Direktörlük eğitimi aldıktan sonra, kendisinin tabiriyle, “Biraz setlerden çekindiğim, biraz da sinema üzerine okumayı yazmayı çok sevdiğim için” sinema alanında yayın direktörü, editör ve muharrir olarak çalışan Serdar Kökçeoğlu, 2015 yazında bir ajansta “vantilatör karşısında serinlerken ve akşama kadar yarım düzine yazıyı nasıl bitireceğimi düşünürken” tembelliğinden sıyrılıp sinema yapmaya karar verir.

Kökçeoğlu, “İstanbul’u Dinlemek” ismini taşıyan bir kısa sinema yapar. Sonrasında da, geçtiğimiz günlerde 57. Antalya Altın Portakal Sinema Festivali’nde heyet özel mükafatı, 39. İstanbul Memleketler arası Sinema Festivali’nde de mansiyon mükafatı aldığı “Mimaroğlu” isimli belgesel sinema gelir. “Mimaroğlu’nun bu coğrafyada yeteri kadar bilinmemesini de kabullenemiyordum” kelamlarıyla tanım ettiği yapıtını, “Mimaroğlu’nu düşünürken hem kalbi hem de radikal bir formu olan bir sinema düşledik” umuduyla çektiklerini söylüyor Serdar Kökçeoğlu. Birebir “Autechre’ın müziği üzere.”

Serdar Kökçeoğlu

Kökçeoğlu ile bir ortaya geldik ve sinemasını, gerçekliği ve hazırladığı yeni projelerini konuştuk.

Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, öteki sanat kollarına göre gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kısımları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?

Belgeselin olmazsa olmaz materyali gerçekler. Olaylar, beşerler, sokaklar yahut tabiat… Fakat kurmacaya da karşı kıyıdan bakmıyor, oradan kurmacaya vapurla geçilmiyor. Çok yakınlar. Ben kendimi gerçeklerden yola çıkan bir öykü anlatıcısı üzere hissediyorum. Mimaroğlu ailesine yakından baktım ve oradan üç öykü seçtim. Günümüzde ve giderek, tahminen daima öyledir, kurmaca ve belgesel ve hatta deneysel sinema birbirine yaklaştı. Çok yaratıcı belgeseller izliyoruz. Gerisinde bir sinemacı olduğunu hissettiren, bir hikayesi olan, deneysel belgeseller bunlar. Dünyaya, tabiata, beşere dair de fikir üretiyorlar.

‘BELGESELLER, SİNEMAMIZ AÇISINDAN ŞU AN EN İLGİ ALIMLI ALAN’

Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada sorun yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?

Üvey evlat olmak iyidir bazen. Üvey evlat daha rahat başkaldırabilir. Kurmaca çoklukla risk almadan, hazır sinema lisanlarından faydalanarak ve inançlı yollardan hesaplı kitaplı senaryolarla giderken, belgeseller risk alıyor, deniyor ve yeni, yaratıcı yollar arıyor. Bu yılki Antalya Sinema Festivali’nde Zeynep Dadak, Deniz Tortum, Eytan İpeker ve Metin Akdemir ile birebir seçkide olmak çok hoştu… Belgeseldeki değişimi önemsemeyen, bunu görmeyen, yazmayan geride kalır bence. Kaynak yaratma problemi de değişmeye başladı. Sizin yaratıcılığınıza, söz özgürlüğünüze karışmayan sayısız fon var. Belgeseller, sinemamız açısından şu an en sürprizli, en ilgi cazip alan. Üvey evlat meskenden ayrıldı ancak akşam yemeklerinde daha sık konuşuluyor, konuşulacak.

Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihî bağlam içinde, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek içinde nerede görüyorsunuz?

