ANKARA- Macaristan, yanı başında Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik askeri operasyonunun gölgesinde seçime hazırlanıyor. Ülkede altı muhalefet partisi 3 Nisan’da yapılacak seçimlerde “popülist” olarak nitelenen, açıklamaları ve siyasetleriyle reaksiyon toplayan Başbakan Victor Orban’a karşı birleşti. Ön seçimlerle belirlenen, küçük bir kasabının belediye lideri olan Peter Marki-Zay’in, Orban’ın karşısında nasıl bir sonuç alacağı merak konusu.
Uzun yıllardır Macaristan’da yaşayan gazeteci, müellif ve tercüman Tarık Demirkan ile konuştuk. Macaristan’da muhalefetin ittifak kurarak aday belirleme sürecini, Orban idaresinin yıllar içerisindeki dönüşümünü, Macaristan’daki siyasi iklimi ve seçmenin beklentisini, iktidar değişiminin Türkiye’ye muhtemel tesirlerini anlatan Demirkan’a nazaran Macaristan seçimlerinden hem AK Parti iktidarı hem de muhalefet partileri dersler çıkaracak.
Tarık DemirkanMACARİSTAN’DA 6 MUHALEFET PARTİSİ ORTAK ADAYDA UZLAŞTI
Tarık Demirkan, Macaristan’daki siyasi atmosferi, adaylıklar sürecinde tarafların atılımlarını ve seçimin gelecekteki tesirlerini kapsamlı bir biçimde anlattı…
Macaristan’da 6 muhalefet partisi, Demokratik Koalisyon (DK), Jobbik-Daha İyi Bir Macaristan Hareketi, Yeşiller Partisi (LMP), Momentum Hareketi, Macaristan Sosyalist Partisi (MSZP) ve Macaristan için Diyalog (PM), 3 Nisan’da yapılacak genel seçimler için ortak adayda uzlaştı. Macaristan’da en uzun müddet Başbakanlık vazifesini yürüten Viktor Orban’ın karşısına muhalefet Peter Marki-Zay’ı aday gösterdi. Muhalefetin aday belirleme süreci nasıl gelişti?
Macaristan’da iktidar partisi Fidesz’in, Hristiyan Demokratlarla birlikte oluşturduğu bir seçim ittifakı mevcut. Hristiyan Demokratlar farklı bir parti olarak değil, Fidesz’in kontenjanından parlamentoya giriyorlardı. Bu ittifak parlamentoda üçte iki çoğunluğa sahipti. İkincisi, bu iktidarın toplumda yarattığı yeni modelin, ki buna ‘Ulusal İşbirliği Sistemi’ ismini verdiler, emeli ‘milli güçler’in yaratılmasıydı. Yani maksat Avrupa Birliği fonlarının dayanağıyla yeni bir üretici, sermayedar kısmının yaratılmasıydı. Gelen fonlarla iktidar kendi etrafında, kendi uygun bulduğu kısımları destekleyerek önemli bir sermayedar kesim yarattı. Meclis’te 3’te 2 çoğunluğun verdiği imkanla, yasal ve anayasal değişikliklerle toplumun yapısını değiştirme yoluna gittiler. Üçüncüsü, basın ve medya üzerinde belirli bir denetleme yaratarak toplumun yeni modelinin inşasını 10-12 yıldır sürdürüyorlardı. Dördüncüsü, bir vakitlerin güçlü muhalefet partisi olan sosyalist parti kendi perspektifsizliği içinde dağıldı, küçük ve yeni partiler oluştu.
‘MUHALEFET PARTİLERİNİN TOPLUMSAL DİNAMİZM YARATABİLME GÜCÜ KALMAMIŞTI’
Münasebetiyle muhalefet partilerinin tek başlarına hareket imkânı ve toplumsal dinamizm yaratabilme gücü kalmamıştı. Bu gerçek en son lokal seçimlerde yadsınamaz bir halde kendini dayattı. Mahallî seçimlerde birkaç partinin bir ortaya gelmesiyle oluşan ittifak, kimi kentlerde, öncelikle Budapeşte’de seçimi kazanma imkânı yaratınca öbür bir yol olmadığı kanısına vardılar. Bu altı parti güçlerini birleştirmek zorunda olduklarını hissetti. Aslında enteresan olan bu altı siyasi partinin üstten değil tabandan gelen baskıyla birleşmeye adım atmalarıydı. Yani asla bir ortaya gelmesi mümkün görünmeyen, en sağdan milliyetçi ortamdan en sola kadar farklı ideolojilerdeki partiler birebir platformda buluştular.
‘PARTİLERİN ORTAK ÖZELLİĞİ ORBAN REJİMİNE KARŞI OLMALARIYDI’
Siyasi partilerin tabanlarından nasıl bir talep geldi?
Partilerin idare kademesindeki beşerler birbirlerine daima mesafeliydiler. Bu türlü bir birlikteliğin sonuç vereceğini ummuyorlardı. Öte yandan “Küçük olsun benim olsun” hesapları vardı. Parti yöneticilerini bir ortaya gelmeye zorlayan etmenler ortada yoktu. Görüşmeler oluyordu tahminen lakin daima ortalarındaki farklılıkları öne çıkarıyorlardı. Partilerin tabanının ortak özelliği ise Orban rejimine karşı olmalarıydı. Sonuçta tabanın “yeter” demesinin ulaştığı bir kolektif moment geldi.
