Mike McRae

Paleolitik Çağ’da (‘Yontma Taş Devri’ diye de bilinir/ç.n.) yaşayan atalarımızın beslenme biçimleri hakkında yapılan yeni bir araştırmaya nazaran, Paleolitik mutfak yetersiz ve bitkisel olmanın ötesine geçmiyordu. İki milyon yıl boyunca, Homo sapiens bitkilerle beslenmeyi terk ederek büyük oranda etle beslenmeye başladı ve bu değişim, onları besin zincirinin en zirvesine yükseltti.

‘Paleo’ yiyecekleri düşündüğümüzde, hayal edebileceğimiz şey, meyveler, tahıllar ve bifteklerden oluşan istikrarlı bir beslenme şekli değildi. Bununla birlikte, İsrail’deki Tel Aviv Üniversitesi ve Portekiz’deki Minho Üniversitesi’nden antropologların aktardığı kadarıyla, çağdaş avcı-toplayıcılar bizlere geçmişte yediğimiz şeyler hakkında yanlış bir izlenim verdiler.

DEĞİŞEN DÜNYA BİZLERİ DE DEĞİŞTİRDİ

İsrail’in Tel Aviv Üniversitesi’nde misyonlu Miki Ben-Dor, “Ne var ki bu karşılaştırma boşuna; zira 2 milyon yıl evvel avcı-toplayıcı topluluklar filleri ve öbür büyük hayvanları avlayabilir ve tüketebilirken, bugünün avcı-toplayıcıları bu çeşit ödüllere ulaşamaz” diyor.

Çağdaş insan anatomisi ve fizyolojisinden antik insan kemikleri ve dişlerinin içindeki izotopların ölçülerine kadar bulunan her şey üzerinde yapılan yüzlerce eski çalışmaya bir göz attığımızda, yaklaşık 12 bin yıl öncesine dek doruktaki yırtıcılar olduğumuzu görüyoruz. İki buçuk milyon yıl öncesine kadar yaşamış olan insansıların alışveriş listesini tekrar oluşturmak, bitki kalıntılarının hayvan kemikleri, dişleri ve kabukları üzere kolay biçimde korunamaması nedeniyle çok daha güç.

Diğer araştırmalar, bitki yüklü beslenme biçimlerinin bölgesel örneklerini bulmak emeliyle kemiklerin ve diş minelerinin kimyasal tahlillerini kullandılar. Ancak bunu bir bütün olarak insanlık bağlamında öngörebilmek hiç de kolay değil. Fosil kayıtlarında et sağlamak gayesiyle avlanıldığına ait pek çok delil bulabiliriz ama ne topladığımızı tespit edebilmek için, antropologlar, çağdaş etnografyaya klâsik olarak çok az şeyin değiştiği varsayımı üzerinden baktılar.

Ben-Dor ve meslektaşlarına nazaran, bu büyük bir kusur. Ben-Dor, “Ekosistem büsbütün değişti ve şartlar karşılaştırılamaz” diyor.

BUZ PERİYODU BİR DÖNÜŞÜMÜ TETİKLEDİ

Pleistosen Çağı (‘Buz Devri’ diye de bilinir/ç.n.), dünya tarihinde, biz beşerler açısından tayin edici bir periyottu. Bu çağ biterken, dünyanın uzak köşelerine yanlışsız yürüyor ve aile ağacının kolundaki başka tüm insansılardan daha uzun müddet yaşıyorduk. Son büyük buzul çağının hükümran olduğu Avrupa ve Kuzey Amerika’nın büyük kısmı aralıksız biçimde kalın buz örtüsü altında gömülüydü.

Çok ölçüde su, buz halinde hapsolmuşken, dünyadaki ekosistemler şu anda gördüğümüzden çok farklıydı. Mamutlar, mastodonlar ve dev tembel hayvanlar da dahil olmak üzere, etrafta gezinen iri cüsseli hayvanlar bugün gördüğümüzden çok daha fazla sayıdaydı. Elbet, Homo sapiens’in bu devasa yemek çeklerini avlamak maksadıyla becerilerini ve gizemli dayanıklılıklarını kullandıkları bilinmeyen bir şey değil. Buna rağmen, bu otoburları avladıkları sıklığı anlamak o kadar da kolay olmuyor.

Araştırmacılar, yalnızca fosil kayıtlarına bel bağlamak yahut tarım öncesi kültürlerle kısıtlı karşılaştırmalar yapmaktan fazla, kendi vücutlarımıza gömülmüş haldeki bulgulara yöneldiler ve bunu en yakın kuzenlerimizle karşılaştırdılar.