Televizyon çağı öncesi belgeseller daha sinemaya yakındı, televizyon belgeselleri belgeselin sinemasal pahasını azalttı denebilir lakin temelinde gerçek olan şu: Her periyot belgeselin hudutlarını zorlayan, gerçeklerden ilham alan yaratıcı hikayeler anlatılmış. Bizim ülkemizde son periyotta romantik müzik ve konuşan baş üzerine şurası, ‘otur ve izle sana bir şeyler anlatacağız’ diyen belgesellerden uzaklaşan, cinsin kurallarıyla oynayan, izleyiciye düşünme alanı açan belgeseller çekilmeye başladı. Antalya’daki seçki bu açıdan çok zihin açıcıydı. Ben sinemada yeni yollar aramayı çok seviyorum. Birinci sinemasını çeken genç direktörlerin risk almadan, lisan arayışına girmeden tanıdık bir sinema üretmesine üzülüyorum.

‘BELGESEL BİR TARTIŞMA, ZİHİN AÇMA ALANI’

Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki başka soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?

Belgesel yalnızca bilgi taşıma aracı değildir. “Mimaroğlu”nda asla bilgi verme üzere bir hedefim olmadı. Bilgi her yerde, cep telefonunda vs. Belgesel bence fevkalade bir tartışma, zihin açma alanı. “Mimaroğlu”nu çekerken farklı bakış açılarıyla izleyiciye alan açmak istedim. Alışılmış ki bir fikrim var lakin dayatmaktan kaçındım. Belgesel, estetik açıdan uçsuz bucaksızdır. Her türlü görsel kaynağı ve manzara alma aracını ve her türlü işitsel kaynağı kullanabilir. Doğuştan deneyci. Youtube’u kullanan çok yaratıcı isimler de var, Metahaven üzere.

Belgesel sinema, gerçekle olan direkt ilgisinden ötürü, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?

İktidarlar güç kaybettikçe gerçeklerle oynarlar. Diğer bir oyunu oynarlar. Güzel öykü anlatıcıları bu oyunu her türlü, her çeşitle bozabilirler. Belgeseller vaktin ruhunu yakalama manasında daha şanslı alışılmış ki.

‘İPLER SİNEMACININ ELİNDE OLURSA DÜZGÜN ÖRNEKLER ÇIKABİLİR’

Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha etkin kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi dalı için değil, sinema kesimi için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından dayanak alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına göre sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?

Netflix’in belgesel aşkı bütün platformların belgeselcilerle bir çay/kahve içmesini sağlayabilir. Öte yandan belgesellerin internet platformlarında artması çok sevindirici olabilir. Üstteki sorudan ödünç alayım, hükümranlar kararan bir dünyada türlü oyunlar oynarken izleyicinin de gerçeğe olan iştahı kabarıyor. Bu da belgesele olan ilgiyi açıklıyor. Sinema yapmak çok kıymetli bir durum natürel ki ve nadiren özgür bir halde işliyor. Lakin belgeselciler daha düşük bütçelerle çalışabiliyor. Bütünüyle önyargım yok, ipler daha çok sinemacının elinde olursa iyi örnekler çıkabilir. Ancak en özgür sinemacılar büsbütün kendi imkânlarıyla çekip kurgulayanlar alışılmış ki.

Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?

Hazırladığım birkaç proje var. Bir tanesi Levent Çetin ve Elif Dizdaroğlu ile geliştirdiğimiz, bağımsız müzik sahnesinde ayakta durmaya çalışan genç bir bayanı anlatan bir küçük dizi. Antalya Sinema Forum’dan ödül alan “Berlinist”. “Müzik varsa umut var” diyen, tabandan ışığa giden müzikli bir öykü. Kurmaca fakat benim ve arkadaşlarımın öyküsü daha çok. Hayal kırıklıkları, memleketten gitme-kalma sorunları, bir türlü yüzleşemediğimiz yoksulluğumuz. Kadıköy’den prekarya görüntüleri. Bir Ece Ayhan belgeseli projem de var lakin bir biyografi değil, kıyılarda gezinen bir görsel kelamlık. Ayhan’ın düzyazılarında zevkle geziniyorum epeydir. 1993 yılına dair politik bir öykü yazıyorum bir yandan da. Çalışmak bu periyotta bana iyi geliyor, ‘çekilir mi?’ diye düşünmeden biriktiriyorum.

Gazete Duvar