‘MUHALEFETİN BİR ORTAYA GELMESİNDE TABANIN ZORLAYICI TESİRİ ÇOK BELİRGİNDİ’
Tabanın “birleşin” talebi nasıl kendini gösteriyordu?
Partiler tek tek toplantı, protesto, şov yaptıkları vakit çok az insan bir ortaya gelirken, partiler tarafından organize edilmeyen ancak Orban rejimine karşı bir şova on binlerce insan katılıyordu. Birbirleriyle anlaşamayan fakat ortak noktaları Başbakan Orban’ın yarattığı yeni rejime karşı olmak olan muhalefet partilerinin tabanı bu platformlarda bir ortaya geliyordu. Aslında bakılırsa bu birlikteliklerde sivil hareketlerin teşebbüslerinin rolü bence değerliydi. Zira son birkaç yılda protestolar daima sivil hareketlerin öncülüğünde oldu. Bir öğrenci hareketi, bir memur hareketi, bir sıhhat işçileri hareketi tarafından organize edilen mitinge tüm partilerin tabanından iştirak oldu. Kamuoyu yoklamaları da bu devirde muhalif seçmenin üçte ikisinin partilerinin seçim işbirliğine gitmesini istediğini gösteriyordu. Hasebiyle, muhalefetin bir ortaya gelmesinde tabanın zorlayıcı tesiri çok besbelliydi.
‘HER TIKANMADA TABANIN BASKISI GELDİ’
Muhalefet partilerinin yan yana gelmesi nasıl bir süreçti? Ne üzere zorluklar yaşandı?
İştirakin inşası güç bir süreçti. Ancak her tıkanmada tekrar tabanın baskısı geldi. Şöyle bir ikilemle karşı karşıya geldiler benim hissettiğim. Taban dedi ki, “Siz tek tek bu rejimi değiştiremezsiniz. Birleşmek zorundasınız. Aranızdaki problemleri halledip bir ortaya gelmek zorundasınız. Ya birleşirsiniz ya da biz yeni oluşan öbür bir teşebbüse takviye veririz. Bizim için kıymetli olan var olan yapının değişmesi ya da kabul edilebilir hale getirilmesi.” Tabanın siyasi parti yöneticilerine karşı derleyici, toparlayıcı ve yönlendirici baskısı oldu.
MUHALEFET ADAYI ÖN SEÇİMLE BELİRLEDİ
Muhalefetin Orban karşısında ortak adayı Marki Zay oldu. Zay ön seçimle belirlendi. Bu süreç nasıl gelişti?
Muhalefeti oluşturan siyasi partiler “Bir seçim bölgesinde kaç milletvekili varsa biz yalnızca o kadar aday gösterelim, adaylarımızı seçimde kendi ortalarında yarıştırmayalım” dediler. Münasebetiyle muhalefet partileri seçimde tek tek aday göstermeyerek, güçlerini bölmeme yolunu seçti. Burada sorun ortak adayın nasıl saptanacağıydı? Bunu da bir ön seçimle formüle ettiler. “Bölgelerde hangi parti güçlüyse onun adayını destekleyelim” dediler. Ön seçim fikri bu türlü doğdu. Lakin ön seçim yalnızca parti üyelerinin ya da parti delegelerinin iştirakiyle gerçekleşmedi.
Nasıl bir yol izlediler?
Kentlerde meydanlara sandık koydular. Muhalefetin koordine ettiği takımların, yani her partiden görevlendirilen delegelerin kontrolünde, isteyen herkesin oy kullanmasına imkân verdiler. Tek kural ön seçime katılmak isteyen kişinin o bölgede oturduğunu, yani genel seçimlerde de orada oy kullanacağını kanıtlamasıydı. Ön seçime katılmak isteyenler kimlik ve adres kartıyla oy kullandılar.
BEŞ MUHALEFET PARTİSİNİN BAŞBAKAN ADAY ADAYI BİRİNCİ CİNSTE YARIŞTI
Pekala seçmen muhalefet seçmeni değilse ne oldu? Orban’ı destekleyenler de oy kullanabildiler mi? Orban destekçileri Orban’ın karşısına daha “zayıf” gördükleri birini aday göstermek için oy kullanabilirler. Tahminen de kullandılar.
Evet bu olabilirdi. Bu türlü bir telaşın mevcut olduğunu muhalefet de lisana getirdi. Ancak, “Herkese açık bir seçim yapacağız ve bu türlü bir riski göze almak durumundayız” dediler. İki kademeli bir seçim yapıldı. Birinci kademede partilerin bölgedeki milletvekili adayları belirlendi. En çok oyu alan o seçim bölgesinde muhalefetin ortak adayı oldu. Öbür listede ise “Başbakan adayı kim olacak” sorusu vardı. Beş parti Başbakan adayı çıkardı. Birinci çeşitten sonra en çok oy alan üç aday ortasında seçim yapılacaktı. Yani beş adaydan evvel üçe indirilecek ve üç isim ortasından muhalefetin başbakan adayı belirlenecekti.
