor.
’90’LARIN GÜCÜ ADINA’ DİYEREK KILICIMI KALDIRIYORUM’
90’lı yıllarda yaptıkları müziklerle adeta fırtına üzere esen, bilhassa 1992 tarihli ‘Sevmek Zamanı’ müzikleri bugün de çabucak her gün radyolarda duyulan Oya-Bora ikilisinden Bora Ebeoğlu’na nazaran 90’lı yıllara duyulan hasret ve gösterilen ilginin ardında bugünden duyulan rahatsızlık var: “Nostalji duygusu bize hoş hisler veriyorsa, bu içinde bulunduğumuz vakitten pek de hoşnut olmadığımız manasına geliyor. Ekonomik zorluklarla boğuşan, kendini toplum içinde yalnız hisseden, özgürlüklerinin kısıtlanmış olduğunu düşünen herkesin bir vakit tüneline gereksinimi var. Müzik bu mevzuda imdada yetişiyor ve nostalji radyoları da bu vakit tünelini önünüzde açıveriyor. Kendinizi o daha memnun günlerinizde buluyorsunuz. Müziklerin işte bu türlü bir gücü var. 90lara gelirsek, o vakit da pek çok sorun vardı ülkede, lakin sanırım daha gerçek hayatlar yaşıyorduk, daha samimiydik, daha tutkuluyduk. Burada ben ‘90ların gücü adına’ diyerek kılıcımı kaldırıyorum.”
Yavuz Hakan Tok’un yorumuna misal olarak her periyodun kendi nostaljisi olduğunu söyleyen Ebeoğlu, bunu “Nostalji her daim var olan bir his. 90’larda da 50’lerin 60’ların nostaljisinden bahsediliyordu dersek palavra olmaz. O vakit şöyle bir çıkarım mı yapmalı: teknoloji gelişirken bizden de daima bir şeyleri çalıyor” diye tabir ediyor.
Oya-Bora ikilisi‘ŞARKILARIMIZI SÖYLERKEN BU KADAR UZUN SOLUKLU OLACAĞINI BİLMEZDİK’
Yeni jenerasyonların, kendilerinin 90’lı yıllarda yaptığı müziğe gösterdiği ilgiden ötürü çok keyifli olduklarını kaydeden Bora Ebeoğlu, “Şarkılarımızı söylerken bu kadar uzun soluklu izler bırakacağımızı bilemezdik elbette lakin inanarak yaptık, inanarak söyledik. Kendimizi iyi tabir etmiş olmalıyız ki, bugüne kadar ulaştı sesimiz” diyor.
Tanınan müziğin her periyot muhakkak akımlardan etkilendiğini, ‘Seni Bana Yazmışlar’ albümünü yaparken kendilerinin de üniversal dünya müziğinin tesirinde olduklarını söylüyor Bora Ebeoğlu ve devam ediyor: “O periyotta tekdüze, ritmik ve hap üzere kelamları olan modüller gündemdeydi. Biz o devirde dünya müziğinin lezzetlerini albümümüzde müzikseverlere sununca, hem biz çok memnun olduk, hem de müziklerimiz ilgi ile karşılandı ve çok sevildi. Albüm kayıtları haftalar hatta aylarca sürerdi ve bu kadar çok sayıda bir müzik üretiminden bahsedilmezdi.” Ebeoğlu’na nazaran bugünün en büyük farkı dijital mecralar sayesinde müziklerin daha rahat yayınlanabilmesi: “Son devirde rap ve hip hop’un pop kültüründe hâkim olduğunu görüyorum. Bu da bugünün modası işte. Bir de dijital mecralarda müziğinizi direkt yayınlama bahtınız var, bu bugünün en değerli farkı. Müzik firmalarına muhtaç olmadan alternatif ve bağımsız müzik üretimi için bulunmaz fırsat. Ve karşılığını da buluyor.”
‘AMAÇ, 30’LU YAŞLARINI GEÇMİŞ KİTLEYİ YAKALAMAK’
Alem FM Müzik Yöneticisi Mustafa Fidan, radyolarda 90’lar müziğine geri dönüşün en kıymetli nedeninin, bilhassa 90’larda radyo dinleme kültürü edinen ve artık 30-60 yaş ortasındaki kitleyi yakalamak olduğunu söylüyor: “Yeni şarkılardansa 90’lardaki müziklerin yepyenilerini ya da cover’larını çalmak, radyo dinleyen kitleye hitap edebilmenin bir yolu. Pandemi sürecinde Sezen Aksu üzere 90’lar popunun kıymetli kimi isimlerinin müzisyenlere dayanak maksadıyla teliflerini kaldırmasının da bunda tesiri var.”
Günümüz tanınan müziğinin “rap’le fantezi ortasında bir tür” olduğunu ve bu tıbbın daha çok dijital platformlarda ilgi gördüğünü belirten Fidan, radyoların reklamla hayatta kaldığını ve reklam alabilmek için dinleyici kitlesini yakalamak zorunda olduğunu söylüyor. Fidan’a nazaran bunun yolu, aşikâr bir yaş kitlesine hitap etmekten geçiyor ve müzikal olarak rap’ten çok popa aşina olan kitleye 90’lar nostaljisi yaşatmak gerekiyor.
Mustafa Fidan‘SEKTÖR TEKELLEŞTİ’
Fidan bunun, radyo ve televizyonlar için değişmesi gereken bir durum olduğunu, bilhassa muhakkak başlı müzik ve müzikçilerin reyting derdiyle iki saatte bir müziklerinin çalınmasının bölümü tekelleştirdiğini de kelamlarına ekliyor. “Radyo ve televizyonlarda 90’lar müziği dışında üç-beş tanınan müzik ve müzikçinin daima dönmesi, pastanın eşitsiz bölüşülmesine ve bilhassa alternatif müzik yapmaya çalışanların piyasa dışına itilmesine neden oluyor” diyen Mustafa Fidan, kendisinin müzik yöneticisi olarak bunu değiştirmeye çalıştığını, kendisine gelen her şarkıyı olabildiğince dinleyerek tanıtım yapmaya gücü yetmeyen sanatkarları dinleyiciyle buluşturmaya çalıştığını, hatta sokak müzisyenlerine programında özel bir kısım ayırdığını tabir ediyor.”
Misal bir eleştiriyi lisana getiren Erhan Güleryüz ise bunu, “Bakın bugün radyo programlarının listeleri için bile bir bilgisayar algoritması var. Müzikleri, müzikçileri 1’den 4’e kadar sınıflandırmışlar. Münasebetiyle bu monopolleşme, daima birebir şeylerin çalınmasına, daima o çalınan müzikler üzere müzikler üretilmesine neden oluyor” diye tabir ediyor. Ayrıyeten, 90’lar kültürünün 1999 zelzelesi ile bittiğini savunan sanatçı, “O günden sonra kablo koptu. Bizler, bizden sonraki nesillere bir şey iletemedik. Yalnızca müzikte değil, her şeyde bence bu türlü oldu. Her müzisyen, her sanatçı bir iletkendir, her insan aslında bir iletkendir. Tahminen bizler, bu bayrak yarışını sürdüremedik. 90’lar bu manada o iletkenliğin olduğu son dönemdi” diyor.
90’lar rüzgarı, uzun bir müddet daha güçlü eseceğe benziyor, en azından yerini yeni bir “eski dönem”in rüzgarına bırakana kadar…
Gazete Duvar
