Nordik polisiyeler, son yıllarda beğenilen bir alt tıp olarak dikkat çekiyor. Kuzey Avrupa coğrafyasında zati “pek ender karşılaşılan” cürümler etrafında dönen bu üretimler elbette cinsin temeli olan cinayet soruşturmalarına odaklanıyor. Lakin dizinin final kısmında, Danimarka’da senede ortalama elli cinayet işleniyor oluşunun söz edildiği üzere hani kendi seyircisine salt cinayet soruşturması yürüterek bile sürpriz hazırlayabilen bu alt tıp, polisiye içinde de farklı bir yere konumlanıyor. Çünkü anılan sayı, cinsin suratına ayak uyduramıyor. Örneğin bu sayı bizim memleketin bir gününe denk olsa gerek!
Tobias Lindholm’un yazıp yönettiği, BluTV’de izleyebileceğiniz “The Investigation” da soruşturma örgüsünü ismine kadar taşıyan dizilerden… Gerçek bir olaydan esinlenen üretim 2017’de Danimarkalı Peter Madsen tarafından Nautilus isimli denizaltıda öldürülen İsveçli gazeteci Kim Wall’un hikayesine eğiliyor. Madsen’in kendi tasarımı denizaltı, başarılı gazeteci Wall’un ilgisini çekiyor, bir röportaj yapmak için anlaşıp denize açılıyorlar lakin saatler süren bir seyahatin akabinde yalnız Madsen dönüyor.
NORDİK POLİSİYELERE NASIL BAKIYORUZ?
HBO üretimi “The Investigation”ı birkaç açıdan değerlendirmeye çalışacağım ancak öncelikle Nordik polisiyelerin çizgisine değinmek yerinde olacaktır. Polisiyenin sansasyonel olaydan beslenip çok istikametli soruşturma ile daima desteklenen, öteki bir deyişle ateşi ha teğe harlanan klasik yapısından başka düşmese de Nordik alt çeşidin, komiseri yıldızlaştırdığı ve tahlili aklın daha çok da parlak zekanın egemenliğine terk ettiği söylenemez. Takım işinin, hatalı kent anlatısının, öteki bir deyişle iyi-kötü çizgisinin ortadan kalkıp tüm toplumun çeşitli ölçülerde hata ve cezada taraf olması halinin, başka yandan ise sıradan (veya günümüzde artık sıradan bulunan) olaylara gerçekçi bir bakışla eğilme anlayışının Nordik cinste öne çıktığı görülüyor. Bu tavır polisiyede ezelden beri devam eden pozitivist-mucizeci ikilemi ne ölçüde yansıtıyor, bir tersliğin varılmış bir noktasını mı temsil ediyor kuşkusuz farklı bir yazının konusu…
Sıkıntıyı detaylandırmadan Nordik polisiyeler bizim seyircimize ne mana söz ediyor, kabaca bir bakalım isterim. Doğrusu bu toprakların polisiye istikametinden çorak kaldığını söylemek haksızlık olur. Vakti vaktinde çok fazla taklit hikayeye, edebiyattan sinemaya birçok alanda kopya serilere rastlansa dahi aşikâr bir özgünlüğe ulaştığımız yadsınamaz. Tekrar bu özgünlüğün “dijitale iş yapma” pratiğiyle birlikte artık yeni bir kademeye geçtiğini, yeni arayışları yansıttığını görüyoruz. Ama… Bir fakat var… Son yıllarda “aşırı biz/bizden” bildirisi veren “lümpen gerçekçi” örnek Behzat Ç. ve ona reaksiyon olarak doğmasa da enikonu karşısına konumlanan, fazla Amerikanvari çizilmiş uyduruk cinayet amirleri terazimizi şaşırttı! Bu istikrarsız durum seyircimizin Nordik polisiyeye uzak kalmasına yol açıyor. Kelam gelimi “The Investigation”ın naif polis amiri Moller bize gerçekçi gelmiyor! Halbuki birçok vakit Behzat Ç.’nin bir karikatürden ibaret olduğunu, “defolarıyla insan” betiminin uçlaştırıldığını atlıyoruz.
Ayrıyeten Nordik polisiyeleri kavrayış evresinde, evvela kültürel iklimimizin devreye girdiğini belirtmeliyiz. İnsan canının ucuz olduğu memleketimizde rastgele bir cinayetin araştırılması için harika efor sarf edilmesi bize biraz mantıksız geliyor. Yani aslında temelden bir uyuşmazlık kelam konusu… “Ölen ölmüştür, öldüğü gün bitmiştir” hukuku hâkim bu topraklara. Meyyitin gerisinden konuşmayı da sevmiyoruz! Hatta birden fazla vakit konuşturmayı da… Elbette iki kültürü, iki adalet sistemini ve demokrasi yaklaşımını göz önüne almakta yarar var. Kuzeyde cinayetten çok intihar olaylarının öne çıktığı biliniyor. Doğuya kıyasla ömrün uzun ve sağlıklı geçtiği Batı, onun da refah seviyesi, bilumum indeksler bakımından doruğu sayılabilecek Kuzey’de bir cinayetin dönüp dolaşıp ruhsal problemlere bağlanması şaşırtan değil. Kıskançlık, dışlanma üzere cinayet motiflerinin davadan elenmesi bile ülkedeki cinsel özgürlüğü ve toplumsal doyum ortamını tabir ediyor.