BUDAPEŞTE BELEDİYE LİDERİ KARACSONY GERİ ÇEKİLDİ
Burada birinci kamuoyu yoklamalarına nazaran sağ milliyetçi parti Jobbik’in başkanı Peter Jakab’ın, sol toplumsal demokrat yapıdaki Demokratik Koalisyon’un adayı Klara Dobrev’in ve Budapeşte Belediye Lideri liberal-yeşil siyasetçi Gergely Karacsony’un en çok oy alabileceği düşünülüyordu. Birinci çeşit seçimin akabinde Demokratik Koalisyon partisinin adayı Klara Dobrev birinci oldu. Gergely Karacsony ikinci, Peter Marki-Zay da sürpriz bir halde yüksek oy alarak üçüncü sırada yer aldı. Birinci tıbbın akabinde Budapeşte Belediye Lideri Karacsony ve Marki Zay ortasında bir ittifak doğdu. Sanırım bu ittifakın emeli Dobrev’in seçilmesini engellemekti. Karacsony Marki Zay’a nazaran daha fazla oy almasına karşın bu süreci iyi yönetemedi geri çekildi.
‘MUHALEFETİN ADAYI ZAY KELAMINI ESİRGEMEYEN BİRİ’
Üçüncülüğe sürpriz bir biçimde yükselen ve artık muhalefetin ortak Başbakan adayı olan Marki Zay, ön seçim kampanyasını iyi organize etti. Bu kampanyada halkın beklenenden daha çok ilgi gösterdiği biri oldu. Yeni muhafazakâr bir yapıya sahipti. Uzun yıllar yurt dışında yaşamış, Kanada vatandaşı birebir vakitte. Siyasete girişi de son periyotta oldu. Bir orta seçimde taşrada küçük bir kentin belediye lideri seçildi. Lakin seçildiği yer Orban’ın partisi Fidesz’in kalesi olan bir kent. Ve belediye seçimlerini, çok farklı kısımları bir ortaya getirerek kazanmıştı. Kelamını esirgemeyen, siyasi manada çok pot kırmakla birlikte, insanların “Bizden biri” dediği, yedi çocuğu olan değişik biri. Ön seçimlerde bilhassa gençlerin çok tercih ettiği bir isim oldu. Sanırım seçiminde en değerli faktör bu kişinin parlamentonun dışından, birbiriyle yıllardır didişen siyasi partilerin, kurumsal manada siyaset yapısının dışından gelmesiydi. Geçmişteki günahların sahibi asla olamayacak bir insan. Dış kulvardan gelip en önlerde koşmaya başladı.
BUDABEŞTE BELEDİYE LİDERİNİN ÇEKİLMESİ ŞAŞKINLIK YARATTI
Budapeşte Belediye Lideri Karacsony’nin kamuoyu yoklamalarında önde olmasına karşın Marki Zay lehine çekilmesi nasıl karşılandı?
Şaşkınlık yarattı. Pozisyonu itibariyle Budapeşte Belediye Lideri kentlerde çok güçlü ve sempatik bir isim. Liberal bir özgürlükçü. Ve etraf hareketine son derece değer veren bir insan. Genç ve sevilen, tanınan bir tip. Araba kullanmıyor, hatta ehliyeti bile yok. Her tarafa bisikletle gidiyor. Budapeşte belediye lideri seçilmesinin akabinde kentin yollarını bisiklet şeritleriyle donattı. Gençlerin bizden biri dediği biri. Aday olsaydı şayet, ben Karacsony’un Başbakan seçilebileceğini iddia ediyordum. Geri çekilmesine kimse bir mana veremedi. Bu siyasi manada kendisini yıpratabilecek bir didişmeye girmek istememesiyle de kontaklı olabilir. Budapeşte üzere çok kıymetli bir merkezin idaresini elden bırakmak istememesiyle de ilgili olabilir.
V4 ÜLKELERİNDE MUHALEFET TESİRİ
Burada bir parantez açalım. Karacsony’nun Budapeşte Belediye Lideri seçilmesi aslında Avrupa’da kıymetli bir sürecin modülü olarak düşünülmeli. Son yıllarda Varşova’da da, Prag’da da, Bratislava’da da muhalif belediye liderleri idareleri devraldılar. V4 ülkelerinde iktidarda olan Orban üzere isimlerin muhalifleri bu ülkelerde başkentlerde belediye idarelerini ele geçirdiler. Bu belediye liderleri Avrupa’da ‘Özgür Kentler Hareketi’ diye bir hareket başlattılar. Merkezi hükümetlerin popülist, otoriter, özgürlükleri kısıtlayıcı siyasetlerine karşı lokal idareler son devirde bir ortaya gelip Avrupa Birliği’yle görüşmelere başladılar. Karacsony’nin adaylıktan çekilme kararında bunu sürdürmek korkusu da olabilir.
‘MUHAFAZAKÂR’ OLARAK TANIMLANAN ZAY’İN ADAYLIĞINI SOL NASIL KARŞILADI?
Muhalefetin ortak adayı Marki Zay’ın muhafazakâr yapıda olduğunu tabir ettiniz. Ülkedeki sol siyasi yapılar Zay’ın adaylığını nasıl karşıladılar?
