Cihan Başakçı
İZMİR – Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV), Barış İçin Akademisyenler Şimdiki Durum Raporu’nu açıkladı. 24 Ağustos tarihli raporda, 26 Temmuz 2019’da, Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) kamuoyunda “Barış Bildirisi” olarak bilinen ve Türkiyeli 2 bin 210 akademisyen tarafından imzalanmış olan “Bu suça ortak olmayacağız!” başlıklı bildirinin söz özgürlüğü kapsamında olduğuna hükmettiği hatırlatıldı. Bildiriyi imzaladığı için mesnetsiz suçlamalara maruz kalan, ağır ceza duruşmalarında yargılanan ve mahpus cezalarına çarptırılan akademisyenlerin devlet organları eliyle adaletsizliğe uğratıldığı ve haklarının ihlal edildiği, böylelikle hukuken tasdik edilmiş olduğu belirtildi.
“Ülkedeki en yüksek yargı organı tarafından verilen bu kesin ve bağlayıcı karar ardından, Barış İçin Akademisyenlere (BAK) yönelik hak ihlallerinin son bulması ve ihlalden doğan ziyanların giderilmesi için gerekli adımların acilen atılması beklenirdi” denilen raporda, Barış İçin Akademisyenlere yönelik ihlallerin devam ettiğinin altı çizildi. Raporda şu sözlere yer verildi;
“Barış Bildirisi’ni imzaladığı için OHAL devrinde çıkarılan Kanun Kararında Kararnamelerle (KHK) üniversiteden ihraç edilen çok sayıda akademisyen misyonlarına iade edilmemiştir. İhraçtan kaynaklanan çok boyutlu ihlal durumu motamot ve tüm sonuçlarıyla sürmektedir. Az sayıda olmakla birlikte, kimi imzacı akademisyenlerin yargı süreci hala sona ermemiştir. Bu durum, lekelenmeme hakkının ihlali olduğu üzere, beraat kararının kesinleşmemesinden kaynaklanabilecek yeni mağduriyetlere de taban hazırlamaktadır. Barış Bildirisinin imzacıları ortasında halihazırda pasaport başvurusu reddedilenler mevcuttur. 2019 yılı sonunda Pasaport Kanunu’nda yapılan değişiklik, seyahat özgürlüğüne getirilen keyfi kısıtlamayı sona erdirmemiştir.”
‘YEREL DURUŞMALAR SÜRECİ UZATIYOR’
BAK’a yönelik ceza davalarının seyrinin AYM kararıyla birlikte değiştiği ve birinci derece duruşmalarda süren yargılamaların beraat kararıyla sonuçlanmaya başladığı tabir edilen raporda, toplam 57 başka duruşmada açılmış olan 822 davanın en az 622’sinde AYM kararını takip eden bir yıl içinde beraat kararı verildiğine dikkat çekildi. TİHV davaları takip eden avukatlarla görüştü ve şimdi sonuçlanmayan davalardan kimilerinde mahallî duruşmaların dava sürecini taammüden uzatma ve beraat kararlarını geciktirme eğiliminde olduğu izlenimini edindi. Raporda bilhassa birinci derece duruşmalarda süren davaların AYM kararına karşın neden hâlâ sonuçlandırılmadığının hiçbir makul izahı olmadığı vurgulanırken, “Beraat kararlarındaki her gecikme yeni ihlal ve mağduriyetlere yer hazırlamaktadır” denildi.
‘İHRAÇ SÜRECININ YÜRÜTMESİNİ DURDURMA’ DAVALARI REDDEDİLDİ
Rapora nazaran “Bu suça ortak olmayacağız!” başlıklı bildiriyi imzalayan akademisyenlerden 406’sı OHAL devrinde KHK’lerle kamu misyonundan ihraç edildi. İhraç süreçlerinin 392’si devlet üniversiteleri, 7’si vakıf üniversiteleri ve 7’si de bakanlıklar tarafından gerçekleştirildi. 20 Temmuz 2018’de OHAL’in resmen sona ermesini takiben, ihraç edilen akademisyenlerden kimileri yönetim duruşmalarına başvurarak ihraç süreçleri hakkında yürütmeyi durdurma davası açtı. Raporda, mevzu ile ilgili Danıştay içtihatlarına karşın, BAK’ların OHAL kaldırıldıktan sonra yönetim duruşmalarında açtıkları “ihraç sürecinin yürütmesini durdurma” davalarının reddedildiği vurgulandı. Rapora nazaran mevcut şartlarda, BAK’ların vazifeye iade edilip edilmeyeceği OHAL Süreçleri İnceleme Komisyonu’nun kararına bağlı.