Ben-Dor, “Taş devranı insanlarının beslenme rejimini tekrar oluşturmak için diğer prosedürler kullanmaya, kendi vücudumuzda, metabolizmamızda, genetiğimizde ve fizikî yapımızda korunan hafızayı incelemeye karar verdik” diyor: “İnsan davranışı süratli değişse de evrim yavaştır. Vücut hatırlar.”

YAĞ VE GENOM YAPIMIZ FARKLILAŞTI

Örnek olarak, başka primatlarla kıyaslandığında, vücudumuz, beden kütlesi ünitesi başına daha fazla güce muhtaçlık duyar. Bu, bilhassa de güce çok muhtaç beyinlerimiz kelam konusu olduğunda böyledir. Mesela çocuk yetiştirme kelam konusu olduğunda, toplumsal gereksinimlerimiz için harcadığımız vakit, besin aramak için harcayabileceğimiz süreyi de hudutlar.

Bizler daha yüksek yağ rezervlerine sahibiz ve muhtaçlık halinde yağları hızla ketona* dönüştürerek bunlardan yararlanabiliriz. Yağ hücrelerinin az ancak büyük olduğu başka omnivorların** bilakis, bizimkiler küçük ve çok sayıdadır ve bir yırtıcınınkilerle benzeşir.

Sindirim sistemlerimiz de kuşku uyandırıcı biçimde besin zincirinin üstlerinde bulunan hayvanlarınkine emsal. Alışılmadık seviyede güçlü bir mide asidine sahip olmak, proteinleri parçalamak ve bir haftalık mamut pirzolasında çoğalmasını bekleyeceğiniz cinsten ziyanlı bakterileri öldürmek için gereksinimimiz olabilecek bir özellik. Genomlarımız bile, et bakımından güçlü bir beslenme biçimine, şeker bakımından varlıklı bir beslenmeden daha fazla bağlı olduğumuzu gösteriyor.

Ben-Dor, “Mesela, genetikçiler, insan genomundaki kimi bölgelerin yağ bakımından varlıklı bir beslenmeyi imkanlı kılmak için kapatıldığı sonucuna varırken, şempanzelerde, şeker bakımından güçlü bir diyeti mümkün kılmak için genomdaki birebir bölgelerin açık kaldığı sonucuna vardılar” diyor. Takımın argümanı, alet kullanımına ait ispatlara, Paleolitik kalıntılarda izi bulunan elementlerin ve azot izotoplarının gösterdiği belirtilere ve dişlerdeki aşınmalara değinmesi nedeniyle ziyadesiyle kapsamlı.

DEĞİŞİM İKİ BUÇUK MİLYON YIL EVVEL BAŞLADI

Her şey, cinsimizin beslenme tabanının -Homo cinsinin besin zinciri içerisindeki konumunun- yaklaşık 2.5 milyon yıl evvel bizim ve kuzenlerimiz olan Homo erectus açısından son derece etçil bir hale geldiği ve yaklaşık 11 bin 700 yıl evvel üst Paleolitik’e kadar bu halde sürdüğü bir öyküyü ortaya koyuyor.

Buradan hareketle çağdaş avcı-toplayıcı topluluklar üzerinde gerçekleştirilen araştırmalar, büyük hayvan topluluklarındaki düşüş ve dünya genelindeki kültürlerin parçalanmasıyla tarım ve ziraatın Neolitik ihtilalle sonuçlanarak daha fazla bitki tüketimine yol açması nedeniyle, biraz daha yararlı hale geldi.

Bunların hiçbiri, daha fazla et yememiz gerektiği manasına gelmiyor. Evrimsel geçmişimiz, insan sıhhati hakkında bir talimat kılavuzu değil ve araştırmacıların da vurguladığı üzere, dünyamız da eskisi üzere değil. Öte yandan, atalarımızın besin zincirinin neresinde olduğunu bilmek, kendi sağlığımızdan fizyolojimize ve geçen vakit içerisinde etraf üzerinde yarattığımız tesire dek her şeyi anlamamız bağlamında büyük bir tesire sahip.

*Keton, karbonil kümesine iki alkil kökünün bağlanmasıyla türeyen bileşik.

**Omnivor, ‘hepçil’ ya da ‘hepobur’ canlılar, hem et hem de bitkiyle beslenen canlılardır.

Yazının yepyenisi Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)

Gazete Duvar