Bu kıymetli bir soru. Zira seçim ittifakında bir ortaya gelen kuruluşlar dışında muhalefet cephesinde diğer bir kurum ya da parti kalmadı. Herkes bir biçimiyle muhalif cephenin şurasına ya da burasına eklenmiş durumda. Yani sol da bu ittifakın bir modülü. Karşı çıkabilirlerdi. Çıkmadılar. Pek çok noktada seçim ittifakında yer alan partilerin siyasetlerinde çelişkiler var. Kıymetli mevzularda hangi yolu izleyeceklerini hala netleştirmediler. “Seçilirsek ortak program uygulayacağız” diyorlar, fakat bu program hala tam aşikâr değil. Aslında kasıtlı bir belirsizlikle tartışmaların önünü almayı planlıyorlar. Seçim ittifakı içindeki sol kesim, “Herkes gücü oranında parlamentoda temsil edilecek. Muhalefet kazanırsa, hükümette de partilerin oy oranını yansıtan bir tablo ortaya çıkacak, hasebiyle biz irademizi hayata geçirebiliriz” diye düşünüyor. Lakin bu belirsizlik ileride muhalefet seçimi kazansa bile kendi içinde önemli tartışmaların yaşanabileceğinin işareti.
‘ORBAN’IN PARTİSİ VAKİT İÇERİSİNDE DEĞİŞTİ’
Muhalefetin adayı Marki Zay bir açıklamasında, “Ben muhalefetin adayıyım, bir defa bile televizyona konuşmaya davet edilmedim. Macaristan’da mutlaka medya özgürlüğü, basın özgürlüğü yok, buna vergi mükelleflerimizin parasıyla finanse ettiğimiz kamu medyası da dahil” tabirlerini kullanıyor. Macaristan medyası iktidar takviyeli mi? Muhalif sesleri görünür kılmıyor mu?
Bunu irdelemek için geriye gitmek gerekiyor. Macaristan’da sosyalist devrin akabinde yeni oluşan partilerin medyada yükleri yoktu. Orantısız bir halde yoktu. Berlin Duvarı’nın çöküşü ve buradaki rejim değişikliğinin akabinde medya eski yapının denetiminde, kontrolünde kaldı. Yeni siyasi partilere çok olumlu yaklaşmıyordu. Birinci seçimde iktidarı alan periyodun en güçlü merkez sağ partisi (Ulusal Demokratik Forum-MDF) bu yapıyı değiştirmeye çalıştı. Bunlar yaşanırken Fidesz’in önderi Orban çok genç, liberal çizgide bir siyasetçiydi. Macaristan’ın bahtına tesir yapabilecek bir “siyaset dehası” olduğu tarafında varsayımlar de yapılıyordu. Orban şöyle bir teklifle gelmişti. “Biz Macaristan’da görüşlerimizi kimseye duyuramıyoruz.” İki televizyon kanalı vardı. “Her tarafta iktidarın telaffuzları yayınlanıyor. Biz yanıt hakkına sahip değiliz, ikinci kanalı bize verin” dedi. O yıllarda Fidesz çok sesliliği savunan, liberal özellikler gösteren bir siyasi yapıydı. Orban’ın partisi vakit içerisinde değişti. MDF’nin sevilen önderinin vakitsiz vefatıyla o partinin tabanına oturmaya başladı. Liberal bir parti olmak yerine ulusal ve dini kıymetleri ön plana çıkaran muhafazakâr bir parti olmayı hedefledi. Adım adım, kısa bir mühlet içerisinde siyasi yapı ve unsurlarını oradan alıp buraya yerleştirdi. Merkez sağın seçmen tabanını ardına aldı. Ve merkez sağda bulunan tüm partileri bünyesinde eritti.
‘İKTİDARA GELEN ORBAN MEDYANIN YAPISINI DEĞİŞTİRDİ’
İktidara gelmesinin gerisinden Orban çok önemli bir biçimde medyanın yapısını değiştirdi. Özgürlükçü Orban gitmiş, medyada “tek sesi” yaşama geçirmeyi hedefleyen bir Orban gelmişti. Birinci etapta devlet medyasında kendine pürüz olabileceğini düşündüğü gazetecileri, yorumcuları işten çıkarmaya başladı. Medyada önemli bir paklık hareketi yaşandı. Devlet televizyonu iktidarın söylediklerini yayınlayan “Sözcü” bir kurum haline geldi. Gazeteler ve başka medya yayın organları ortasında muhalefetin sesini duyurabileceği yayın organları vardı. Süreç içerisinde bu kurumlar da tasfiye edildi. Bir kısmı mali olarak sıkıntı durumda bırakıldı. Değerli kurumlar bir gece içerisinde bir ekip medya kümeleri tarafından satın alındı. Sonra anlaşıldı ki bu kümeler Orban’ın partisi Fidesz yanlısı kümeler. Gazete ve mecmuaların tasfiyesinin akabinde internet sitelerine de birebir usul uygulandı. Tek muhalif radyo olan Clubradio da seçim öncesinde frekans müsaadesi verilmeyerek tasfiye edildi. Basın üzerinde benim hissettiğim çok önemli bir hükümet tesiri var. Lakin bu tesir kaba yasaklarla sağlanmıyor. Bunu Türkiye üzere algılamamak lazım. Toplumsal medya üzerinden hükümeti eleştiren, Orban’ı eleştiren şahıslara davalar açılmıyor. Bu açık, kaba, çiğ bir baskı değil. Etrafı çok iyi çizilen, kurnazca düşünülüp planlanmış, adım adım sonlandırılan, sermayenin gücü kullanılarak oluşturulan bir yapı var.