BİR DENİZ POLİSİYESİNDE DENİZİN ALTINA İNEMEMEK!
Nordik polisiyelere bakışımızı kabaca ele aldığımıza nazaran dizinin teknik altyapısına geçebiliriz. “The Investigation”, kamuoyunun yakından takip ettiği gerçek olayları işlediğinden anlatısını uzaklıklı kuruyor. Zanlıyı, kurbanı hiç görmüyor ve bunun ötesinde denizaltına hiç inmiyoruz. Kabahatin taraflarını ve mahallini saklayan bu tercih, bir bakıma dizinin teknik altyapısını ve telaffuzunu de belirliyor. “The Investigation” tam manasıyla bir deniz polisiyesi! Batıkların peşinde heder olunan bir öykü! Karadan uzaklık ise hikayenin gidişatından komiserin tavrına birçok şeyi belirliyor. Cinayeti kanıtlama eforu karada sürdürüldüğünden bir tarafıyla boşa kürek çekme tabirini anıyoruz. Kanıtlar devamlı denizde aranıyor. Akıntı, rüzgâr, gelgit, tuzluluk ve tüm bunları belirleyen mevsimsel şartlar… Akla gelebilecek her coğrafik öge kanıtların bulunmasını güçleştiriyor, üstüne bir de devletin koca bir dalgıç timinin aylarca meşgul etmesini ekleyin! Gerçek olaylardan esinlenen dizi, kanıt arama tansiyonu yaratmak için mevcut durumu (davayı) biraz daha dramatize etme muhtaçlığı duymuş ve dalgıçların hummalı çalışma sürecini olabildiğince uzatmış.
Denizaltının radar takip sisteminde bıraktığı izler, şahit sözleri, kıyı komşusu İsveç polisinin kadavra köpekleri ile sağladığı takviye dramatik yapıyı güçlendirip bir polisiyeye lazım gelen minimum çatışmayı tamamlıyor. Buna rağmen “The Investigation”ın soğuk bir polisiye olduğunu vurgulamalıyız. Üstelik bu soğukluğa birkaç sebep sunabiliriz. Üstte değindiğim deniz-kara ayrımı kıymetli bir rol oynuyor lakin öbür taraftan sorgu evresinin oldukça yavan aktarıldığını görüyoruz. Fail aşikâr, kabahat belli… Haydi “aşağı üst belli” diyelim zira birinci kısımlarda cinayet ihtimali şimdi kuvvetli kuşku uyandırıyordu. Dizi boyunca aranan tek şey delil… Zanlı daima kıssasını değiştiriyor lakin bu durum arayışın kıymetini artırsa bile kanıt bulma gayretindeki heyecanı da erteliyor, törpülüyor. Yani bir bakıma getirisi kadar götürüsü de var. Bu soğukluğun dizinin polisiye tesirini kırdığını ve giderek bir hadise belgeseline, dahası bir toplumsal çözümleme hikayesine çevirdiğini gözlemliyoruz.