İTİRAZLARIN YÜZDE 88’İNE RET
OHAL Süreçleri İnceleme Komisyonu’nun 3 Temmuz 2020 tarihli duyurusuna nazaran, başta KHK ile ihraç süreçlerine itirazlar olmak üzere, Komisyon’a toplam 126 bin 300 müracaat yapıldı ve bu tarih itibariyle 108 bin 200 müracaat hakkında karar verildi. Kararlarda kabul oranı yüzde 11,3, ret oranı ise yüzde 88,7 oldu. Raporda, Komisyon’un, kendi açıklamasını da hiçe sayarak AYM kararını ve birinci derece duruşmaların verdiği çok sayıda beraat kararını görmezden geldiği, kurulun kimi evrakların incelenmesini bilhassa beklemeye aldığının anlaşıldığı tabir edildi.
TİHV, kendi bünyesinde gerçekleştirdiği Akademisyen İhraçları başlıklı araştırmaya da dikkat çekti ve ihraç sürecinin gerek toplumsal, ekonomik ve mesleksel, bilimsel kayıplar bakımından, gerekse akademisyenlerin ruhsal ve fizikî sıhhati bakımından ne kadar kapsamlı ve yıkıcı sonuçlara yol açtığını ortaya koyduğunun da altını çizdi.
BİR BAŞKA HAK İHLALİ: PASAPORT TAHDİTLERİ
Raporda, OHAL periyodunda KHK kamu misyonundan ihraç edilen BAK’ların hala maruz kaldıkları ihlallerden bir oburunun ise pasaport tahditleri olduğu belirtilerek “İhraç edilmiş imzacı akademisyenler ortasında pasaport alabilenler olduğu üzere, pasaport başvurusu reddedilenler de mevcuttur. 24 Ekim 2019 tarihinde Pasaport Kanunu’nda yapılan değişiklik, OHAL periyodunda kamu misyonundan ihraç edilmiş olanların pasaport alabilmesine imkan tanımış ise de, gerek yapılan düzenlemenin mantığı, gerekse uygulama prosedürü nedeniyle, seyahat özgürlüğüne getirilmiş olan keyfi kısıtlamanın bütünüyle sona erdiğini söylemek mümkün değildir” denildi. Kısımla ilgili açıklama şöyle devam etti:
“Sonuç olarak, Pasaport Kanunu’nda yapılan değişikliğin, önlem kararlarıyla seyahat özgürlüğü keyfi olarak kısıtlanan yurttaşlar açısından kalıcı, öngörülebilir ve hak temelli bir tahlil ürettiğini söylemek ne yazık ki mümkün değildir. Yapılan düzenleme, yurttaşların seyahat özgürlüğüne getirilen keyfi kısıtlamaların kaldırılmasını yönetimin takdirine ve daha özel olarak kolluk ünitelerinin değerlendirmesine tabi kılması bakımından Anayasa’ya ve memleketler arası mukavelelere açıkça alışılmamıştır. Bu nedenle, Pasaport Kanunu’nun Ek 7. unsuru bir an evvel değiştirilmeli ve kanunda yazılı kaideleri taşıyan herkesin, kolluk ünitelerinden görüş sorulmaksızın pasaport alabilmesi sağlanmalıdır.”
‘SÜRECİ İZLEMEYE DEVAM EDECEĞİZ’
Barış İçin Akademisyenler’in, temel hakları dahil olmak üzere sayısız hususta devlet organları eliyle ihlale maruz bırakılmış bir küme olduğu vurgulanan raporda, Türkiye Cumhuriyeti’nin “hukuk devleti” olma tezi temelinde, daha fazla gecikmeden yapılması gerekenler minimum olarak şu formda sıralandı:
*Yerel duruşmalarda hala süren davalarda yeni duruşma yapılmaksızın derhal evrak üzerinden beraat kararı verilmelidir.