İktidardaki Viktor Orban ve partisi Fidesz’in iktidar sürecinde merkez sağdan çok sağa yöneldiği değerlendirmeleri yapılıyor. Bu süreç nasıl gelişti? Bir gecede dönüşmedi değil mi?
Orban partisini radikal, çok sağın durumlarına yerleştirmedi. Victor Orban’ın siyaseti popülist bir siyaset. Bir periyot Macaristan’da radikal sağın asıl sahibi Jobbik hareketi çok güçlenme eğilimi göstermişti. 2010 seçimlerinde yüzde 17’lere ulaşmıştı. Orban halkın eğilimini iyi okuyan bir siyasetçi. Bu türlü durumlarda Orban, mesela Jobbik’in (aşırı sağ partinin) sloganlarını alıp Fidesz’in sloganları haline getirmekten çekinmedi. Partisinin ideolojik temelini kaydırmayı göze aldı. Yani partiyi alıp süreksiz olarak biraz daha sağa taşıdı. Jobbik’in taleplerini kendi talepleri haline getirdi. Emeli Jobbik’in yelkenlerini dolduran seçmen takviyesini kesmekti. Lakin bunu başarınca tekrar partisinin tabanını alıp tekrar merkeze kaydırdı. Yani çok keskin bir çerçevesi olan o çerçevenin dışına çıkmak istemeyen ideolojik bir yapı değil Orban’ın yapısı.
‘ORBAN HALKI BÖLMEKTEN ÇEKİNMİYOR’
Orban “Biz bu halkın içinde bulunduğu bedel ve fikir sistemi içinde öne çıkardığı kıymetleri kendi kıymetlerimiz haline getirmeliyiz ve kendi politik kriterlerimizi de o bedellerin ortasına sıkıştırmalıyız” siyasetini izliyor. Bunu yaparken de halkı bölmekten çekinmiyor. Halkın kaygılarını, tedirginliklerini provoke etmekten imtina etmiyor. Bazen düzmece hasımlar da yaratıyor. Mesela bir devir Avrupa Birliği, Brüksel çok önemli bir hasım oldu onun açısından. Bir periyot Soros, bir devir mülteciler. Ve en son da LGBT.
‘ORBAN DIŞ SİYASETTE ‘TARAFSIZ’ BİR YOL İZLEMEYE ÇALIŞTI’
Macaristan seçimleri Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik operasyonlarının gölgesinde gerçekleşecek. Çatışma süreci, seçimleri nasıl etkiledi?
Bu bahiste şimdi elde net datalar yok. Şunu bilmek lazım. Orban iktidarda olduğu mühlet içinde aslında “tarafsız” bir dış siyaset izlemeye çalıştı. Yani, Batı yanlısı bir NATO müttefiki ve Avrupa Birliği üyesi olmasına karşın Doğu ile olan bağlarını önemli bir biçimde geliştirmeyi amaçladı. “Gelecek Doğu’dadır” sloganıyla bunu yaptı. Rusya, Çin ve Türkiye ile olan ilgiler ve Orta Asya’ya yönelik Türk Kurulu ile olan bağlantılar daima bu amaçlaydı. Orban hükümetinin dış siyaseti büsbütün çıkar üzerine yükseliyordu. Ve Doğuya açılım siyasetinde seve seve bağ kurduğu ülkelerin tümü de otoriter idarelere sahip ülkelerdi. Muhalefet bunu daima eleştirdi. Orban’ın işbirliği kurduğu ülkelerin popülist diktatörler tarafından yönetildiğini vurguladılar daima. Fakat Orban dünyada kalkınma modellerinin vilayetle de batı tipi liberal demokrasi yoluyla olmak zorunda olmadığı savını ileri sürüyordu. Ona nazaran illiberal kalkınma modeli de mümkündü. Mesela Çin ya da Türkiye bu tıp ülkelerdi.
‘NASIL BİR TESİR YARATACAĞI BİLİNMİYOR’
Bu bağlamda Rusya ile çok sıkı bağlantılar geliştirildi. Nükleer santral inşası için Rusya ile kredi muahedesi imzalandı. Doğal gaz ve petrol muahedeleri imzalandı. Macaristan’da Rus bankası kuruldu vb. Bunlar daima muhalefet tarafından eleştirildi, lakin Orban hükümeti bu tenkitlere kulaklarını tıkadı. İşte Rusya’nın Ukrayna’ya saldırması bu siyasetin açıkça savunulamaz hale geldiğinin ispatı oldu. Orban açısından iktidardaki 12. yılında savaş yaratan ve Ukrayna’ya saldıran bir Putin saldırganlığı ortaya çıktığı vakit, bunu kendi tabanına daha evvel yarattığı Putin imajıyla uyuşmadığını bir formda izah etmesi lazım. Niçin uyuşmuyor? Kolay değil. Bu Fidesz tabanında da çok kabul edilebilir bir şey değil. Bunun nasıl bir tesir yaratacağı bilinmiyor. Çok yeni.