“The Investigation”da bir parantez de amirin alakalarına açmak gerekiyor. Amir Jens Moller Jensen (Soren Malling) karakteri, dizideki münasebet trafiğini sağlayan kişi tıpkı vakitte. Ailesiyle meseleler yaşıyor, kurbanın ailesiyle duygusal bağı o geliştiriyor, savcı Jacob’la tekrar Nikolaj (Hans Henrik Clemensen), Musa (Dulfi Al-Jabouri) ve Maibritt (Laura Christensen)’ten oluşan grubuyla, dahası basın mensuplarıyla daima o ilgileniyor. Hal bu türlü olunca dizinin kurmaca yükünü sırtlanıyor. Pekala, bu yüke dair neler söyleyebiliriz? Moller, olayların seyrine hakim kılınmış soğuk atmosferi donuk yüzüyle pekiştiriyor, dahası o yüzde cisimleştiriyor adeta. Hislerini yansıtmayan, gülmeyen, üzülmeyen, hırçınlaşması beklenirken sineye çekip sabır taşını çatlatmayan biri o. Gülmesi de, birini tebrik etmesi de, birini alttan alması da işinin daima bir kesimi, yöneldiği maksadın uğraşı güya. Moller, katıksız bir profesyonel imgesinde. Profesyonelliği özel ömürle karşı karşıya getiren dizi, “ne acılar var” minvalinde bir ailevi sorunu de art plana yerleştiriyor. Moller, kızının gebelik sürecinde yanında olamıyor. “Bir bayan öldürüldü, denize atıldı” diye savunuyor kendini. İdealist kolluk kuvvetinin vazgeçilmez argümanı: “Toplum güç durumda”! Moller’e kim kızabilir? Senede elli cinayetin işlendiği bir ülkede insan yalnızca maaşını hak etmek için hiç değilse birkaçına ağırlaşır, namus davası haline getirir, kişiselleştirir yahu! Dizide cinayetin sarsıcı boyutu, tam 168 davada çalışmış Moller’in davadan kısa bir müddet sonra cinayet büroyu bırakıp emekli olmasıyla ortaya çıkıyor. Anlaşılan birtakım dersler alıyor Moller, ailesiyle daha çok vakit geçirmek istiyor. Öte yandan savcının da probleme özel bir mana atfetmesi, sanığın cezasını ağırlaştırmak için her yolu denemesi, bu cinayetin toplumsal huzuru önemli manada kaçırdığını gösteriyor. Herkes çok tepkili… Çoklukla soğuk dursalar, sakin kalsalar da öyle! Basın mensupları ise işleri gereği ilgiyi doruğa vardırmış, katilin Noel yemeğini bile haberleştiriyorlar! Onlara haber olsun!
KANITLARIN VE TARAFLARIN SAKLANDIĞI BİR DAVA OTOPSİSİ
Yazıyı dizinin polisiye şekline bir kere daha değinerek bağlamak istiyorum. Gerçek bir dava işlendiğinden yüzlerin görülmeyişi, bireylerin karakterize edilmeyişi anlaşılır. Kurbana hürmet ve davaya bağlılık açısından makul bir tercih. Yanı sıra katilin cinayete sapkın bir ruh haliyle yeltendiği dikkate alınırsa aksiyonunu olumlamamak ismine fotoğrafına dahi yer verilmeyişi, sorgu sahnelerinin canlandırılmayışı politik bir taraf de taşıyor. Lakin benim tekrar de anlayamadığım dizinin baştan sona dipsizlik, sonsuzluk telaffuzunu öne çıkarırken bununla çatışması bakımından nimet sayılabilecek denizaltını es geçmesi yahut bize o “sonsuzu” dalgıçlar marifetiyle hiç tattırmayışı… Denizaltına girilmediği üzere hiçbir dalgıçtan manzara de alamıyoruz. Bu noktada olay örgüsünü seyirciye açmayan, renklendirmeyen ve hızlandırmayan yavuz bir yaklaşımdan kelam edilebilir. Nedir ki “The Investigation” bu çıkarını bana kalırsa iki kusurla heba ediyor. Bunlardan birincisi, idealist takım, pozitivist usul ve “yüksek sezi” işbirliğiyle yürütülen soruşturmada düğümün tekrar bir mucizeyle çözülmesi. Bayan polis Maibritt, kahvesini isimli tıp raporuna döküp ayrıntıyı fark etmese sanık tahminen ömür uzunluğu mahpus cezasına çarptırılmayacak. Birebir polisin “kusursuz kabahat yoktur” vurgusu da sırıtıyor. Karşımızda kusursuz suça kalkışan bir katil yok ki! Bir seri katil, bir kiralık katil falan değil, kanıtların bulunamayacağını ummuş bir zavallı… Ona rağmen en azından elimizdeki olayda cürmün kusurlarını vurgulayan şu itici slogana prestij etmek ne kadar gerçek bilemedim.
HAYATTA KALMA MOTİFİ OLARAK AİLE
Sonuçta “The Investigation”, Nordik alt çeşidin çizgisine yerleşen bir polisiye, bir manada bir dava otopsisi… Daima “cinayet motifi” aranan dizide “hayatta kalma motifi” olarak ailenin işaret edilmesiyse son derece manidar. Cinayet soruşturmasıyla eş vakitli ilerleyen Moller’in dedeliğe hazırlık hikayesi, ailesiyle bağını bu cinayet sayesinde düzeltmesi, elbette kurbanın ailesi üzerinden tek çocuğun ve sıcak bağların, saadetin yüceltilmesi dizinin alt metnini kuruyor. Son kısımda dizi boyunca soruşturma seyrine dair bilgi alıp vermek dışında bir vasfı olmayan savcının ailesini dahi görüyoruz. Eşi, çocuğu… Esasen bir hayatta kalma motifi olarak sunuluyor aile. Evliliğin arifesinde katledilen gazeteci, emekli olup ailesine dönen bir amir ve çocuğuna davanın ehemmiyetinden bahseden idealist savcı… Vefatla açılan “The Investigation”, ailenin ömürle özdeşleştirildiği öğretici bir çerçevede sona eriyor.
Gazete Duvar