*OHAL devrinde kanun kararında kararnamelerle (KHK) kamu misyonundan ihraç edilen toplam 406 imzacı akademisyenin tamamı, hiçbir ayrım yapılmaksızın ve geriye dönük olarak tüm haklarıyla birlikte vazifeye iade edilmelidir. Bu akademisyenlerin eski kurumlarında vazifeye başlamaları sağlanmalı, ihraç sürecinde yaşananlardan ötürü birebir kuruma dönmek istemeyenler için Yükseköğretim Konseyi (YÖK) tarafından tercih yapma imkanı sunulmalıdır.
*İhraç edildiği sırada Öğretim Üyesi Yetiştirme Programı (ÖYP) kapsamında olan yahut Yükseköğretim Kanunu’nun 50/d hususu uyarınca vadeli takımla istihdam edilmiş bulunan araştırma vazifelilerinin vazifeye iadesinde hak kayıplarını engelleyecek düzenlemeler yapılmalıdır.
*İmzacı akademisyenlerin pasaport tahditleri derhal ve şartsız olarak kaldırılmalıdır.
*KHK dışındaki yollarla işten çıkarılan (sözleşmesi yenilenmeyen yahut feshedilen), ayrıyeten gördükleri baskı nedeniyle istifa etmek ya da emekliye ayrılmak zorunda kalan imzacı akademisyenlerin üniversiteye geri dönmeleri için gerekli şartlar YÖK tarafından acilen sağlanmalıdır.
*Barış İçin Akademisyenler bildirisini imzaladığı sırada Türkiye’de rastgele bir kurumda istihdam edilmeksizin lisansüstü tahsiline devam eden ya da lisansüstü derecesine sahip akademisyenlere yönelik olarak “güvenlik soruşturması” ismi altında icra edilen “kara liste” uygulamasına son verilmelidir.
TİHV süreci izlemeye devam edeceklerine dikkat çekti ve kelam konusu adımların acilen atılması konusunda yetkilileri sorumlu davranmaya çağırdı.
NE OLMUŞTU?
“Bu suça ortak olmayacağız!” başlıklı bildiri 11 Ocak 2016’da Barış İçin Akademisyenler tarafından kamuoyuna açıklanmıştı. Bildiride, sokağa çıkma yasakları periyodunda gerçekleştirilen ağır insan hakları ihlalleri eleştirilirken, Kürt meselesinde kalıcı barış için müzakere şartlarının oluşturulması talep ediliyordu. 10 gün boyunca imzaya açık kalan bildiri, 21 Ocak 2016’da 2210 akademisyenin imzasıyla TBMM’ye sunulmuştu. Bildirinin açıklanmasını takiben, 70 akademisyen gözaltına alındı ve 4 akademisyen tutuklandı, OHAL kapsamında çıkarılan KHK’lerle 406 imzacı akademisyen kamu vazifesinden ihraç edildi, 89 akademisyen diğer tekniklerle işten çıkarıldı, 72 akademisyen istifaya ve 27 akademisyen emekliliğe zorlandı, 822 akademisyene Terörle Uğraş Kanunu’nun 7/2. hususunda düzenlenen “terör örgütü propagandası yapma” suçlamasıyla Ağır Ceza Duruşmalarında dava açıldı.
AYM kararı öncesinde sonuçlanan 204 davanın tamamında imzacı akademisyenler 15 ay ile 36 ay ortasında değişen müddetlerde mahpus cezalarına mahkum edilmişlerdi. Prof. Dr. Füsun Üstel hakkındaki mahkumiyet kararı 25 Şubat 2019’da katılaştı ve Profesör Üstel 8 Mayıs 2019’da cezaevine girdi. Anayasa Duruşması (AYM) Genel Konseyi 26 Temmuz 2019’da “Zübeyde Füsun Üstel ve Diğerleri” müracaatında söz özgürlüğünün ihlal edildiğine karar verdi.
RAPORUN TAMAMI
Gazete Duvar