ORBAN İÇERİDE RUSYA’YA YÖNELİK YAPTIRIMLARI YUMUŞATMAYA ÇALIŞIYOR
Kendi tabanına şimdi izah edemedi mi?
Şimdi izah yok. Yalnızca “Stratejik olarak sakin olmak durumundayız” diyor. Fakat geri adım da atmış değil. Mesela “Macaristan üzerinden Ukrayna’ya askeri yardım yaptırmayacağız” dedi. Bu kıymetli. İkincisi “Paks reaktörünü iptal etmeyeceğiz” dedi. Üç, Macaristan’da var olan bir Rus bankası var. “Onu da kapatmayacağız” dedi. Aslında AB, ABD ve NATO öteki yaptırımlarına net “hayır” demese de, içeride adım adım bu yaptırımları yumuşatmaya çalışıyor. “Savaştan sonra da Rusya var olmaya devam edecek. Ve biz artık çok sakin olmak zorundayız. Yapmak zorunda olduğumuz şey, Macaristan’ı savaşın dışında tutmak” diyor.
‘HANGİ HÜKÜMET GELİRSE GELSİN, İŞİ KOLAY DEĞİL’
Ukrayna ile Macaristan komşu. Çatışma ortamının seçmende bir kaygı hali yarattığı da aşikardır. Bu kaygı hali sizce sandığa nasıl yansıyacak?
Onunla ilgili şimdi elimizde bir data yok. Kamuoyu yoklamalarının birinci günlerdeki sonuçları durumun değişmediğini gösteriyor. İki taraf da aslında kendi kamplarını, kendi takviyelerini koruyorlar diyelim. Seçime üç hafta var. Her gün yeni bir gelişme oluyor. Mesela dün Macaristan’da Macar Forinti bir gün içinde yüzde 10 kıymet kaybetti. Öbür Doğu Avrupa ülkelerinde de bir düşüş var ulusal para ünitesinde fakat Macar Forinti hepsinden daha önemli bir oranda düştü. Enflasyon yükseldi, yükselmeye devam ediyor. Hükümet bir “seçim bütçesi” uyguluyor. Emeklilere artı bir aylık maaşları kadar prim ödendi. Gelir vergileri kimi bölümler için indirildi. Temel besin unsurları ve akaryakıt istasyonlarında akaryakıt fiyatları sabitlendi. Dış borçlar arttı. Elbette bunların devlete bir faturası var. Bol keseden bir seçim devri harcama programı izleniyor. Seçimlere daha üç hafta var. Bunun getireceği aksilikleri insanların hissedeceğini düşünüyorum. Şu da kıymetli, 3 Nisan seçimlerinden sonra Macaristan’da çok önemli bir ekonomik problemler yumağı ortaya çıkacak. Bu son altı ayın seçim harcamaları nedeniyle olacak. Hangi hükümet gelirse gelsin işi kolay değil.
Kamuoyu anketleri bize ne gösteriyor? İki aday ortasında kim önde görünüyor?
En son anketler Fidesz’in Vıktor Orban’ın partisinin birkaç puan önde olduğunu gösteriyor.
ADAYLARIN VAATLERİ NELER?
Kampanya sürecinde Orban’ın devlet bütçesiyle seçim için attığı adımları aktardınız. Pekala iki başkanın vaatleri nasıl şekilleniyor? Örneğin Zay daha Batı yanlısı bir perspektif mi çiziyor?
Marki Zay, büsbütün Batı yanlısı bir perspektif çiziyor. Yani, “Biz ülkemizi Avrupa Birliği içinde gerekli olan yere konumlandıracağız ve Avrupa Birliği’nin güvendiği bir ülke haline geleceğiz. Geleceğimizi burada arayacağız” diyor. Bir başka kıymetli vaat Orban’ın etrafındaki sermayedar kümeden hesap sorulacağı istikametinde. “Mahkemeler işletilecek” diyor. “Yolsuzlukların üzerine gidilecek” diyor. “Kullanılan Avrupa fonlarının nerelere harcandığı araştırılacak” diyor. Orban ise, “Aynı biçimde devam edeceğiz. Macaristan bizimdir. Macaristan Macarlarındır. Biz ulusal egemenliğimizi kimseye kaptırmayacağız, Doğuyla da Batıyla da iş yapmaya devam edeceğiz, lakin elbette Avrupa Birliği’nin de üyesi olacağız” diyor.
‘YURTDIŞI SEÇMENLER PROBLEMİ İLGİNÇ’
Avrupa’da sandığa gitme oranları genelde düşük. Bu seçimlerde bu kutuplaşma ya da iki tarafın rekabeti sandığa gitme oranını artırır mı?
Ben bu seçimlere iştirakin yüksek olacağını düşünüyorum. Her iki tarafın da bütün kapasitesini ortaya koyarak, seçmenlerini harekete geçireceğini düşünüyorum. Mesela yurtdışı seçmenler sıkıntısı de enteresan.
Neden enteresan?
Macaristan, etraf ülkelerde yaşayan etnik Macarlara vatandaşlık verdi. Mesela Romanya’da yüz binlerce Macar yaşıyor. Bunların kıymetli bir kısmı Macar vatandaşı. Hasebiyle oy kullanabilecekler. Komşu ülkelerde yaşayan etnik Macarlar ortasında Orban’a dayanak oranı yüksek. Öte yandan Batı’da, Avusturya, Almanya, İngiltere üzere ülkelerde de çok sayıda Macar var. Onlar son yıllarda ekonomik badireler ve politik baskılar nedeniyle ülkeyi terk eden Macarlar. Hasebiyle Batı’da yaşayanlar ortasında da muhalefeti destekleyenlerin oranı yüksek. Ve seçim sistemi bu kesitlere farklı yaklaşıyor: Komşu ülkelerde yaşayan etnik Macarlara, mektupla oy kullanma hakkı verilirken, Batı’da, Avrupa Birliği içinde yaşayan Macarlara bu hak tanınmıyor. Onlar için gidin büyükelçiliklerde oy kullanın ya da ülkeye gelin orada oy kullanın diyorlar. Münasebetiyle batıda yaşayanlar ortasında oy kullanma oranı düşük olacak.
Muhalefet bu duruma reaksiyon gösterdi mi?
Elbette reaksiyon gösterdiler lakin yapılabilecek bir şey yok. Mesela seçim günü Avrupa’dan uçak seferleri var. Beşerler Macaristan’a oy kullanmaya gelecekler. Seçimlerde oy kullanma oranının rekor kıracağını düşünüyorum.
‘AB ZORLAYACAK’
Bu seçimlerin Avrupa’ya yansıması nasıl olacak? Orban, popülist bir idare devam edecek ya da daha Batı yanlısı bir idare gelecek. Seçim sonucu popülist önderlere ya da Avrupa Birliği’ne bir ileti olacak mı?
Ben Macaristan’daki seçimlerin Macaristan’a karşı olan hal açısından belirleyici olacağını düşünüyorum. Şöyle ki, şimdiye kadar Orban rejimine karşı Avrupa Birliği içinden birtakım sesler çıksa da çok önemli adımlar atılmadı. Macaristan’da ya da Polonya’da ulusal egemenliğe atıf yapılarak Avrupa Birliği’nin birtakım uygulamaları engellenmeye çalışıldı. Mesela Avrupa Savcılığı uygulamasına müsaade verilmedi. Yolsuzlukların üzerine gidilmesine müsaade edilmedi vs vs. Avrupa Birliği de bu bahiste çok adım atamadı. Lakin artık, Rusya -Ukrayna savaşının gerisinden AB çok önemli bir toparlanma sürecine girdi. Kendi istediği modelin bütün ülkelerde hayata geçirilmesini isteyecek ve bunu zorlayacak.
‘ORBAN İDARESİ İKTİDARDA KALIRSA AB YAPTIRIMLARLA KARŞILIK VERİR’
Şayet Macaristan’da Orban idaresi iktidarda kalırsa, Macaristan’ın AB içerisinde çok değerli bir sorun yaratacağını ve AB’nin buna çok önemli yaptırımlarla karşılık vereceğini düşünüyorum. Her türlü mekanizmayı kullanarak, Macaristan’da AB ortak iradesini engelleyen süreci durduracak. Yani Macaristan açısından katiyetle problemli bir periyot yaşanacak. Mali manada da o denli. Şayet muhalefet kazanırsa, o vakit Macaristan’ın AB’deki yeni entegrasyon sürecinde süratli adım atabileceğini düşünüyorum.
‘TÜRKİYE İLE MACARİSTAN SEÇMENİ ORTASINDAKİ İŞTİRAK, İTTİFAKLARA OLAN RAĞBET’
Türkiye seçmeniyle Macaristan seçmeni ortasında siz bir paydaşlık saptıyor musunuz?
Ortak yan bence, ittifaklara olan büyük ilgi. Türkiye’de ve öbür popülist rejimlerin olduğu ülkelerde başkanlar emsal uygulamalarla toplumu bölüyorlar. Çatışmacı bir zihniyet gündeme getiriyorlar. Bu çatışmacı zihniyetin temel özelliği toplumu kamplara bölmek. Türkiye’de de Macaristan’da da bu bu türlü. Böl yönet zihniyeti. Totaliter ya da otoriter idarelerin ellerinde bu yapıyı hayata geçirmek için birtakım araçlar da var. Hasebiyle Macaristan’da da Türkiye’de de seçmen otoriter idareye karşı muhalefetin birliğini istek ediyor.
TÜRKİYE’DEKİ MUHALEFETİN MACARİSTAN’DAN ÇIKARACAĞI DERSLER VAR
Türkiye’de bu devirde altı siyasi parti bir ortaya gelerek, parlamenter sisteme ait başkanlar seviyesinde bir protokole imza attılar. Aday konusunda şimdi net bir mutabakat yok. Siz biraz evvel Macaristan’da muhalefetin adımlarını aktardınız. Bunlardan Türkiye’deki muhalefet partilerinin çıkaracağı dersler var mı?
Elbette var. En kıymetli ders tabanın sesine kulak vermek. Türkiye’deki partilerin, iktidar olsun, muhalefet olsun temel özellikleri iç işleyişlerinde demokratik olmamaları. Partiler, kendi tabanlarının sesine bile yeteri kadar kulak vermiyor. Kaldı ki bütün ülkenin sesine kulak versinler. Daha demokratik bir yapı oluşturmaları lazım. Halkın ve seçmenlerin taleplerine daha iyi kulak verebilecek sistemleri yaratmaları lazım. Delege sistemini bir tarafa bırakarak. Direkt iştirak modellerini, Türkiye’ye mahsus modelleri yaratmaları lazım.
MACARİSTAN’IN GÜNDEMİ DE İKTİSAT
Türkiye’de seçimin 2023 yılında yapılması planlanıyor. Muhalefetin iktidara yönelik tenkitleri, iktidarın aslında bu alana dönük adımları, Türkiye’deki seçimlerin ana gündeminin iktisat çerçevesinde şekillendiğini görüyoruz. Bu Macaristan’da da birebir mı? Ya da Macaristan’daki ana gündem ne?
Macaristan’daki ana gündem de Türkiye’den çok farklı değil. Ekonomik kasvetler. Yüzde 10’lara yaklaşıyor enflasyon. Macar Forinti’nde bedel kaybı var. Macaristan’daki beşerler da öncelikle geçim kederinde. İktisat burada da belirleyici. Rusya savaşı bile o kadar ön planda değil. “Özgürlükler vs. vs. bunlar toplumun görece küçük kesitlerinin ilgilendiği alanlar. Öncelikle iktisat diyor” beşerler. Ekonomiyi düzeltebilecek olanlar, refahı sağlayanlar burada da iktidarı alır ve sürdürür. Yani anahtar iktisatta.
‘MACARİSTAN’DA MUHALEFET KAZANIRSA TÜRKİYE İLE BAĞLANTILARDA DEĞİŞİKLİKLER YAŞANIR’
Türkiye ile Macaristan ortasında son periyotta Erdoğan hükümetiyle Orban Hükümetinin yakın münasebetleri var. Siz de söz ettiniz, Afrika’daki yatırımlar, ikili görüşmeler… Bu 3 Nisan’daki seçimin sonuçları, Türkiye ile alakalar nasıl tesirler?
Şayet Macaristan’da muhalefet seçimleri kazanırsa, Türkiye ile olan bağlarda değerli değişiklikler yaşanacağına inanıyorum. Zira, Doğu’ya yönelme siyasetine yeni hükümet son verecektir. Macaristan ve Türkiye ortasında, şu an itibariyle Orban ve Erdoğan rejimlerinin benzerlikleri nedeniyle stratejik seviyede yürüyen bir paydaşlık var. Tertipli doruklarla, daimi görüş alışverişini mümkün kılan kurumlarla, iki ülke ortasındaki toplumsal, siyasal, ekonomik, askeri bağlantılar geliştiriliyor. Bunlar muhalefetin müsamaha ile baktığı şeyler değil. Yalnızca Türkiye olması açısından söylemiyorum. Macaristan’ın Türkiye ile, Rusya ile, Çin ile, Orta Asya ülkeleriyle olan bağları daima bir olumsuzluk olarak gündeme geliyor. Zira iki tarafta da demokratik bir kurumsal denetim bahtı yok. Olup bitenler hakkında bilgi alabilmek mümkün değil. Beşerler biraz endişe ile yaklaşıyor. “Ne oluyor bu toplantılarda? Neler konuşuluyor? Ülkemiz ile ilgili ne kararlar alınıyor?”. Kaygının nedeni de şeffaflık olmaması. Türkiye Macaristan bağlantılarının geleceğinin elbette Türkiye’deki seçimlere bağlı bir perspektifi de var Seçimlerin akabinde iki ülkedeki değişimle bağların daha demokratik, açık ve AB çizgisine taşınması lazım.
‘MACARİSTAN SEÇİMLERİ TÜRKİYE’DEKİ SEÇİMLERİ BİREBİR ETKİLEYECEK’
2019’daki İstanbul Büyükşehir Belediyesi seçiminin akabinde Budapeşte Belediye Lideri Gergely Karácsony, İmamoğlu’na “Sizin kampanyanızdan feyz aldık” demişti. Artık Macaristan’da genel seçim olacak, sonrasında da Türkiye’de seçim olacak. Sizce Macaristan seçimleri, Türkiye seçimlerini nasıl tesirler?
Bence birebir etkileyecek. İki taraf da emsal modellerle seçime giriyorlar. Seçim iktidar ve muhalefet ortasında yaşanıyor. İktidarın ve muhalefetin seçim siyasetini nasıl sürdüreceği, bu seçimlerin nasıl sonuçlanacağı karşılıklı dersler almaya olağanüstü uygun. Mesela sandık güvenliği konusu: Seçimlerde yolsuzluk olabileceği savları üzerine AB’den çok sayıda gözlemci olacak Macaristan’daki seçimlerde. Seçim güvenliğinin nasıl sağlanacağı, sandıkların nasıl korunacağı bahisleri Türkiye’den izlenecektir. Türkiye’de hem iktidar hem de muhalefet Macaristan seçimlerinden dersler çıkaracaktır diye düşünüyorum.
Gazete Duvar
